Usmoniylar imperiyasi - презентация

1

2 Usmoniylar davlatining tarixi; 01 Usmoniylar davlatiga asos solinishi va uning qudrati; 02 Davlatga asos solinishiva uning qudrati, Sultonlik asrlari; 03 Abdulqodir Jazoiriy ( ); 04 Usmoniylar imperiyaning qulash bosqichlari; 05

3

4 USMONIYLAR DAVLATINING TARIXI Tarixdagi muxim bosqich bolgan hijriy yillar Islom tarixida usmoniylar ahdi (davri) deb ataladi. Aynan mana shu davrda Islom olkalarining eng katta xududida usmoniylar saltanati xukm surgan. Bu davr besh asr davom etgan. Islomiy xalifalikning markazi bolgan usmoniylar davlati ana shu besh asr davomida ozining yagona va birinchi vazifasi-Islomni va musulmonlarni muhofaza qilish deb bilgan. Usmoniylar davlati nafaqat eng kuchli Islom davlati, balki butun olamdagi eng qudratli davlat hisoblangan. Bu davlat xijriy 699 (milodiy 1299) yilda yuzaga chiqqan, lekin unda xalifalik bolmagan. Usmoniylar xalifalikni e'lon qilmay turishgan. Faqat abbosiy xalifa xijriy 923 yilda Qohirada xalifalikni ularga topshirganidan keyingina uni e'lon qilishgan. Asrlar otib, usmoniylar davlati zaiflashgach, nasroniy davlatlarning barchasi ularga qarshi birlashgan.

5

6 Ular hech qaysi masalada Sharqqa qarshi birlashganlaridek birlashmaganlar. Ular usmoniylar davlatining zaiflashib qolganiga ishora qilib, uni «kasal odam» deb atashgan. Bir paytlar zabardast bolgan bu buyuk davlatni bolaklarga bolib asta-sekin parchalab, nixoyat yiqitishga urinishgan. Usmoniy xalifalikning tarixida noanikliklar, shubhalar juda kop bolib, ularning barchasi usmoniylar tarixini yozishda qasddan va beixtiyor yol qoyilgan xatolar oqibatida paydo bolgan. Bunga sabab shuki, usmoniylar tarixining aksar qismi ularning dushmanlari tomonidan yozilgan bolib, bu tarixni yozganlar yo asosan insofsiz garbliklar, yo usmoniylar bilan kurashgan arablar, yoki dinsiz turklar bolgan. Ushbu oxirgi toifa xalifalik yiqilgandan keyin yangi nizomga buysungan odamlar bolgani uchun bu tarixni buzib korsatishgan. Shuning uchun ham ushbu bosqichni insof bilan, xolis, ob'ektiv yoritish maqsadida uning ijobiy jixatlarini ham, salbiy taraflarini xam ishonchli manbalar asosida yoritish kerak boladi.

7 1. Bu xalifalik davrida Islom yerlarining chegarasi nixoyatda kengaydi. Qustantiniya fath qilinganining ozi buni anglash uchun kifoya kiladi. Eslab otish lozimki, Rasululloh (s.a.v)oz hadisi shariflaridan birida: «Qustantiniya albatta fath qilinajak. Uning amiri qanday yaxshi amir! Uning lashkari qanday yaxshi lashkar!» deganlar. Usmoniylar davlati Ovropa tomon ilgarilab, xatto Avstriya poytaxti Venagacha yetib bordi va uni bir necha bor qamal ham qildi. Usmoniylar davlati Orta yer dengizidagi kopgina orollarni xam kolga kiritib, ularning xammasini Islomga jalb kildi. 2.Usmoniylar turli jabxalarda salibchilarga qarshi turishgan. Ular nasorolarning Andalusdagi musulmonlarga bosimini yengillashtirish uchun Sharqiy Ovropa sari ilgarilab bordilar. Biroq Andalusning goyatda zaifligi hamda u yerdagi ichki ixtiloflar tufayli bu yerlar qoldan boy berildi. 3. Usmoniylar portugaliyaliklarning musulmonlar yerida yurishiga barham berishdi. Portugaliyaliklar Islom yurtlariga yurishlar, bosqinlar qilishgan edi, Kizil dengizni ham qolga kiritishgan, xatto Xijozni bosib olib Rasululloh (s.a.v) qabrlarini egallab olishni xam rejalashtirishgandi. Bu mash'um rejalarni usmoniylar barbod qilishdi. 4. Usmoniylar Andalus qulagandan keyin Magrib yurtlariga ega chiqmokchi bolib turgan ispanlarga ham qarshi turishdi. 5. Usmoniylar Orta Osiyo va Qora dengiz mintaqalaridagi musulmonlarni ruslarga qarshi kurashda qollab-quvvatladilar. 6. Usmoniylar imperatorligi sionizmga ham qarshi turdi. Yaxudiylar uzoq davrlardan beri Falastinda davlat qurish niyati bilan yashar edilar. Usha davrda ularning bu boradagi faoliyati yanada kuchaydi. Aytilishicha, ular Falastindan yer olish maqsadida sulton Abdulhamid I ga juda kop mol-mulk, aql bovar qilmas boyliklar va'da qilishgan. Lekin sulton Abdulhamid 1I bu gaplarning birortasiga uchmagan va qattik turib, ularga Falastindan bir qarich xam yer bermagan. Usmoniylar yaxudiylarga Misrning Sino mintaqasida turishga xam ruxsat berishmagan.

