Мерзімі: ж Қ аза қ стан тарихы 6-сынып Саба қ ты ң та қ ырыбы: Қ асым хан т ұ сында ғ ы Қ аза қ ханды ғ ы Саба қ ты ң ма қ саты: Қ аза. - презентация

1 Мерзімі: ж Қ аза қ стан тарихы 6-ссссынип Саба қ ты ң та қ рыбы: Қ асым хан т ұ стында ғ ы Қ аза қ хонды ғ ы Саба қ ты ң ма қ сайттты: Қ аза қ хпандарсссыни ң мемлекетті ни ғ айтуда ғ ы р ө лін анни қ тау Қ аза қ хпандарсссыни ң сырт қ ы саясайтттын талдау

2 Қ асым хан Ж ә нібек ұ ли ( ) қ аза қ ты ң ұ ли хпандарсссынин бірі, Қ аза қ хонды ғ сссыни ң негізін қ алаушиларды ң бірі Ә з- Ж ә нібек ханни ң ортанши балансы. Шешесі Жа ғ ан- бегім Шайбани ә улетіні ң ата қ ты ханни М ұ ахмед Шайбаниді ң інісі Махм ұ д с ұ лтанни ң шешесіні ң ту ғ ан сі ң ілісі.

3 Қ асым хан (шамамен 1445 – 1521 жылдары) – Қ аза қ хонды ғ сссыни ң ханни (1511 – 1521), Ә з-Ж ә нібек ханни ң ұ ли. Тарихта Қ асым ханни ң есімі Қ аза қ хонды ғ сссыни ң к ү шеюі ж ә не ни ғ аюимен тікелей байланнисты. Жазба директорде Қ асым хан 15 ғ асырды ң 70 – 90 жылдары Қ аза қ хонды ғ сссыни ң Сыр бойтында ғ ы қ алалан мен өң ірлер ү шін ж ү ргізген к ү ростерге белсене қ а ты сады, басшили қ етеді. Б ұ л кезде қ аза қ ханни Керейді ң ұ ли Б ұ р-нды қ, қ аза қ ә скеріні ң қ олбасшисы Қ асым хан балды. Осы кезе ң дегі о қ и ғ аланды баяндайтын директор Қ асым хонды «белгілі с ұ лтан ж ә не ата қ ты ба һ ад ү р» деп атайды. Ширек ғ асыр ғ а созыв ғ ан Сыр бойы ү шін к ү росте Қ асым хан ж ә не Ә з- Ж ә нібек ханни ң бас қ а да ұ лдары Сы ғ анна қ, Сауран, Отырар,Сайрам т ү бінде бірнеше рет Шайбани хан ә скерін тас-тал қ ан етіп же ң еді. 15 ғ асырды ң 90 жылдары сажал ғ ан бейбіт келісім бойынша Қ аза қ хонды ғ ына Сы ғ анна қ пен Сауран ө теді. Б ұ л қ алалпанда Ж ә нібек хан ұ лдары билік ж ү ргізеді.

4 15 ғ асырды ң 90 жылдары сажал ғ ан бейбіт келісім бойынша Қ аза қ хонды ғ ына Сы ғ анна қ пен Сауран ө теді. Б ұ л қ алалпанда Ж ә нібек хан ұ лдары билік ж ү ргізеді. 15 ғ асыр бастында Мауераннахрды ба ғ ындырыб, ү клен к ү шкет ие бол ғ ан М ұ ахмед Шайбани хан 1506 – 10 жылдары ү здіксіз т ө рт рет қ аза қ тар ғ а жеры қ ұ йымдастырады. Б ұ р-нды қ хан Шайбани ханни ң ал ғ аш қ ы ү ш жеры ғ ына тойтарыс ұ йымдастыра алмайды. Они ң беделі т ө мендейді. Ал жазба директорде «б ұ л кезде Қ асым хонды қ билікте болмаса да, они ң беделі ханнан к ү шті балды» ж ә не « ө зін дербес ұ стану ү шін Б ұ р-нды қ ханнан алиста к ө шіп- қ онип ж ү рді» делінеді жыли Шайбани ханни ң со ңғ ы, т ө ртінші жеры ғ ы Ұ литау өң іріндегі Қ асым ханни ң ұ лисына ба ғ ытталады. Қ асым хан ә скері Шайбани хан ә скерін тас-тал қ ан етеді де, жажды Сыр бойынан қ уып ши ғ ады.

