Arab-Isroil urushi va uning sabablari - презентация

1 ARAB-INGLIZ 3 GURUH TALABALARI SHARQ FILOLOGIYASI FAKULTETI Mamlakatshunoslik

2 Reja: Birinchi Arab-Isroil urushi va uning sabablari Falastin muammosining Yaqin Sharq muammosiga aylanishi Ikkinchi Arab-Isroil urushi va buyuk davlatlarning siyosati Falastin ozodlik tashkilotining tashkil topishi ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

3

4

5 Ikkinchi jahon urushidan keyin Arab xalqlari milliy-ozodlik kurashi yanada kuchaydi. Qator davlatlarda (Misr, Iroq, Liviya, Yaman) mustamlakachi davlatlar qogirchogiga aylanib qolgan hukmron doiralar hokimiyati agdarildi. Dastlab Jazoir, Marokash, Tunis va Sudan kabi davlatlar mustaqillikni qolga kiritdilar. Chet el kapitali egallab olgan milliy boyliklar (Misrda Suvaysh kanali kompaniyasi, Iroqda neft kompaniyasi Iroq petroleum) milliylashtirildi. Mustaqil davlatlar ijtimoiy-siyosiy ittifoqlarga qoshilmaslik siyosatini yuritdilar. Biroq arab davlatlarining ozaro munosabatlari otgan tarixiy davr mobaynida jiddiy sinovlarga duch keldi. Bu munosabat bazan dostona, bazan raqobat, hatto dushmanlik tusini ham oldi. Ayni paytda arab davlatlarining iqtisodiy taraqqiyot darajasi ham bir xil emas. Arab davlatlarining bazilarida (Iroq va Suriya) uzoq vaqt yakka shaxs diktaturasi hukm surdi yoki hukm surmoqda. Falastin arab xalqi esa hamon oz mustaqil davlatiga ega emas. Biroq bu xalq oz davlatiga ega bolish yolida qatiy kurash olib bormoqda. Ozbekiston Respublikasi deyarli barcha arab davlatlari bilan teng manfaatdorlik tamoyili asosida munosabatlarni rivojlantirib kelmoqda. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

6 Portfolio Presentation «Yaqin Sharq muammosi» deyilganda isroil-arab munosabatlari, Isroilning bosib olgan arab davlat- lari yerlarini qaytarib berishi hamda mustaqil Falastin arab davlatini tashkil etish bilan bogliq muammolar, shuningdek, arab davlatlari va Isroilning yaxshi qoshnichilik munosabatlari asosida yashash masalalari tushuniladi yil 29-noyabrda BMT Falastinda ikki davlat Isroil yahudiy va Falastin arab davlati tashkil etish haqida qaror qabul qildi. Versal konferensiyasidayoq (1919-yil) Buyuk Britaniya Falastinni boshqarish va u yerda yahudiylar davlatini tashkil etish mandatini olgan edi. Bu davrda Falastinda 100 mingga yaqin yahudiy yashardi. Dunyo boylab tarqalib ketgan yahudiylarni bir joyga Falastinga toplashda ularning xalqaro tashkiloti katta rol oynadi. Bu tashkilot Sion tashkiloti deb ataladi. (Bu nom Falastindagi Sion togi nomidan olingan, bu tashkilot yahudiylarni shu atrofda toplanishga davat etadi.) Ayni paytda sionizm goyasi ham vujudga keldi.nomidan olingan 1942-yili Falastindagi yahudiylar soni 0,5 mln ga yetdi. Ulardan yaxshi harbiy tayyorgarlikka ega, AQSH va Buyuk Britaniya tomonidan zamonaviy qurollar bilan qurollantirilgan armiya tuzildi. Yahudiylar arablar uchun ajratilgan hududlarni ham ishgol qilib oldilar yilning 14-mayida yahudiy sionistlar rahnamosi Ben Gurion Isroil davlati tuzilganligini elon qildi. Tel-Aviv shahri bu davlatning poytaxti bolib qoldi. Falastin arab davlati esa tuzilmay qoldi. Buning oqibatida 1948-yil birinchi isroil arab urushi yuz berdi. Bu urushda ishtirok etgan arab davlati armiyasi yengildi. Chunki ular qoloq, zamonaviy armiyaga ega bolmagan davlatlar edi. Yahudiylar Falastin arablarini oz yerlaridan quvib chiqaraboshladilar. Buning natijasida 0,5 mln falastinlik arablar Livan davlati hududiga qochib otishga majbur boldi. Misr, Suriya, Livan va Iordaniya Isroil bilan tinchlik shartnomasini imzolashga majbur boldilar. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

