TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI KOMPYUTER INJENERINGI TALABASI NASRIDDINOV OLMASBEK Qattiq jismning harakat kinematikasi va dinamikasi Bajardi. - презентация

1 TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI KOMPYUTER INJENERINGI TALABASI NASRIDDINOV OLMASBEK Qattiq jismning harakat kinematikasi va dinamikasi Bajardi : Nasriddinov Olmasbek Toshkent 2021

2 QATTIQ JISMNING HARAKAT KINEMATIKASI VA DINAMIKASI ishora Qattiq jismning aylanma harakat mexanikasi boyicha masalalar yechish metodikasi burilish burchagi, burchakli tezliklariga asoslangan kinematik tenglamalar tuziladi. Bunday tenglamalarni tuzishda burchakli tezlik va burchakli tezlanish vektor kattaliklar ekanligini nazarda tutish kerak. Tekis tezlanuvchan aylanma sharakatda burchakli tezlanishi vektorlarining yonalishi, burchakli tezlikning yonalishi bilan ustma-ust tushadi. Bunday sholda ε musbat ishora bilan olinadi. aylana boylab tekis sekinlanuvchan sharakatda burchakli tezlik vektorining yonalishi bilan qarama-qarshi tushadi. Bunday hollarda minus ishora bilan olinishi kerakligini esda tutish kerak. Umuman olganda qattiq jismning aylanma harakat mexanikasi boyicha masalalar yechish metodikasi ilgarilanma harakat mexanikasi boyicha masalalar yechish metodikasidan farq qilmaydi Jismning massa markazi harakat dinamikasi uchun = va aylanma harakat dinamikasi uchun = asosiy qonunlar tenglamalari qattiq jismni harakat tenglamalaridir. Ular qattiq jism tekis ozgaruvchan harakat qilganda kuch va tezlanishni hisoblashda qollaniladi. Harakat tenglamasi sistemaning har bir jismi uchun alohida tuziladi. Agarda qattiq jismlar harakatida inersiya momentiga oid masalalar qollanilsa Shteyner teoremasini ham togri qollash zarur.

3 ASOSIY FORMULALAR Burchak tezlik Burchak tezlik Aylana boylab tekis harakatning burchak tezligi bu yerda fi - burilish burchagi; t – biror burchakka burilish uchun ketgan vaqt; Т - aylanish davri; v – aylanish chastotasi. Aylana boylab tekis harakatning burchak tezligi bu yerda fi - burilish burchagi; t – biror burchakka burilish uchun ketgan vaqt; Т - aylanish davri; v – aylanish chastotasi. Aylanma harakatning kinematik tenglamasi Aylanma harakatning kinematik tenglamasi Burchak tezlanish Burchak tezlanish Moddiy nuqta inertsiya momenti Moddiy nuqta inertsiya momenti Jismning inertsiya momenti Jismning inertsiya momenti

4 Kinematikada statikadagidek qattiq jismni mutlaq qattiq jism deb qaraladi. Jismning istalgan ikki nuqtasining oraligi hamma vaqt ozgarmasdan qolsa, bunday qattiq jismga mutlaq qattiq jism deyiladi. Bundan buyon jism yoki qattiq jism deganda mutlaq qattiq jism tushuniladi. Qattiq jism harakatini kinematik organish bu harakatlanayotgan jismni harakat tenglamalarini tuzish va harakatni xarakterlaydigan kinematik xarakteristikalarini organishdan iborat boladi. Butun jismning harakatlanishi kinematik elementlari: harakat qonuni, tezlik va tezlanishlari malum bolgandan keyin jism bolaklarining harakati organiladi. Jismni tashkil etuvchi bolaklarning xarakterlariga xos bolgan qonuniyatlar aniqlanadi

5 QATTIQ JISMNING ILGARINLANMA HARAKATI. Jismda olingan har qanday kesma harakat davomida hamma vaqt oz-oziga parallel qolsa, jismning bunday harakatiga ilgarilanma harakat deyiladi. Ilgarilanma harakatdagi jism nuqtalarining traektoriyalari istalgan egri chiziq bolishi mumkin. Masalan togri chiziqli relsda harakatlanayotgan vagon kuzovining harakati ilgarilanma harakat bolib, kuzov nuqtalarining traektoriyalari togri chiziqdan iborat boladi. Jismda olingan har qanday kesma harakat davomida hamma vaqt oz-oziga parallel qolsa, jismning bunday harakatiga ilgarilanma harakat deyiladi. Ilgarilanma harakatdagi jism nuqtalarining traektoriyalari istalgan egri chiziq bolishi mumkin. Masalan togri chiziqli relsda harakatlanayotgan vagon kuzovining harakati ilgarilanma harakat bolib, kuzov nuqtalarining traektoriyalari togri chiziqdan iborat boladi.

6 Teorema. Ilgarilanma harakatdagi jismning hamma nuqtalari bir xil chiziq (traektoriya) chizadi va har onda miqdor hamda yonalishlari jihatdan bir xil tezlikka va bir xil tezlanishga ega boladi Teorema. Ilgarilanma harakatdagi jismning hamma nuqtalari bir xil chiziq (traektoriya) chizadi va har onda miqdor hamda yonalishlari jihatdan bir xil tezlikka va bir xil tezlanishga ega boladi

7 Teoremani isbotlash uchun berilgan OXYZ qozgalmas hisoblash sistemasiga nisbatan ilgarilanma harakatni tekshiramiz. Jismning ixtiyoriy A va B nuqtalarini olib, ularning radius vektorlarini otkazamiz. Shakldan Ammo AB kesmaning uzunligi va yonalishi ozgarmaydi, chunki qattiq jism tarifiga kora AB uzunligi ozgarmas bolib, ilgarilanma harakat tarifiga kora doimo oz-oziga parallel qoladi, yani

8

9 HARAKATLANUVCHI QATTIQ JISMNING IKKITA NUQTASI DOIMO QOZGALMASDAN QOLSA, UNING BUNDAY HARAKATI QOZGALMAS OQ ATROFIDAGI AYLANMA HARAKAT DEYILADI. - jismning qozgalmas oq atrofidagi aylanma harakati tenglamasi - jismning qozgalmas oq atrofidagi aylanma harakati tenglamasi

10 QATTIQ JISMNING QOZGALMAS OQ ATROFIDAGI AYLANMA HARAKATDAGI NUQTALARNING TEZLIK VA TEZLANISHI М nuqta chizgan aylana radiusi matematikadan malumki: ds=Rdfi ning ikki tomonini дт ga bolamiz aylanma harakatdagi jism ixtiyoriy nuqtasining tezligi uning burchak tezligi bilan tekshirilayotgan nuqtadan aylanish oqigacha bolgan masofa kopaytmasiga teng. Ixtiyoriy nuqta tezligi chiziqli tezlik deb ataladi.

11 ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!! Foydalangan adabiyotlar Foydalangan adabiyotlar Internet materiallari asosida Internet materiallari asosida Ziyonet.uz Ziyonet.uz Uz.wikipedia.org Uz.wikipedia.org