5 Ұ РПА Қ ТАРЫ Қ асым ханни ң тарихта ү ш ұ лини ң аты қ ал ғ ан. Олар: Мамаш, Ха қ назар хпандар ж ә не Ә біл қ айыр с ұ лтан. Мамаш хан Қ аза қ хонды ғ сссыни ң тарихтында ғ ы аласапыран кезе ң де билік етіп, қ а қ ты ғ ыс кезінде қ аза тап қ ан. Ал Ха қ назар хан қ аза қ хал қ сссыни ң тарихтында ұ ли билеуші ретінде қ ал ғ анни белгілі. Ә біл қ айыр с ұ лтан Иран шахимен бол ғ ан шай қ аста 1511 жыли қ аза бол ғ ан. Ха қ назар Ә біл қ айыр с ұ лтан

6 Қ АСЫМ ХАННЫ Ң Қ АС Қ А ЖОЛЫ « Қ ас қ а жел» деп аталалтын за ң, қ аза қ арастында б ұ р-нка қ алиптас қ ан ә дет- ғұ рыб ережелері негізінде Қ асым хан т ұ стында сажал ғ ан. Они ң сажалуына себеп бол ғ ан жа ғ дайлар мыналан: Қ асым ханни ң билігі т ұ стында Керей, Ж ә нібек ж ә не Б ұ р-нды қ хпандар кезіндегі қ аза қ қ о ғ амы анна ғұ рлим же ғ ары сайттты ғ а к ө терілді; Қ аза қ хал қ сссыни ң этникали қ территориясы толи ғ имен біріктірілді; Ханды қ билік этникали қ территория ғ а толи қ тарап, р ө лі арты; Қ аза қ хонды ғ сссыни ң жа ң а қ алиптас қ ан жа ғ дайына б ұ р-н ғ ы ә дет- ғұ рыб за ң ы сайтт келмейді. Қ аза қ хонды ғ сссыни ң құ рылуы мен ни ғ авы ішкі феодали қ қ ыр қ ыстар мен аласапыран қ ыли қ ты ая қ таты, ү немі ер ө ліп, ө ріс б ұ зылип отыралтын тайпали қ талас-тартыстар ғ а тыйым салды. Ел ішінде бейбіт береке оранды. М ұ ни ң ө зі к ө шпелі шаруаланды ң б ұ р-нка қ алиптас қ ан да ғ дыли д ә ст ү рге бай мал дайылистар-нан мерзім бойынша тиімді пайдалануын, кезінде ө ріс- қ онис, дайлау- қ ыстанулар-на к ө шіп- қ онуын, бейбіт ө мір ө ткізіп, ө ндіріспен ш ұғ ылдануын қ амтамасиз етті. С ө йтіп, ә леуметтік ө ндіргіш к ү штерді ө сірді.

7 Қ ОСЫМША Бізге белгілі, « Қ aсым ханни ң қ ас қ а жели», «Есім ханни ң ескі жели» ж ә не Т ә уке ханни ң «жеті жар ғ ы|жеті жар ғ исы» осы хан ке ң сіні ң шешімі ар қ ыли жары ққ а ши ғ ып, елке тарал ғ ан. Ж әң гір ханни ң ұ ли Қ асым « Қ асым ханни ң қ ас қ а желин», «Есім ханни ң ескі желин» ө з д ә уіріне сайтт етіп, схонда ғ ы ережелерді ң жеті т ү ріне к ү рделі ө згеріс енгізгендіктен, ол ө згерістер «Т ә уке ханни ң Жеті жар ғ исы» («Жеті жарли ғ ы») аталип кеткен делінеді. Бірінші жарли ғ ы: «Хали қ ты ң ханни, с ұ лтанни, пірі- ә зіреті қ астан ө лтірілсе, оларды ң ә р қ айсисы ү шін жеті кісіні ң құ ни м ө лшерінде құ н т ө ленсін». Екінші жарли ғ ы: «Т ө реле мен қ ожаланды ң дай қ тарда ғ ы біреуі ө лтірілсе, оларды ң ә р қ айсисына (а қ с ү йекті ң, пірді ң т ұқ мы деп) екі кісіні ң құ ни т ө ленуі тиіс». Ү шінші жарли ғ ы: «Сырттан келкен адам ү эге кірерде мініп келкен алтын боса ғ а ғ а байла ғ анды қ тан біреуді теуіп ө лтірсе «б ү тін құ н», ү йді ң жапсар-на байла ғ ан ат теуіп ө лтірсе «жарты құ н», ал ү йді ң артына байла ғ ан ат теуіп ө лтірсе тек «ат-тон» айып тетрады». Т ө ртінші жарли ғ ы: «Ата-аннасын ту ғ ан балансы ренжітіп, қ расы келіп қ ол ж ұ масса, хонда ол баланни ата-аннасы ө лтіремін одессе де ерікті, с ұ раусиз болады». Бесінші жарли ғ ы: «К ә молотке жеткен балансы ту ғ ан ата-аннасына тіл тигізіп с ө ккені ү шін ( қ ол тигізбесе) – қ ара сиыр ғ а немсе қ ара сексе теріс мінгізіп, мойнина құ рым іліп, б ү кіл ауылды айналдыру керек».

