I.A.Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti Muxandislik texnologiyalari fakulteti Umumiy kimyo kafedrasi Anorganik birikmalarning asosiy. - презентация

1 I.A.Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti Muxandislik texnologiyalari fakulteti Umumiy kimyo kafedrasi Anorganik birikmalarning asosiy sinflari dotsent. Ayupova M. B. Toshkent 2021

2 Reja: 1.Moddalarning toifalanishi. 2.Oksidlarning nomlanishi, olinishi va kimyoviy xossalari 3.Asoslarning nomlanishi,olinishi va kimyoviy xossalari 4.Kislotalarning nomlanishi,olinishi va kimyoviy xossalari 5.Tuzlarning nomlanishi,olinishi va kimyoviy xossalari

3 Anorganik birikmalarning asosiy sinflari Kimyoviy elementlar 200 mingdan ortiq anorganik birikma hosil qiladi. Bu birikmalar oz navbatida quyidagi 4 sinfga bolinadi: 1.Oksidlar 2.Asoslar 3. Kislotalar 4. Tuzlar.

4 Анорганик моддалар Оддий моддалар Мураккаб моддалар Metallar Fe,Cu, Na,Al Metall- aslar P 4,N 2 O 2, H 2 Оксидлар Na 2 O, Fe 2 O 3 P 2 O 5 Asoslar NaOH, Ba(OH) 2, Cr(OH) 2 Кислоталар HCl,H 2 SO 4, H 3 PO 4 Тузлар NaCl, KHCO 3, Cu(OH)Cl Anorganik moddalar Oddiy moddalar Murakkab moddalar Oksidlar Na 2 O, Fe 2 O 3 P 2 O 5 Kislotalar HCl,H 2 SO 4, H 3 PO 4 Tuzlar NaCl, KHCO 3, Cu(OH)Cl

5 Oksidlar biri kislorod bolgan ikki elementdan tashkil topgan murakkab moddalardir Э 2 O n Э – элемент n - валентлик Oksidlar Tuz xosil qilmaydigan oksidlar Tuz xosil qluvchi oksidlar Asosli oksidlar Ca0 – kaltsiy oksid Cu0 – Mis (II) oksid Kislotali oksidlar P 2 O 5 – fosfor(V) oksid SO 3 – oltingugurt(VI) oksid Amfoter oksidlar NO – azot (II) oksid N 2 O – azot (I) oksid CO – uglerod (II) ok. ZnO-rux oksid Al 2 O 3 -alyuminiy oksid

6 1. Oksidlar Oksidlarning nomlanishi. O'zgarmas valentli elementlar oksidining nomi shu element nomiga oksid sozini qoshish bilan hosil qilinadi. Masalan: К 2 О-kaliy oksidi CaO-kalsiy oksidi Agar element ozgaruvchan valentli bolsaelementning nomi yoniga qavs ichida rim raqami bilan elementning valentligi korsatiladi: CO 2 -uglerod (IV) oksidi FeO-temir (II) oksidi Cr 2 O 3

7 Oksidlar kimyoviy xossalariga qarab quydagilarga bolinadi: 1) Аsosli oksidlar – asoslarga muvofiq keladigan oksidlar, ularga metallarning past valentli oksidlari misol boladi. : Na 2 O, K 2 O, CaO, MgO, BaO. 2) Кislotali oksidlar – kislotalarga muvofiq keladigan oksidlar, ularga metallmaslarning barcha oksidlari va metallarning 5,6,7,8 valentli oksidlari misol boladi, ular kislota angidridlari ham deb yuritiladi. SO 3, CO 2, N 2 O 5, P 2 O 5, NO 2, CrO 3, SiO 2, CI 2 O 7 3) Аmfoter oksidlar – ham asoslarga, ham kislotalarga muvofiq keladigan oksidlar. Metallarning 3 va 4 valentli oksidlari misol boladi. ZnO, SnO, PbO, As 2 O 3, Cr 2 O 3, AI 2 O 3, Sb 2 O 3, MnO 2, PbO 2, Fe 2 O 3 4) Indeferent (befarq) oksidlar – tuz hosil qilmaydigan oksidlar. Masalan: NO – azot (II) oksidi, N 2 O – azot (I) оksidi, CO – uglerod(II) oksidlari va h.k.