8 7. Usmoniylar imperatorligi safaviylar davlatining vakili bolgan rofiziy shiy'alarga qarshi ham kop urushlar qilishgan. Musulmonlar korfaz yurtlarida va Iroqda rofiziylardan juda kop aziyat korishar va ogir qiyinchiliklarni boshdan kechirib kelishar edi. 8. Usmoniylar dunyoda Islomni tarqatishda juda kop xizmatlar qilishgan. Jumladan, kopchilik cherkes xalqlari aynan ularning qolida musulmon bolgan. Xullas, usmoniylar oz qadamlari yetgan barcha yurtlarda -Evropada va Afrikada Islomni yoyishgan. 9. Usmoniylar oz qadami yetgan ba'zi musulmon yurtlarida yerlik xalqni mustamlakachilarning asoratidan himoya qilishgan. 10. Usmoniylar imperatorligi Islom yurtlarining katta qismini oz ichiga olgan bolib, uning umumiy maydoni 20 million kvadrat kilometrga yetgan. 11. Yevropa usmoniylar turk bolgani uchun emas, balki aynan musulmon bolgani uchun doimiy ravishda ularga qarshi urushlar olib borar edi. Buning asosiy sababi salibchilik harakati, qolaversa, yevropaliklarning fitna-hasadi ham edi. Yevropaliklar turklarni Islom harakatini yangitdan tiriltirib, uni himoya qilganlari uchun yomon korishardi. 12. Usmoniylar davlati musulmonlar nomidan ish korar, ularning yurti xalifalik markazi edi. Musulmon diyori bolgan boshqa biror yerda xalifalik yoq edi. Shuning uchun usmoniylar musulmonlarning ramzi bolgan, ularga extirom bilan qaralgan

9 You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. I hope and I believe that this Template will your Time, Money and Reputation. You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. Your Text Here

10 Bu davlatning asosiy kamchiligi shundaki, uning tuzumi mutlaq hukmdorlik bolgan. Bu ulkan imperatorlikning barcha sarhadlarini yolgiz bir kishi Sulton boshqarar, uning imtiyozlari chegaralanmagan edi. Ijtimoiy-iqtisodiy beqarorlik. Davlatning moliyaviy ishlari izdan chiqqan, byudjet yoq edi. Hurriyat xam yoq, har bir mulk egasi mol- mulkining tortib olinishidan xavotirda yashardi. Bu xolatni togrilashga qaratilgan islohotlar otkazilmadi, poraxorlik avj oldi. Hamma joyda josuslar izgib yurar, ozining garazli maqsadini zimdan amalga oshirardi. Sulton esa nimani xoxlasa, shuni qilar edi. Davlat tepasiga ketma-ket ravishda tugyonga ketgan adashgan sultonlarning kelishi. Hijriy XIII (milodiy XIX) asrda hukmronlik qilgan turk sultonlari ashaddiy istibdodchi, otaketgan qattiqqol odamlar edi. Ularning silsilasi Mustafo IV dan boshlangan bolib, songra Mahmud II, keyin Abdulmajid 1, undan keyin Abdulaziz, undan keyin Murod V va nixoyat Abdulxamid I xalifa bolishdi. Arablarni yuzaga chiqarmaslik maqsadida ularni zaiflashtirish. Usmoniylar davrida arablar katta vazifalardan boshatildi, ular mutlaqo e'tiborsiz qoldirildi, oqibatda arablar joxil, zaif, qoloq va faqir bolib qolishdi. Qur'on tili, hadisi sharif tili va shariatning asosiy tili bolgan arab tilining ahamiyatini yoqotish. Sof islomiy tushunchalarning kam bolishi. Usmoniylar Islomni Togri tushuna olishmagan, uning hayotning mukammal yoli ekanini bilishmagan. Ularning kopchiligi Islomni faqat myayyan ibodatlarni bajarishdangina iborat deb bilar edi.