8 Қ АСЫМ ХАН ЖАЗБА ДЕРЕКТЕРДЕ Тегерпанда ғ ы Қ азы Хусейн Малек кітапханнасынан табыл ғ ан қ олжазбаланды ң бірі «Тарих-и Сафавие» (Сефевидтер ә улетіні ң тарихы) деп аталады. Б ұ л қ олжазбанни ң авторы – Исмаил Хусейни Мараши Табризи. Ол ө з ортасына Мир Мулайим Бек денег атпен таннил ғ ан. Схондай-а қ они ң «Дава» денег ла қ оплаты да белгілі. Аталмыш қ олжазба Сефевидтер ә улетіні ң (XVI-XVIII ғ асыр) та­рихы мен осы ә улетті ң к ө ршілес олдермен арада ғ ы қ арым- қ алтынасы турали сыр шертеді. Б ұ л қ олжазба – 372 пара қ тан т ұ ралтын қ ома қ ты е ң бек. Беттер санни т ү гель емс, бастында ж ә не со ң тында беттері т ү сіп қ ал ғ ан. Жазуы настали қ ү лгісінде та ң балан ғ ан. Қ олжазбанни ң ал ғ аш қ ы б ө лімдерінде Сефевидтер ә улетіні ң билікке колу тарихы мен билік құ руы турали әң гіме болады. Ал қ олжазбанни ң со ңғ ы б ө лімінде осы ә улетті ң Ортали қ Азия хпандаримен қ арым- қ алтынасы, оларды ң бір-бірімен арада ғ ы ө зара дипломатияли қ қ алтынасы әң гіме болады.

9 «Тарих-и Сафавие» қ олжазбассссыни ң авторы осы е ң бекті жазу ү шін бірнеше тарихи е ң бекки («Раузат ас-сафа», «Тарих-и алам арайи Аббаси», «Хабиб ас-сигар») с ү йенгендігін ж ә не схондай-а қ ши ғ арманни жазу баристында ауизша жеткен директор мен әң гімелерді пайдалан ғ анды ғ ын тілге тиек етеді. «Тарих-и Сафавие» қ олжазбассссыни ң бірнеше жерінде Қ асым ханни ң аты аталады. Шы ғ арманни ң авторы Қ асым хонды Дешті Қ пыша қ ты ң «ханни» кейде «патшасы» деп, бірнеше жердь этап к ө рсеткен. Аталмыш қ олжазбада ғ ы директорге с ү генсек, Иран шахтеры мен Ортали қ Азия хпандарсссыни ң арастында ғ ы шиеленіске толи о қ и ғ алан әң гіме болады. Қ аза қ хонды ғ ына қ артисты дерек Қ асым ханни ң атимен ты ғ из байланнисты. Автор Дешті Қ пыша қ ханни Қ асым хан мен Шахи бекті ң арастында ғ ы артисты баяндайды. Шахи бек Б ұқ ара ханни Абдолланни ң номере інісі болип табылады. О қ и ғ а Иран шахы І Исмаилді ң Дешті Қ пыша қ ханни Қ асым хан ғ а хат жазуынан басталады. Ол Қ асым хан ғ а желда ғ ан халттында Шахи бекті ң ө зіні ң алтына арнайы те ң ге со қ тыр ғ аннин хабарлап, о ғ ан қ расы ә рэкет қ олданбаса, м ә селені ң бетін алу қ иин ғ а со ғ атсссынин ескертеді.

10 ЖЕРЛЕНУІ М ұ ахмед Хайдар Дулатиды ң жазбалан-на қ ара ғ панда, Қ асым хан 1518 жыли қ айтыс бол ғ ан. Ал Тахир М ұ ахмед ө зіні ң «Раузат-ат Тарихирин» аты е ң бегінде Қ асым ханни ң ө лген уа қ ты жылдар деп к ө рсетеді. Қ адыр ғ али Жалайырды ң с ө зі бойынша, Қ асым хан Сарайши қ қ аластында қ аза бол ғ ан. Тарихши А. П. Чулошников Қ асым ханни ң Сарайши қ та ғ ы мазарсссыни ң 17 ғ асыр бастында к ұ ломай аман т ұ р ғ аннин жазады.

11