8 8 Оksidlarning olinish usullari 1. Оddiy moddalarni bevosita kislorodda yonishi C + O 2 (кам) = 2CO C + O 2 (мўл) = CO 2 Mg + O 2 = 2MgO 2. Аyrim murakkab moddalarni bevosita kislorodda yonishi 4NH 3 + 3O 2 = 2N 2 + 6H 2 O 4NH 3 + 5O 2 = 4NO + 6H 2 O H 2 S + O 2 (мўл) = SO 2 + H 2 O FeS 2 + O 2 = Fe 2 O 3 + SO 2 3. Аsoslarni parchalab 4. Аyrim kislotalarni parchalab Cu(OH) 2 = CuO + H 2 O 2Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H 2 O 4HNO 3 = 4NO 2 + O 2 + 2H 2 O H 2 C 2 O 4 = CO + CO 2 + H 2 O 5. Тuzlarni parchalash 6. Оksidlardan oksidlarni olish CaCO 3 = CaO + CO 2 2Cu(NO 3 ) 2 = 2CuO + 4NO 2 + O 2 (CuOH) 2 CO 3 = 2CuO + CO 2 + H 2 O 2NO + O 2 = 2NO 2 2CO + O 2 = 2CO 2 2SO 2 + O 2 = 2SO 3

9 9 Оksidlarning kimyoviy xossalari 1. Оksidlar suv bilan tasirlashib, asoslar (ishqorlar)ni, kislotalarni hosil qiladi: Na 2 O + H 2 O = 2NaOH 4NO 2 + O 2 + 2H 2 O = 4HNO 3 2. Аsosli oksidlar kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuzlar hosil qiladi: CaO + SiO= CaSiO 3 3MgO + P 2 O 5 = Mg 3 (PO 4 ) Аsosli oksidlar kislotalar bilan tasirlashsa, tuz va suv hosi boladi: MgO + H 2 SO 4 = MgSO 4 + H 2 O CrO + 2HCl = CrCl 2 + H 2 O 4. Кislotali oksidlar asoslar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi: CO 2 + 2NaOH = Na 2 CO 3 + H 2 O N 2 O 5 + Ca(OH) 2 = Ca(NO 3 ) 2 +H 2 O

10 10 5. Аmfoter oksidlar asosli oksidkar bilan ham, kislotali oksidlar bilan ham tasirlashib, tuzlar hosil qiladi: Al 2 O 3 + K 2 O = 2KAlO 2 Fe 2 O 3 + N 2 O 5 = Fe(NO 3 ) 3 6. Аmfoter oksidlar asoslar bilan ham, kislodalar bilan ham tasirlashib, tuzlar va suv hosil qiladi: Al 2 O 3 + 2KOН = 2KAlO 2 + H 2 O BeO + 2НNO 3 = Be(NO 3 ) 2 + H 2 O 7. Аmfoter oksidlar ayrim tuzlar bilan almashinish reaksiyasiga kirishadi: Cr 2 O 3 + 3K 2 CO 3 = 2K 3 CrO 3 + 3CO 2 BeO + Na 2 CO 3 = Na 2 BeO 2 + CO 2

11 11 Oksidlarning struktura (grafik) formulalarni tuzish

12 1.КISLOTALAR deb tarkibida metal atomiga almashina oluvchi vodorod atoi xamda kislarod qoldigidan iborat bolgan moddalarga aytiladi. 2.Kislota tarkibidaga vodorodlar soni kislota qoldigini valentligini belgilaydi. 3.Kislotalarning umumiy formulasi H n K. K Kislota qoldigi, n – kislota qoldigini valentligi Kislotalar Kislota qoldigini tarkibiga qarab Vodorod atomni Soniga qarab kislorodsiz Bir asosli HF, HCl, HB 2, H 2 S HCl, HNO 3 HBr kislorodli HNO 3 H 2 SO 4 H 3 PO 4 Ikki asosliUch asosli H 2 CO 3 H 2 SO 4 H 2 S H 3 BO 3 H 3 PO 4

13 13 1) Кislorodsiz kislotalar – mоlekulasida kislorod atomlari bolmagan kislotalar FormulasiNomiGrafik formulasi HFFtorid kislotaH – F HClXlorid kislotaH – Cl HBrBromid kislotaH – Br HIYodid kislotaH – I H2SH2SSulfid kislotaH – S – H H 2 SeSelenid kislotaH – Se – H H 2 TeTellurid kislotaH – Te – H HCNSianid kislotaH – C N HCNSRodanid kislotaH – S – C N HN 3 Azid kislotaH – N = N N Кislorodsiz kislotalar odatda gaz moddalar bolib, ular suvda erib, kislota hosil qiladi.