7

8

9 Dunyo sionistik tashkilotlari korsatgan moliyaviy yordam, Germaniya- ning Isroilga tolagan 1 mlrd. dollar miqdordagi tovoni hamda AQSH korsatgan katta yordam tufayli Isroil qisqa vaqt ichida qudratli armiyaga ega davlatga aylandi. Yaqin Sharq strategik xomashyo neftga boy olka. U yerda jahon neft zaxirasining 50 foizi mavjud. AQSH bu olkani oz hayotiy manfaati doirasiga kiritgan. Ayni paytda unga bu hududda ishonchli ittifoqchi ham zarur edi. Isroilni ana shu ittifoqchilikka eng mos davlat sifatida tanladi. Arab davlatlari esa qoloqligicha qolaverdi. Buning ustiga arab davlatlari ortasida mustahkam ittifoq ham yoq edi. Buning asosiy sababi mustam- lakachi davlatlarning arablarga mustaqillik berish davrida bir arab davlati hududining bir qismini ikkinchi arab davlati hududiga qoshib yuborganligi edi. Ikkinchidan, Saudiya Arabistoni, Iroq (1958-yilgacha), Iordaniya davlatlarida hukmron sulolalar ozaro nizoda edilar. Livanda esa davlat boshqaruvi diniy jamoachilik tamoyiliga asoslanganligi uchun ularning har biri oz manfaatini umumarab manfaatidan ustun qoyardilar.Ikkinchidan Yaqin Sharq muammosi Buyuk Britaniya va Fransiyani ham befarq qoldirmadi. Bu ikki davlat ham Yaqin Sharqdagi manfaatlaridan voz kechishni aslo istamas edi. Ular arab davlatlarida hokimiyat tepasida ozlariga sodiq hukumatlarning turishi uchun barcha cho- ralarni kordi.

10 ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

11

12

13 XX asrning yillarida Arab Sharqida chet el davlatlarini mustamlakachilik sissatiga qarshi ozodlik xarakati keskinlashdi yilning iyul oyi inqilobi natijasida Misrda hokimiyat mazkur jarayonga raxbarlik qiluvchi Kengash qoliga otdi. Bu Kengashda «Erkin ofitserlar» tashkilotiniig asoschisi Jamol Abdul Nosir asosiy xarakat mavqeini egallaydi. Inqilobiy Kengash Misrda monarxiya tuzumini itugatdi yilning 18 iyunida Misr Respublika deb e'lon qilindi yil 27 iyulda erishilgan Misr-Angliya bitimiga kora Angliya oz xarbiy kuchlarini Suvaysh kanali zonasidan olib chiqib ketishga majbur boldi yilning 23-iyunida Nosir hukumati Misr mustaqilligini mustahkamlash, iqtisodiy rivojjlanishga imkon ochish maqsadida qator iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirishga kirishdi, Jumladan, 1956 yil 26 iyulda Suvaysh kanali kompaniyasini milliylashtirish to'grisidagi qarorni qabul qildi. Garb davlatlari, avvalo, Angliya, song Fransiya bunga qarshi chiqishdi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

14

15 Yaqin Sharqda xalqaro vaziyat keskinlashayotgan bir sharoitda 1956 yilning bahor faslida Qohirada Misr bosh vaziri Nosir, Suriya prezidenti Kuatli xamda Saudiya Arabistoni qiroli Saudning uchrashuvi boldi. Uchrashuv chogida arab davlatlarining birligini mustaxkamlash masalasiga alohida e'tibor berildi. Bu uchrashuvda uch mamlakat Iordaniyaga yordam berish haqida kelishib olishdi yilning 11 aprelida Suriya bilan Iorlaniya ortasida shartnoma imzolandi. Shartnomada aytilishicha, agar Isroil xar ikki davlatlardan biriga hamla qilsa, uni birgalashib mudofaa qilish nazarda tutilgan edi. Shu yilning 21 aprelia Jidda shahrida Misr, Saudiya Arabistoni va Yaman ortasida mudofaa haqidagi bitim imzolandi. May oyida esa Misr bilan Iordaniya ortasida ozaro mudofaa to'grisida bitim imzolandi. Shunday qilib, 1956 yilning may oyiga kelib Yaqin Sharqdagi arab davlatlari ortasida tashkaridan boladigan xamlaga qarshi ozaro yordam berish haqida bitimlar imzolandi yil yanvar oyida Suriya-Livan bitimi tuzilgan edi. Ayni vaqtda Yaqin Sharq atrofida Angliya, Fransiya, AQSh ortasida qator uchrashuvlar, muzokaralar boldi, bitimlar imzolandi. Jumladan, 1956 yilning aprelida Angliya-Sovet muzokaralari (London) bolib otdi. May oyida esa Fransiya- Sovet muzokaralari (Moskva) bolib otdi. Bu uchrashuvlar natijasida elon qilingan bayonotlarda ta'kidlanishicha axdlashuv tomonlar Yaqin va Orta Sharqda tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun imkoniyati bolgan barcha choralarni koradi deyilgan edi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

