Мағжан Бекенұлы Жұмабаев (1893-1938) - презентация

1 ТЕМІРТАУ ПОЛИТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ ҰСЫНАДЫ

2

3 Мағжан Бекенұлы Жұмабаев ( ) - қазақ әдебиетінің көгіндегі XX ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны. Туған жері - бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Булаев ауданы). Әкесі Бекен (Бекмағанбет) орта дәулетті, өзінің әділдігімен, адамгершілікті парасатымен ел арасында беделі жоғары адам болған. Көп жылдар болыс болған. Мектеп ашып, мұғалім ұстап,өз балаларының оқуына қамқорлық жасайды.

4 Ауыл мұғалімінен хат танып, сауат ашқан Мағжан 1905 жылы Қызылжардағы медресеге оқуға түсіп, оны жақсы үлгеріммен аяқтайды. Бірақ бұл оқу білсем, көрсем деп ілгері ұмтылған жас талапты онша қанағаттандырмайды. Ол оқу іздеп, енді Уфаға аттанады. Сонда өзінің білім беру дәрежесінен Жоғары діни оқу орнымен пара-пар Медресе- Ғалияға оқуға түседі. Медреседе оқып жүргенде, осында оқытушы болып істейтін, татардың белгілі жазушысы Ғалымжан Ибрагимовтың назарына ілігеді.

5 Болашақ ақынның зор дарынын таныған Ғалымжан Мағжанды қамқорлығына алып, оған көп жәрдем көрсетеді. Соның көмегімен Қазан қаласында Мағжанның "Шолпан" атты тұңғыш жинағы жарық көреді, соның ақыл-кеңесімен Омбыдағы мұғалімдер семинариясына түседі. Жастайынан орысша оқып, орыс әдебиетінің мәдениетіне еркін жеткен Мағжан қазақ поэзиясына өзіндік ерекшелігімен, дарынды болмысымен келеді. Әуелде лапылдап тұрған сезімін, ынтыға үзіліп тұрған махаббатын жастық жалынымен, жандырып жіберердей леппен жеткізуге ұмтылған ол енді бірте-бірте ой есейгендігін танытып, азаматтық лирикаға қарай ойысады.

6 Мұнда да ол зарлы да өкінішті ой-сезімдерін ерекше құдіретпен, шыңғырған жан даусының қуатымен жеткізіп, ішкі мұңы мен ашу-кегін табиғи байланыстырып жібереді. Бұл кез оның қазақтың ардақты азаматтары Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатовтан дәріс алып, шығармашылықтың жаңа бір белесіне құлаш ұрған шағы еді. Ұстаздарының өнегесі ақын жанының тебіреніс толқынындағы айшықты өрнегімен көрініс береді. Мағжан "Шолпан", "Сана" журналдары, "Ақ жол" газеті редакцияларында қызмет істеп жүргенде болсын, Москваның Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқып жүргенде болсын, үнемі ізденіс үстінде, шығармашылық өрлеу жолында болады.

7 Білімі толысып, тәжірибесі молайып, кемелді шағына бет алған тарпаң дарынның тағдырына тұтқиылдан келіп араласқан Қызыл империяның қызылкөз жендеттері оның жолын кесіп, түрмеге қамайды. Сөйтіп, 1929 жылдан бастап ақын қуғын-сүргінге ұшырайды. Әуелі жалған жаламен он жылға сотталады. Одан М. Горький мен оның әйелі Е. Пешкованың араласуымен 1936 жылы босатылады да, бір жылдан кейін "Халық жауы" деп қайта сотталып, келесі жылы наурыз айында ату жазасына кесіледі.

8 Мағжан – ең алдымен, сыршыл ақын. Ол жүректің қобызын шерте біледі, оның жүрегінен жас пен қаны аралас шыққан тәтті сөздері өзгенің жүрегіне тәтті у себеді. Мағжан не жазса, сырлы, көркем, сәнді жазады. Оқушының жүрегіне әсер бере алмайтын құрғақ өлеңді, жабайы жырды Мағжаннан таба алмайсыз. Жүсіпбек Аймауытов

9

10 Қазақ тілі Күш кемiдi, айбынды ту құлады, Кеше батыр – бүгiн қорқақ, бұғады. Ерiкке ұмтылған ұшқыр жаны кiсенде Қан суынған, жүрек солғын соғады. Қыран құсты қос қанаты қырқылды, Күндей күштi күркiреген ел тынды. Асқар Алтай алтын ана есте жоқ, Батыр, хандар асқан жандар ұмытылды! Ерлiк, елдiк, бiрлiк, қайрат, бақ, ардың, Жауыз тағдыр жойды бәрiн не бардың... Алтын Күннен бағасыз бiр белгi боп, Нұрлы жұлдыз, бабам тiлi, сен қалдың! Жарық көрмей жатсаң да ұзақ, кен-тiлiм, Таза, терең, өткiр, күштi, кең тiлiм, Тарап кеткен балаларыңды бауырыңа Ақ қолыңмен тарта аларсың сен, тiлiм!

11 «Мен кім?» Жалынмын мен, келме жақын, жанарсың, Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың. Күл болсын көк, жемірілсін жер, уайым жоқ, Көз қырымен күліп қана қарармын. Мен өлмеймін, менікі де өлмейді, Надан адам өлім жоғын білмейді. Өзім – патша, өзім – қазы, өзім – би, Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

12 Арыстандай айбатты, Жолбарыстай қайратты – Қырандай күштi қанатты. Мен жастарға сенемiн! Көздерiнде от ойнар, Сөздерiнде жалын бар, Жаннан қымбат оларға ар, Мен жастарға сенемiн! Жас қырандар – балапан, Жайып қанат ұмтылған. Көздегенi көк аспан. Мен жастарға сенемiн! Жұмсақ мiнез жiбектер. Сүттей таза жүректер. Қасиеттi тiлектер – Мен жастарға сенемiн! МЕН ЖАСТАРҒА СЕНЕМIН Тау суындай гүрiлдер, Айбынды алаш елiм дер, Алтын Арқа жерiм дер, Мен жастарға сенемiн! Қажу бар ма тұлпарға, Талу бар ма сұңқарға, Иман күштi оларда, Мен жастарға сенемiн!... Алаш айбынды ұраны, Қасиеттi құраны, Алаштың олар құрбаны, Мен жастарға сенемiн! Мен сенемiн жастарға. Алаш атын аспанға Шығарар олар бiр таңда, Мен жастарға сенемiн!

13 ПОЭМАЛАРЫ: ( ) Қорқыт Қорқыт Қойлыбайдың қобызы Қойлыбайдың қобызы Батыр Баян Батыр Баян Жүсіп хан Жүсіп хан Өтірік ертек Өтірік ертек Тоқсанның тобы Тоқсанның тобы Қара сөздер (1923) Қара сөздер (1923) Шолпанның кінәсі (әңгіме) Шолпанның кінәсі (әңгіме)

14 АУДАРМАЛАРЫ ( ) Бала мен құс Бала мен құс Ертеңгі сәулелер Ертеңгі сәулелер Шалдың үміті Шалдың үміті Тұтқын Тұтқын Әбу Фирастан Әбу Фирастан Күн шығады да, батады Күн шығады да, батады Арабтан Арабтан Дәрігер Дәрігер Орман патшасы т.б Орман патшасы т.б

15