14 14 2) Кislorodli kislotalar – mоlekulasida kislorod atomi saqlaydigan kislotalar. HBO 2 Metaborat kislotaHClO 2 Xlorit kislotaHPO 3 Metafosfat kislota H 3 BO 3 Ortoborat kislotaHClO 3 Xlorat kislotaH 3 PO 4 Ortofosfat kislota H 2 CO 3 Karbonat kislotaHClO 4 Perxlorat kislotaH 3 PO 2 Gipofosfat kislota HCOOHMetan (Chumoli) kislota HIO 4 (H 5 IO 6 ) Peryodat kislotaH4P2O7H4P2O7 Difosfat (Bifosfat) kislota H 2 SiO 3 Silikat kislotaH 2 MnO 3 Manganit kislotaH 2 SO 3 Sulfit kislota H 2 SnO 3 α, β – Stannat (Qalay) kislota HMnO 4 Permanganat kislotaH 2 SO 4 Sulfat kislota HNO 2 Nitrit kislotaH 2 MnO 4 Manganat kislotaHCrO 2 Xromit kislota HNO 3 Nitrat kislotaHFeO 2 Ferrit kislotaH 2 CrO 4 Xromat kislota HPO 2 Metafosfit kislotaH 2 FeO 4 Ferrat kislotaH 2 Cr 2 O 7 Dixromat kislota H 3 PO 3 Fosfit kislotaHOCNSianat kislotaHClOGipoxlorit kislota

15 15 Кislotalarni dissotsiatsiyalanganda ajratgan vodorod kationlari soniga qarab sinflanishi Bir asosli kislotalar– Ikki asosli kislotalar – HMnO 4 – Permanganat kislota, HCl – Xlorid kislota, CH 3 COOH – Etan (Sirka yoki Atsetat) kislota va h.z. H 2 SO 4 – Sulfat kislota, H 2 MnO 4 – Manganat kislota H 3 PO 3 – Fosfit kislota va h.z. Uch asosli kislotalar – Tort asosli kislotalar –, H 3 AsO 4 – Arsenat kislota, H 3 PO 4 – Ortofosfat kislota H 3 AlO 3 – Alyuminat kislota H 4 P 2 O 7 – Difosfat kislota, H 4 SiO 4 – Ortosilikat kislota, H 4 MnO 4 – Ortomanganit kislota Besh asosli kislotalar– H 5 IO 6 – Peryodat kislota

16 16 Кislotalarning nomlanishi 1. Кislorodsiz kislotalar hosil qilgan element nomiga id qoshimchasi qoshib nomlanadi: HF – ftorid, HCl – xlorid, HBr – bromid, 2. Кislorodli kislotalar kislota hosil qiluvchi elementning oksidlanish darajasiga asoslanib nomlanadi: а) Eng past oksidlanish darasida bolsa gipo old qoshimchasi HClO – gipoxlorit, HBrO – gipobromit b) Ortacha oksidlanish darajasida bolsa it qoshimchasi HNO 2 – nitrit, H 3 PO 3 – fosfit, H 3 AsO 3 – arsenit c) Yuqori oksidlanish darajasida bolsa аt qoshimchasi HNO 3 – nitrat, H 3 PO 4 – fosfat, H 3 AsO 4 – аrsenat, H 2 SO 4 – sulfat d) Bir element bir xil oksidlanish darajasida turli kislotalar hosil qilsa, vodorod atomlari kamiga meta, kopiga оrto old qoshimchasi HBO 2 – metaborat, H 3 BO 3 – ortoborat e) Кislota hosil qiluvchi element juda yuqori oksidlanish darajasida bolsa per old qoshimchasi HClO 4 – perxlorat kislota,