11 Usmoniylar davlatining raxbarlari voliylarni tez- tez almashtirib turishardi. Xususan, saltanatning songgi davrlarida mustaqil bolib qolishidan, oz viloyatini ajratib olishidan qorqib, voliylar tez-tez almashtirilar edi. Natijada yangi voliy oziga topshirilgan mintaqani yaxshi bilmay, kop xatolarga yol qoyar va uni zaiflikka, qoloqlikka tushirib qoyar edi. vazifalardan miyat uchun talashgan. Bunday xolatlar kop bolgan. Ba'zi sultonlar oz birodarlarini oldirib, xokimiyat uchun talashgan. Bunday holatlar kop bolgan.. Ba'zi sultonlar nasroniyalarga uylanishar, ularga juda ishqiboz bolishar edi. Bu ish joiz bolsa ham, ummat uchun juda katta salbiy oqibatlarni keltirib chiqargan,chunki ayol kishi ozmi-kopmi eriga ta'sir korsatishi bor. Bunday ayollardan tugilgan farzandlar sultonning vorislati bolishardi. Shuningdek, sultonlar nikoxiga olgan gayridin ayollar oz qavmining foydasiga, musulmonlarning ziddiga josuslik qilishi ham bor edi.. Usmoniy xalifalar umaviy va abbosiylarga oxshab, xokimiyatni meros qoladigan imtiyozga aylantirib qoyishdi, vaholanki, bularning barchasi sunnatga xilof ishlardir. Usmoniylar xarbiylarga kop xuquqlarni berib qoyishdi. Bu esa ular hokimiyatning yuqori pogonalariga kotarilishiga, xukumat ishlariga aralashishiga, buzgunchilik qilishlariga, tugyonga ketishlariga sabab boldi Usmoniylar fatx qilingan yurtlardan xaroj yigish bilan kifoyalanib qolishdi, maxalliy axolining aqidasi, tili va odatlari bilan ishlari bolmadi. Boshqacha qilib aytganda, Islomni tarqatish risoladagidek yolga qoyilmagan edi. Xalifa zaiflashib qolgan oxirgi paytlarda hamma faqat salbiy jihatgagina e'tibor berdi, bu haqda kop gapiradigan boldi. Bularning hammasi oxir- oqibat buyuk davlatning qulashiga olib keldi..