16

17 1875 yilda Angliya Ismoil podshoga tegishli bolgan aksiyani 44% sotib oladi. Shundan song kanal Angliya va Fransiyaning qoshma mulki bolib qoldi. Suvaysh kanalini milliylashtirishga Misr xukumati jiddiy tayyorgarlik kordi. Kanalni milliylashtirish haqidagi qaror 26 iyuldan bir necha kun ilgari qabul qilingan edi. 24 iyulda Jamol Abdul Nosir Misr neft' kompaniyasining raxbari polkovnik Maxmud Yunesga kanalni milliylashtirish rejasini tuzishni topshirdi. Kelishuvga kora Nosir ozining Aleksandriyada sozlagan nutqida Ferdinand Leseps nomini aytishi bilan Yunes boshliq guruh kanalni egallashni boshlaydi. Bu guruh kanalning uchta porti Port-Said, Ismoiliya va Suesni egallashlari kerak edi. Arab davlatlari uz mustaqilliglarini mustaxkamlash choralarini korishdi. Nihoyat, 1956 yil 18 iyunda Angliyaning oxirgi askari Suvaysh kanali zonasini tark etdi. Shunday kilib, Angliyaning 74 yil (1882 yildan boshlab) davomida Misr hududida oz armiyasini ushlab turishiga chek qoyildi yil 26 iyulda Misr xukumati Suvaysh kanalini milliylashtirdi. Kanalni ekspluatasiya qilish bilan boglik bolgan xamma masalalar Misr ixtiyoriga otdi. Kanalni boshqarish bilan shugullanuvchi barcha idoralar, organlar, komissiyalar tarqatib yuborildi. Misr kanalning xojayini bolib qoldi. Suvaysh kanali Orta yer dengizini Qizil dengiz bilan boglovchi yirik xalkaro ahamiyatga ega bolgan suv yolidir. Kanalning uzunligi 161 km., kengligi I5(] m., chuqurligi m. Kanal boylab suzib otish uchun soat vaqt sarflanadi. Asosiy portlar: Port- Said, al-Kantara, Usmoiliya va Suesdan iborat yilda Fransiya elchisi va ishbilarmoni Ferdinand Leseps Misr podshosi Said-podshodan kanalni qurish uchun 99 yil muddatga konsessiyaga oladi. Kanalning qurilishi uchun Misr 450 mln. frank sarfladi. Qurilishda xar oyda 60 ming fellax ishladi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

18

19 Polkovnik Yunesning ta'kidlashicha Nosir oz nutqida Le-seps nomini aytganda, u Suvaysh kanalining umumiy kompaniyasining ma'muriy xizmat direktori Mennes'e xonasining eshigini ochib kirgan. Shunda Nosir: « Shu daqiqadan boshlab sizning birodarlaringiz kanalni oz qoliga oladi» deydi. Ushanda soat 10 dan 20 daqiqa otgan edi. Suvaysh kanalini milliylashtirish Angliya, Fransiya va AQSh uchun Misrga kqarshi iqtisodiy, siyosiy va xarbiy bosim otqazish maqsadida katta shov-shuv boshlashga bahona boldi. Aslida Misrga qarshi siyosiy shovqin-suron Suvaysh kanalini milliylashtirishdan bir necha yil ilgari boshlangan edi yil iyul' inqilobidan song Misr hukumati iqtisodiy ogir ahvoldan chiqish uchun bir necha marta Garb davlatlari --Angliya, Fransiya va AQSh ga murojaat qildi. Ammo ular Misrga kredit berishni siyosiy shartlar bilan boglashdi. Nihoyat, 1955' yilning dekabrida Vashinggon va London Misrga Asuan togonini qurish uchun 70 mln. dollar (AKSh - 56 mln. doll., Angliya mln. doll.) berishga va'da bergan edi yil fevralida esa Xaggkaro taraqqiyot va qayta tiklash Banki Misrga 200 mln. doll., Amerika 55 mln. doll., Angliya mln. doll. zayom berishga va'da berishdi. Ammo bu kreditlar evaziga Misr Garbning rejalarida «sozsiz ishtirok etishi kerak edi». Garbning yirik davlatlari Misrning iqtisodiy va moliyaviy hayoti ustidan xukmronlik ornatishga urinishdi. Bundan tashqari 1956 yilning 1 martda Iordaniya qiroli Xuseyn Angliyaning Arab Legioni qomondoni general Glabbni oz vazifasidan ozod qilgani London hukumatining gazabini uygotdi. Angliya bosh vaziri A. Idei general Glabbning ishdan olinishiga sababchi bolgan kishi - Misr prezidenti Jamol Abdul Nosirga Qarshi shaxsan urush e'lon Qilgan edi. Yuqorida va'da qilingan zayomlarga kelsak, 1956 yil 19 iyulda AQSh, 20 iyulda Angliya Misr elchisiga ularni (Misrga zayom Berishdan) bosh tortganliklarini bildirishdi. Misrni Suvaysh kanalini milliylashtirish haqidagi qarori Angliya va Fransiya tomonidan qonunsiz deb e'lon kilindi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