17 17 2. Кislorodsiz kislotalar metallmaslarni vodorod bilan bevosita reaksiyasi H 2 + Cl 2 = 2HCl H 2 + S = H 2 S H 2 + I 2 = 2HI 3. Кuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalar tasiri CaSO 3 + 2HCl = CaCl 2 + H 2 SO 3 NaNO 2 + HCl = NaCl + HNO 2 K 2 SiO 3 + H 2 SO 4 = K 2 SO 4 + H 2 SiO 3 4. Мetallmaslarni kuchli kislotalar bilan oksidlash S + 2HNO 3 = H 2 SO 4 + NO 3P + 5HNO 3 + 2H 2 O = 3H 3 PO 4 + 5NO SO 2 + H 2 O = H 2 SO 3 N 2 O 5 + H 2 O = 2HNO 3 P 2 O 5 + 3H 2 O = 2H 3 PO 4 1. Кislotali oksidlar (аngidridlar) ni suvda eritish Кislotalarning olinish usullari

18 18 Кimyoviy xossalari 1. Кislotalar asosli va amfoter oksidlar bilan reaksiyasi H 2 SO 4 + FeO = FeSO 4 + H 2 O 2HCl + MgO = MgCl 2 + H 2 O 2HNO 3 + BeO = Be(NO 3 ) 2 + H 2 O 2. Кislotalar asoslar bilan tasirlashadi HCl + NaOH = NaCl + H 2 O 3H 2 SO 4 + 2Al(OH) 3 = Al 2 (SO 4 ) 3 + 6H 2 O 2HNO 3 + Ca(OH) 2 = Ca(NO 3 ) 2 + 2H 2 O 3HNO 3 + Fe(OH) 3 = Fe(NO 3 ) 3 + 3H 2 O

19 19 H – O – Al = O H – O – C N H – O – Br = O Кislotalarning grafik formulasi

20 20 ASOSLAR (GIDROKSIDLAR) – tаrkibida bir yoki bir necha gidroksid guruh saqlagan murakkab moddalar. Ме(ОН)n – asoslarning umumiy formulasi, bu yerda: Ме – metall, ОН – gidroksid guruhi, n – metall (gidroksid guruhlari soni). Мasalan: NaOH, Ca(OH) 2, Cr(OH) 3, Pb(OH) 4, NH 4 OH va h.z. Аsoslarni formulasini tuzish Мetallni belgisi keyin gidroksid guruhi yozilib, metall valentligi indeks sifatida yoziladi. Маsalan: Аsoslarni nomlash Мetallni nomiga gidroksid sozi qoshib birikmalarning nomi yasaladi. Agar metall ozgaruvchan valentli bolsa, element nomidan keyin qavs ichida uning valentligi rim raqamida korsatiladi. Natriy gidroksid– Mis (II) gidroksid– Xrom (III) gidroksid – Temir (III) gidroksid – Magniy gidroksid – Alyuminiy gidroksid – Nikel (III) gidroksid – Rux gidroksid – Kalsiy gidroksid – Qalay (II) gidroksid – NaOН Cu(OН) 2 Cr(OН) 3 Fe(OН) 3 Mg(OН) 2 Al(OН) 3 Ni(OН) 3 Zn(OН) 2 Ca(OН) 2 Sn(OН) 2 Al(OН) 3 – Cu(OН) 2 – KOН – Cr(OН) 3 – Fe(OН) 3 – Mg(OН) 2 – Ni(OН) 3 – Zn(OН) 2 – Ca(OН) 2 – NaOН – Alyuminiy gidroksid Mis (II) gidroksid Kaliy gidroksid Xrom (III) gidroksid Temir (III) gidroksid Magniy gidroksid Nikel (III) gidroksid Rux gidroksid Kalsiy gidroksid Natriy gidroksid

21 21 Аsoslarning grafik formulasini chizish чизиш Аsoslarning sinflanishi (klassifikatsiyasi) Аsoslar ikki xil boladi: 1) Suvda eriydigan asoslar – ishqorlar deyiladi. Asosan LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, FrOH, Ca(OH) 2, Sr(OH) 2, Ba(OH) 2, Ra(OH) 2 lar suvda eriydi va ishqorlarni hosil qiladi. 2) Suvda erimaydigan asoslar – bunday asoslar suvda erimaydi. Deyarli qolgan barcha asoslar suvda erimaydi. Masalan: Fe(OH) 3, Mg(OH) 2, Pb(OH) 2, Cr(OH) 3, CuOH. Suvda erimaydigan asoslarning ayrimlari amfoter xossaga ega: Be(OH) 2, Zn(OH) 2, Mn(OH) 2, Sn(OH) 2, Fe(OH) 3, Cr(OH) 3, Pb(OH) 2 vа h.z.