12 Onadoli yurtlari Kichik Osiyo ham deb ataladi. Avvallari Vizantiya imperatorligiga qarashli bolgan bu mintaqa Islomdan oldin Sharqiy Rum deb ham atalgan. Islom fatxlari bu yurtning sharqigacha yetib bordi. Musulmonlar hijriy 50 yildan, Muoviya roziyallohu anxuning vaqtlaridan boshlab Qustantiniyaga bir necha martalab hujum qilishdi, biroq natija bolmadi. Saljuqiy turklar hijriy 463 (milodiy 1071) yilda Malazgird jangida rumliklar ustidan buyuk galaba qozondilar. Shundan song ular Onadoli yurtlariga tarqalib ketib, osha yerda oz amirliklarini qurdilar. Mazkur amirliklarning eng kozga koringani Rum saljuqlari amirligi boldi. Shundan keyin Onadoli mogullarning qoliga otdi. Ular Rum saljuqlari ustidan uzoq yillar xukmronlik qilishdi. Hatto Rum saljuqlari mugullarga qoshilib, xijriy 641 (milodiy 1243) yilda musulmonlarga qarshi urush qilishdi. Mogullar hijriy 658 (milodiy 1260) yilda Aynu Jolutda yengilgach, Zohir Biybars xijriy 675 (milodiy 1276) yilda Rum saljuqlari va mugullar sari yurish qilib, u yerda ularga qaqshatqich zarba berdi. Mogullar zaiflashgani sari Rum saljuqlari davlati xam kichik amirliklarga bolinib ketib, bir-biri bilan urushadigan ahvolga tushib qoldi. Usmoniylar davlati bularning barchasiga barham berdi va bu yerlarning hammasini oz bayrogi ostiga kiritdi.

13 0 Usmoniylarning asli kelib chiqishi Turkiston tomonlardan bolgan musulmonlar bolib, ular Gaz qabilalariga mansubdirlar. Ularning qabilasi Qobix deb atalgan. Mogullar ularning yurtiga bostirib kirganda bobolari Sulaymonshox ibn Qiyoalp oz qabilasi bilan Rum yerlariga hijrat qilib ketadi, song Shom va Iroqqa otadi. Qaytib kelayotganida esa Furot daryosiga garq boladi. Qabila shu tariqa tarqalib ketadi. Qolganlarning bir qismi asl vataniga qaytadi. Ertugrul ibn Sulaymon boshchiligidagibir guruh kishilar esa Onadolining shimoliga yol olishadi.400 nafar turkman oilasi u bilan birga edi. Ular mintaqaga yetib borib, saljuqiy sulton Alouddin Kiqbodning xukmi ostida yashay boshlashadi. Ertugrul uning Vizantiyaga qarshi ba'zi gazotlarida yordam beradi. Shu bois Alouddin Kiqbod uni mukofotlab, Rum yurtlari chegarasida joylashgan Eski shahar degan bir mintaqani in'om qiladi, keyinroq esa uni erkin qoyib, oz sarxadlarini Vizantiya hisobidan kengaytirishga ham izn beradi. Ertugrul hijriy 687 (milodiy 1288) yilda vafot etadi. Uning orniga ogli Usmon qoladi. Usmoniylar davlatining nomi ana shu Usmonga nisbat beriladi. U mazkur davlatning asoschisi, usmoniy podshohlarning birinchisidir.

14 You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. I hope and I believe that this Template will your Time, Money and Reputation. You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. Your Text Here Simple PowerPoint Presentation

15 You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. I hope and I believe that this Template will your Time, Money and Reputation. You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. Your Text Here Simple PowerPoint Presentation

16 You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. I hope and I believe that this Template will your Time, Money and Reputation. You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. Your Text Here Simple PowerPoint Presentation

17

18 Contents Title Muhammad II Fotih Muhammad I ibn Boyazid

19 Murad II ibn Muhammad Bayazid II ibn Muhammad

20 You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. I hope and I believe that this Template will your Time, Money and Reputation. You can simply impress your audience and add a unique zing and appeal to your Presentations. Your Text Here Simple PowerPoint Presentation

21

22 0 Abdulhamid II ( ) – Turkiya sultoni ( ). U 1876-yil dekabrda Yangi Usmonlilar jamiyati bilan bog ʻ liq liberal guruhlar rahbari Midhat posho boshchiligida o ʻ tkazilgan saroy to ʻ ntarishi natijasida taxtga chiqdi. Yangi konstitutsiya qabul qilindi. Turk sultonlari ichida adolatparvarligi bilan nom qozongan. Abdulhamid II dushmanlar hiylalariga qarshi kurashib keldi. U jar yoqasidagi Usmoniylar imperiyasini yana 30 yildan oshiqroq saqlanib qolishida katta xizmat qildi. Mamlakatda sotqinlar ko ʻ pligi, jamiyatning g ʻ arbga havas qilishi, Sultonning odilona siyosati G ʻ arb tomonidan buzib ko ʻ rsatilishi Sultonga nisbatan noto ʻ g ʻ ri tushunchani keltirib chiqardi. Abdulhamid II ichki va tashqi siyosatda ham ijobiiy yo ʻ l tutdi. U doimo xalq manfaatlari uchun ķurashdi yilda Germaniya mashhur Bag ʻ dod temir yo ʻ lini qurish huquqini oldi. Yosh turklar deb atalmish guruh yil Abdulhamid II ga qarshi bosh ko ʻ tarib, uni taxtdan tushirdilar. Abdulhamid II 1918 yilda vafot etdi f.Turkiya1876-yilkonstitutsiya1903- yildaGermaniyaBag ʻ dod temir yo ʻ liniYosh turklar1909- yil