20

21 1964 yil yanvar oyida Qoxirada Arab davlatlari boshliqlarining kengashi boldi. Kengashda sha vaqtdagi Misr prezidenti J.A.Nosirning taklifiga kora Falastin arab xalqiga Falastinni ozod qilish huquqini berish togrisida qarori qabul qilindi. Ayni vaqtda, Arab davlatlari Boshliqlari Qoxira Kengashida Falastinni ozod qilish tashkilotini tuzish togrisida qaror ham qabul qilishadi yil 28 mayda Yerusalimning Iordaniya sektorida Falastin Milliy kongressi chaqiriladi. Unda Falastin Milliy Kengashi birinchi sessiyani chaqirishga kelishildi. 50-yillarning oxiri 80-yillar boshida Falastin arablarining milliy ozodlik xarakatining yuksalib borishi jarayonida 1958 yilda «Fanastinni ozod xilish xarakati» tashkil boldi. Qisqacha «Fath» deb atalgan bu tashkilot, vaqt otishi bilan Falastin ozodligi uchun doim kurashib kelgan asosiy kuchga aylandi. Bu xarakatning boshida Yosir Arafot, Salax Xalaf, Kalil al-Vazir va boshqalar turardi. Isroilning Arab davlatlariga qarshi tajovuzxorlik harakatining kuchayib borishi hamda arab-isroil mojarosida Falastin omilining kuchayib borishi Arab davlatlari Ligasining Falastin muammosiga koproq e'tibor berishni taqozo etdi Sessiya ishida Suriya, Livan, Iordaniya, Iroq va Boshqa Arab davlatlaridan Falastin tashkilotlar tomonidan saylangan 422 delegat qatnashdi. Falastin Milliy Kengashi (FMK) sessiyasida Falastin ozodlik tashkiloti (FOT)ni tuzdi va Falastin Milliy Kanstitutyasini qabul qildi. Bu Xartiya Falastin ozodlik tashkilotini asosiy dasturi edi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

22

23

24 1964 yilda tashkil etilganidan beri, FHK 1990-yillarning oxirlarida ishg'ol etilgan hududlarda ahamiyatsizlikka qadar qarshilik tashkilotidan tortib to terroristik tashkilotgacha va yarim hukumat kuchlariga (Iordaniya va Livanda) qadar bir nechta o'zgarishlarni amalga oshirdi. Bugungi kunda u nima va u qanday kuchga ega? Falastinni ozod qilish tashkiloti 1964 yil 29 mayda Quddusda Falastin Milliy Kongressi yig'ilishida tashkil etilgan. Kongressning yig'ilishi 1948 yilgi Arab-Isroil urushidan beri Quddusda birinchi bo'lib, o'sha paytdagi yangi Intercontinental mehmonxonasida bo'lib o'tdi. Uning dastlabki rahbari Hayfadan kelgan advokat Ahmed Shukairi edi. Uning etakchiligini Yosir Arafat tezda egallab oldi ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

25

26 Falastinni ozod qilish tashkiloti rejasi 1964 yil yanvar oyida Qohirada bo'lib o'tgan Arab Ligasi yig'ilishida arab davlatlari tomonidan tuzilgan. Arab davlatlari, xususan Misr, Suriya, Iordaniya va Iroq, asosan Falastin millatchiligini falastinlik qochqinlar o'zlarining yo'nalishlariga yo'naltirishdan manfaatdor edilar. tuproq ularning rejimlarini beqarorlashtirmaydi. Shunday qilib, FHKni yaratishga undovchi sabab boshidanoq ikki nusxada edi: Arab xalqlari ochiqchasiga Falastinning Isroilni qaytarib olish ishi bilan birdamlik qildilar. Ammo strategik jihatdan o'sha millatlar falastinliklarni qisqa jabduqda ushlab turish niyatida Falastinni G'arb va 1980 va 1990 yillarda Isroil bilan aloqalarda rag'batlantirish uchun ishlatganda, Falastinni ozod qilish tashkilotini mablag 'bilan ta'minladilar yilgacha Marokashning Rabat shahrida yig'ilgan Arab Ligasi Falastinliklarning yagona vakili sifatida rasmiy ravishda FHKni tan oldi. ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

27

28

29 ARAB-INGLIZ 3 GURUH TALABALARI SHARQ FILOLOGIYASI FAKULTETI Mamlakatshunoslik

30 ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

31 Foydalanilgan rasmlar ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020

32 Foydalanlgan rasmlar ARAB-INGLIZ 3- GURUH,2020