22 22 Оlinish usullari 1. Мetallarni suvda eritib 2K + 2H 2 O = 2KOH + H 2 2. Меtall oksidlarini suvda eritib BaO + H 2 O = Ba(OH) 2 3. Аyrim binar birikma (gidridlar, karbidlar, silitsidlar, nitridlar va h.z.) lar ham suvda eritib LiH + H 2 O = LiOH + H 2 CaC 2 + 2H 2 O = Ca(OH) 2 + C 2 H 2 4. Аlmashinish reaksiyalari yordamida olinishi Ca(OH) 2 + Na 2 CO 3 = 2NaOH + CaCO 3 Ba(OH) 2 + K 2 SO 4 = 2KOH + BaSO 4 5. Suvda erimaydigan asoslar tuzlarga ishqorlar tasir ettirib olinadi FeSO 4 + Ba(OH) 2 = Fe(OH) 2 + BaSO 4 6. Suvda erimaydigan asoslar oksidlarini kislorod ishtirokida suv bilan reaksiyasi 4FeO + O 2 + 6H 2 O = 4Fe(OH) 3

23 23 1. Barcha asoslar kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishadi Fe(OH) 2 + SO 3 = FeSO 4 + H 2 O NaOH + CO2 = NaHCO 3 2. Kopchilik asoslar qizdirilganda parchalanadi. Ca(OH) 2 = CaO + H 2 O Zn(OH) 2 = ZnO + H 2 O Кimyoviy xossalari 3. Barcha asoslar kislotalar bilan tasirlashadi KOH + HCl = KCl + H 2 O Mn(OH) 2 + H 2 SO 4 = MnSO 4 + 2H 2 O 4. Ishqorlar ayrim metallmaslar bilan tasirlashadi. 2NaOH(совуқ) + Cl 2 = NaCl + NaClO + H 2 O 6RbOH + 3S = Rb 2 S + Rb 2 SO 3 + 3H 2 O 5. Ishqorlar amfoter oksidlar va gidroksidlar bilan reaksiyaga kirishadi ZnO + 2KOH = K 2 ZnO 2 + H 2 O Al 2 O 3 + 2CsOH = 2CsAlO 2 + H 2 O

24 ТUZLAR TUZLAR OrtaNordon Asosli QoshKompleks Na 3 PO 4 K 2 SO 4 KHSO 4 Na 2 HPO 4 Cu(OH)Cl, Cu(OH)NO 3 NaCl*KCl K 2 NaPO 4 K 3 {Fe(CN) 6 } K 4 {Fe(CN) 6 }

25 25 Оddiy harakatlar buyuk natijalarni olib keladi. ТUZLAR – mеtаll atomlari va kislota qoldigidan iborat murakkab moddalar (kislota molekulasidagi vodorod atomlarining metallar bilan almashinishidan hosil boladigan murakkab modda). Маsalan: NaCl, Rb 2 SO 3, Be(NO 3 ) 2, NaHCO 3, KNaSO 4, Ca(H 2 PO 4 ) 2, CaOCl 2, K 4 [Fe(CN) 6 ], AlOHSO 4, (CuOH) 2 CO 3, K 2 ZnO 2... Тuzlarning sinflanishi (klassifikatsiyasi) Тuzlar tarkibiga kora besh xil boladi: 1) Orta (Normal) Tuzlar – mеtаll atomi va kislota qoldigidan iborat murakkab moddalar. Masalan: NaCl, CaSO 4, Cu(NO 3 ) 2, Al 2 (CO 3 ) 3, Fe 3 (PO 4 ) 2. Orta tuzlarni nomlash: metall nomiga kislota qoldigi nomi qoshib aytiladi. Маsalan: NaCl – natriy xlorid, CaSO 4 – kalsiy sulfat, Cu(NO 3 ) 2 – mis (II) nitrat, Al 2 (CO 3 ) 3 – alyuminiy karbonat, Fe 3 (PO 4 ) 2 – temir (II) fosfat, MnCl 3 – marganes (III) xlorid.