23 Otaturk (asl ismi Mustafo), Mustafo Kamol, Kamol Posho (1881, Saloniki , Istanbul) Turkiya Respublikasi asoschisi va birinchi prezidenti (192338), qarbiy sarkarda. Turkiyada familiya joriy qilingach, Buyuk millat majlisi tomonidan unga Otaturk miliyasi berilgan (1934). Turli harbiy maktablar va Istanbul Bosh shtab akademiyasini (1905) tugatgan. Shom (Suriya), Falastin, Sa-lonikida zobit sifatida harbiy xizmatni o ʻ tagan (190509). Salonikida uning siyosiy faoliyati boshlangan. Dastlab, Yosh turklarnit "Ittihod va taraqqiy" partiyasiga a ʼ zo bo ʻ lgan (1908), keyinchalik ulardan asta-sekin uzoqlashgan. ItaliyaTurkiya urushi ( ), 2-Bolqon urushi (1913), 1-jahon urushida qatnashgan yil 19 mayda Istanbuldan Anatoliya (Onado ʻ li)ga kelgan. Arzirum va Sivas kongresslari (1919 yil iyulsentabr)ga rahbarlik qilib, turk xalqini ingliz va grek (keyinchalik arman) bosqinchilariga qarshi ozodlik urushiga chaqirgan. Sivas kongressida u Anatoliya va Rumeli Mudofaa huquq jamiyati (Vakillik komiteta) raisi qilib saylangan. Otaturk boshchiligida mamlakatda Kamolchilar inqilobi avj olgan. Istanbul inglizlar tomonidan ishg ʻ ol qilin-gach (1920 yil 16 mart), barcha vatanpar-var kuchlar uning atrofida to ʻ plangan. Anqarada yangi parlament Turkiya Buyuk millat majlisi (TBMM) cha-qirilib, unga Majlis va hukumat raisligiga saylangan (1920 yil 23 apr.). Ingliz va grek bosqinchilariga qar-shi kurashda turk armiyasining qo ʻ mondoni. Biroq, Istanbul hukumati Otaturk va uning safdoshlarini osiy deb e ʼ lon qilgan va sirtdan o ʻ lim jazo-siga hukm etgan. Sakariyo daryosi bo ʻ yida bosqinchilar ustidan qozonilgan g ʻ alaba (1921 yil 23 avg. 13 sentabr)dan so ʻ ng unga marshal unvoni va g ʻ oziy nasabi berilgan yil oxirida turk armiyasi Otaturk rahbarligida to ʻ liq g ʻ alabaga erishgan. Otaturk irodali siyosatchi, mohir qo ʻ mondon, kuchli notiq bo ʻ lgan. Otaturk tashabbusi bilan Usmonli turk sultonligi tugatil-di (1922 yil 1 noyab.), Turkiya respublika deb e ʼ lon qilindi (1923 yil 29 okt.), xalifalik bekor etildi (1924 yil 3 mart). Davlat boshqaruvi tubdan o ʻ zgartirilib, siyosat, iqtisodiyot, madaniyat va harbiy sohada chuqur islohotlar o ʻ tka-zilgan. Mamlakat taraqqiyotining us-tuvor yo ʻ nalishlarini belgilab beruvchi 6 ta tamoyilni ishlab chiqqan. Uning ta ʼ limoti Turkiyada otaturkchilik, G ʻ arbda esa kamolizm deb baholangan. Turkiya Respublikasida islom dinining ta ʼ siri kamaytirilib, uni G ʻ arb namunasidagi dunyoviy davlatga aylan-tirish jarayoni boshlangan. Otaturk turkiy xalqlar tarixi, siyosiy va harbiy mavzuga oid ko ʻ plab nazariy asarlar muallifi. Toshkentdagi ko ʻ chalardan biri Otaturk nomiga qo ʻ yilgan.

24 Abdulqodir Jazoiriy Jazoirdagi Abdulqodir qo'zgoloni ( ) Abdulqodir Jazoiriy (1808 yil 6 Sentabr-1883 yil 26 may, Damashq) -sarkarda, olim, shoir, notiq. U yoshligidan Jazoir qaroqchilari tomonidan taqib qilingan. Shuning uchun Misrga qochgan va keyinchalik Makkaga borib hajni o'tagan yil may-1847 yil dekabrda jazoirliklarning fransuzlarga qarshi milliy ozodlik harakati rahbari bolgan. Abdulqodir 1847 yil 22 dekabrda General Lamoriserga taslim bolgan va Fransiyaga jonatib yuborilgan. Abdulqodir 1852 yil 21 dekabr Bursaga kuchib o'tdi,song umrining ohirigacha Damashqda yashadi.

25 Qozgolon 1832 yil may oyida Oran viloyatida boshlandi. Shiddatli kurashlar va maglubiyatlardan song fransuzlar 1834 yil 26 fevral sulh tuzishdi. Lekini yulda harbiy harakatlar qaytadan boshlandi va fransuzlar uchun muvaffaqiyatsiz boldi. Klozel qaytadan Jazoirdagi fransuz qoshiniga boshliq etib tayinlandi, biroq isyon butun mamlakat boylab tarqalishda davom etdi, amirning oborsi esa tobora oshib borardi. Klozel qaytadan chaqirib olindi va general Damremon uning orniga general-gubernator etib tayinlandi. Fransuzlar yana bir qator maglubiyatlarga uchrab, 1837 yil may oyida sulh tuzishga majbur bolishdi. Sulhga kora, fransuzlar Abdulqodirning Garbiy Jazoirning katta qismida hukmronligini tan olishdi. Abdulqodir tezda oz davlatini tuzdi va pul zarb ettira boshladi, bir qator islohotlar otkazib muntazam qoshin tuzdi yil 18 oktyabrda fransuzlar tinchlik sulhini buzib Konstantina shahrini istilo qildi, 1843 iilga kelib Abdulqodir davlatining katta qismini bosib olishdi. Abdulqodir fransuzlarga qarshi kurashayotgan Marokash hududiga yashirindi. Biroq Marokash urushda yengilgach, Abdulqodir u yerdan chiqarib yuborildi yili Abdulqodir Jazoirda yana qozgolon kotardi yil mobaynida fransuzlar Abdulqodir qoshinini bir necha marta maglub etishdi va 22 dekabrda u oz ixtiyori bilan asirga tushdi. Jazoir 1848 yili Fransiya hududi deb e'lon qilindi, mamlakat departamentlarni birlashtirgan prefektlarga bolindi..

26 1848 yili yuz bergan inqilob Fransiyaning Jazoirdagi hukmronligini mustahkamlashda qator qiyinchiliklarni keltirib chiqardi yillarda bir nechta general-gubernatorlar almashtirildi yil dekabrdagi davlat tontarishidan song taxtga chiqqan Lyudovik Napoleon Jazoirga general Randon ( ) ni jo'natdi yili Laguat vohasidagi qozgolon Tuggurta va Sufa vohalarining toliq bosib olinishi bilan tugadi. Fransuzlar keyingi yillarda Varglu vohasini istilo qilishdi va Sahroi Kabir shimolidagi tuareg qabilasini asoratga solishdi. Afrikaning ichkarisigacha kirib borishni ko'zlagan Fransiya Saxroi Kabirda tadqiqot otqazdi, bir necha bor Senegal va Tumbuktu bilan karvon qatnovini yolga qoyishga urinishlar boldi yil dekabrda Pelissa va Yusuf boshliq fransuz qoshini Laguat vohasini istilo qildi, bir vaqtning ozida mamlakat janubidagi mzab qabilasi fransuzlar himoyasiga otdi yillarda esa fransuzlar kabil qabilasiga qarshi urush olib bordi yillarda kabil qabilasiga qarshi olib borilgan yurish natijasida butun Jazoir ustidan nazorat ornatildi yil boshlarida fransuzlar oz xizmatlaridagi bir arab boshligining kotibini arzimas aybi uchun darra bilan savalashdi. Bu arablarda eng ogir jinoyatlarga beriladigan jazo bolgani uchun, Oran mintaqasida qozgolon kotarildi. Isyonchilarga Bogari viloyatidagi qabilalar ham qoshildi may kunlari Delin'ya va Yusuf boshliq fransuzlar qoshini ikki toqnashuvda arablarni yengdi. Yil oxirigacha esa qozgolonchilar birin-ketin boysundirildi.