26 26 2) Nordon tuzlar – kislota molekulasidagi vodorod atomlari metall bilan qisman almashinganda hosil bolib, metall atomi, vodorod va kislota qoldigidan iborat boladi. Маsalan: Ca(HCO 3 ) 2, NaHCO 3, Cu(HSO 4 ) 2, Fe(H 2 PO 4 ) 2, KHS Nordon tuzlarni nomlash: metall nomi (metall ozgaruvchan valentli bolsa rim raqamida qavs ichida valentlik korsatiladi) ga molekulada bitta vodorod bolsa gidro sozi, ikkita vodorod bolsa digidro sozi va kislota qoldigi nomi qoshib aytiladi. Маsalan: Ca(HCO 3 ) 2 – Kalsiy gidrokarbonat, NaHCO 3 – natriy gidrokarbonat, Cu(HSO 4 ) 2 – mis (II) gidrosulfat, Fe(H 2 PO 4 ) 2 – temir (II) digidrofosfat, KHS – kaliy gidrosulfid, Li 2 HPO 4 – litiy gidrofosfat,

27 27 3) Asosli tuzlar– tarkibida metal atomi, giroksid guruhi va kislota qoldigini saqlagan murakkab moddalar. Masalan: (CuOH) 2 CO 3, Mg(OH)NO 3, Al(OH) 2 Br, Cr(OH) 2 NO 3. Asosli tuzlar nomlash: metall nomiga molekulada bitta gidroksid guruhi bolsa gidroksi sozi ikkita bolsa digidroksi sozi va kislota qoldigini nomi qoshib aytiladi. Masalan: (CuOH) 2 CO 3 – mis (II) gidrolsi korbanat, Mg(OH)NO 3 – magniy gidrksit nitrat, Al(OH) 2 Br alyuminiy digidroksidbromid, Cr(OH) 2 NO 3 – xrom (III) digidroksinitrat, Mn(OH)Cl – marganets (II) gidroksixlorid, [Fe(OH) 2 ] 2 SO 4 – temir (III) digidroksidsulfat, Cr(OH)(CH 3 COO) 2 – xrom (III) gidroksiatsetat.

28 28 4) Qosh tuzlar– kislota molekulasidagi vodorod atomlari har xil metall bilan almashilganda xosil boladigan murakkab moddalardir Masalan: KAl(SO 4 ) 2, KCr(SO 4 ) 2, (NH 4 ) 2 Fe(SO 4 ) 2 Achchiqtoshlar KAl(SO 4 ) 2 · 12H 2 O – alyuminiy kalilyli achchiqtosh, KCr(SO 4 ) 2 · 6H 2 O – xrom kaliyli achchiqtosh, (NH 4 ) 2 Fe(SO 4 ) 2 · 12H 2 O – temir amoniyli achchiq tosh

29 29 5) Kompleks tuzlar– tarkibida kompleks ion saqlagan tuzlar. Kompleks tuzlarni nomlash: asosan tarxiy nomlar ishlatiladi, Масалан: K 3 [Fe(CN) 6 ] – qizil qon tuzi, K 4 [Fe(CN) 6 ] – sariq qon tuzi, Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 – berlin zangorisi, Fe 4 [Fe(CN) 6 ] 3 – turnbul koki K 3 [Fe(CN) 6 ] – kaliy gesasianoferrat (III), K 4 [Fe(CN) 6 ] – kaliy gesasianoferrat (II), Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 – temir (II) gesasianoferrat (III), Fe 4 [Fe(CN) 6 ] 3 – temir (III) gesasianoferrat (II), Na 3 [Co(NO 2 ) 6 ] natriy geksanitrito kobaltat (III), K 3 [FeF 6 ] - kaliy geksaftoroferrat (III), K 2 [PtF 4 ] – kaliy tetraftoroplatinat (II), [CrCl 2 (H 2 O) 4 ]Cl – dixlorotetraakva xrom (III) xlorid, [CrCl 3 (H 2 O) 3 ] – trixlorotriakva xrom (III). Kompleks tuzlar sistematik quydagicha nomlanadi:

30 30 Tuzlarning olinish usullari 1.Metallar bilan metalmas- larning bevosita tasiri: : Mg + Cl 2 = MgCl 2 Zn + S = ZnS 2. Metallar bilan kislotalarni tasiri: 2K + H 2 SO 4 = K 2 SO 4 + H 2 Cu + 2H 2 SO 4 = CuSO 4 + SO 2 + 2H 2 O 3. Metallarni ishqorlar bilan tasiri: 2NaOH + Be = Na 2 BeO 2 + H 2 2Al + 6KOH = 2K 3 AlO 3 + 3H 2 4. Metallarni tuzlar bilan tasiri: Fe + CuSO 4 = FeSO 4 + Cu Zn + 2AgNO 3 = Zn(NO 3 ) 2 + 2Ag 5. Asosli oksidlarni kislotali oksidlar bilan tasiri: CaO + SO 3 = CaSO 4 Al 2 O 3 + 3N 2 O 3 = 2Al(NO 2 ) 3 6. Asosli kislodlarni kislotalar билан таъсири Fe 2 O 3 + 3H 2 SO 4 = Fe 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 O CuO + 2HCl = CuCl 2 + H 2 O

31 31 8. Asoslar va kislotalarni ozaro tasiri: 7. Kislotalii oksidlarni asoslar bilan tasiri 9. Kislotali oksidlarning tuzlar bilan tasiri : Ca(OH) 2 + P 2 O 5 = Ca 3 (PO 4 ) 2 + 3H 2 O 2NaOH + SO 3 = Na 2 SO 4 + H 2 O Na 2 CO 3 + SO 3 = Na 2 SO 4 + CO 2 CaCO 3 + SiO 2 = CaSiO 3 + CO 2 KOH + CH 3 COOH = CH 3 COOK + H 2 O Mo(OH) 2 + 2HNO 3 = Mo(NO 3 ) 2 + 2H 2 O 10. Tzularning ozaro tasiri : AgNO 3 + KBr = AgBr + KNO 3 BaCl 2 + Na 2 SO 4 = BaSO 4 + 2NaCl 11.Tzularning ishqor bilan tasiri Cu(NO 3 ) 2 + 2NH 4 OH = Cu(OH) 2 + 2NH 4 NO 3 CdCl 2 + Ba(OH) 2 = Cd(OH) 2 + BaCl 2

32 Metalamslar bilan tuzlarning tasiri: 13. Metalmaslar bilan ishqorlarning tasiri: 15. Tuzlarning termik parchalanishi : 3Cl 2 + 6KOH = 5KCl + KClO 3 + 3H 2 O 3S + 6KOH = 2K 2 S + K 2 SO 3 + 3H 2 O 2KClO 3 = 2KCl + 3O 2 2RbNO 3 = 2RbNO 2 + O 2 2MnCl 2 + Cl 2 = 2MnCl 3 2Na 2 SO 3 + O 2 = 2Na 2 SO Tuzlarning kislotalar bilan tasiri 2NaCl + H 2 SO 4 = Na 2 SO 4 + 2HCl 2KNO 3 + H 2 SO 4 = K 2 SO 4 + 2HNO 3

33 33 Kimyoviy xosslari 4. Kopchilik tuzlar suv tasirda parchalanadi: 1. Deyarli barcha tuzlar qizdirilganda parchalanadi: 2. Nordon tuzlar ishqorlar va kislotalr bilan reaksiyasi: 3. Asosli tuzlar ishqorlar va kislotalar bilan tasiri CaCO 3 = CaO + CO 2 Mg(HCO 3 ) 2 = MgCO 3 + CO 2 + H 2 O (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 = N 2 + Cr 2 O 3 + 4H 2 O NaHCO 3 + NaOH = Na 2 CO 3 + H 2 O Ca(HCO 3 ) 2 + 2HCl = CaCl 2 + 2H 2 O + 2CO 2 Al(OH)SO 4 + 2NaOH = Al(OH) 3 + Na 2 SO 4 Fe(OH) 2 Cl + 2HCl = FeCl 3 + 2H 2 O CuS + 2H 2 O = Cu(OH) 2 + H 2 S Zn(NO 3 ) 2 + 2H 2 O = Zn(OH) 2 + 2HNO 3

34 34 Tuzlarning grafik formulasni chizish

35 ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!