27 1865 yili Napoleon III Jazoirga keldi va 5 mart kuni arablarga milliy erkinlik va mol- mulklari daxsizligi hakida proklamatsiyani chop ettirdi. Jazoirliklar buni fransuzlarning zaifligi deb tushundi, imperator ketishi bilan, Kabiliya va Oran viloyatlarida qozgolon kotarishdi yillarda fransuzlar isyonchilarga qarshi bir qator yurishlar otkazishdi yil boshida Goleyada jazoirliklar maglub etildi. Shundan song Jazoirda qisqa muddat tinchlik hukm surdi yili jazoirliklar fransuz mutamlakachilariga qarshi yirik qozgolon kotardi. Ayni shu vaqtda Fransiya-Prussiya urushi bolayotgani sabab, fransuz askarlari Yevropaga olib ketilgandi. Fransiyada respublika tuzumi ornatilgach, Jazoirga bir qator fuqaro erkinliklari berildi. Masalan, jazoirlik yaxudiylarga Fransiya fuqaroligi taqdim etildi yil yanvarda Jazoirda yangi isyonlar tolqini boshlandi va 1879 yilgacha davom etdi yil bahorida deyarli butun Jazoir qozgolon ichida qoldi. Lekin Fransiya-Prussiya urushining tugashi va Parij kommunasining qulashidan song fransuzlar Jazoirda yana xunrezlikni davom ettirishdi. Qozgolon 1879 yili fransuzlarning Batnada jazoirliklarni maglub etishidan keyin toxtadi. Keyingi yil tinch otdi, biroq 1881 yili krumir qabilasi Konstantina shahridagi fransuz garnizoniga xujum qildi..

28 12-may 11-may 1-may aprel 24-aprel Fransiya hukumati bundan foydalanib Tunisni buysundirish uchun yurish boshladi. 24 aprelda qoshin Um Tabul va Suq ar-Rasdan otib mamlakat ichkarisiga kirib bordi. Fransuz eskadrasi esa Tabarka orolini bosib oldi. 26 aprelda Kefni egallab, 28 aprelda Tunisga eltuvchi Suk ul-Arbaga yetib keldi 11 mayda general Brear boshliq fransuz qoshini Tunis shahrini bosib olish uchun harakat boshladi. Krumir qabilasi va Tunis beyi fransuzlarga umuman qarshilik korsatmadi va 12 may kuni Tunis istilo qilindi. Bey Tunisning Fransiyaga qaramligini e'tirof etdi, evaziga bey sulolasining taxtda qolishiga kafolat berdi. Shuningdek, Tunis chet davlatlar bilan mustaqil muzokara olib borish huquqini yoqotdi Juda qisqa muddatda Tabarka, Bizerta, Goletta, Kef, Suk ul-Arba va boshqa shaharlarni Fransuz qoshini 16 va 27 iyul' kunlari Sfaks va Gebesdagi yirik guruhlarni maglub etib mazkur shaharlarni istilo qildi. Sentyabrda esa mamlakat janubidagi Qayruvonda qozgolon kotarildi. General Soss'e boshliq fransuz qoshini 26 oktyabrda Qayruvonni egalladi 1 may kuni Tulondan jonatilgan eskadra Bizertuni qolga kiritdi iyul 26-oktabr

29

30 7 Wikipediya Wikiwand Islom tarixi 2