YAPONIYA IQTISODIYOTI Bajardi: Mamashukurov Ilyos.. IX-80 Jorayev Jonibek. - презентация

1 YAPONIYA IQTISODIYOTI Bajardi: Mamashukurov Ilyos.. IX-80 Jorayev Jonibek

2 Reja: 1. Yaponiya iqtisody indikatorlari 2. Yapon Iqtisodiy mojizasi 3. Madaniyat va talim tizimi 4. Ozbekiston bilan oxshashtomonlari

3 Rasmiy nomi - Yaponiya Poytaxti – 1869 yildan beri Tokio Hududi km.kv Aholisi 125,36 million kishi Aholi soni bo'yicha o'n birinchi orinda turadi Aholi eng zich joylashgan va shaharlashgan davlatdir. Mamlakat hududining qariyb to'rtdan uch qismi tog'li Tokio - 37,4 milliondan ortiq aholisi bo'lgan dunyodagi eng gavjum shahar. Pul birligi-Yen 2005 yil YaIM 1,3 % ga o ʻ sdi va 4,96 trln dollarni tashkil etdi. (aholi jon boshiga 38,9 ming dollar) yilda YaIM taxminan $5.451 trln (aholi jon boshiga $ )

4 Yaponiya ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining yapon modeli nomi bilan dunyoga tanilishi asosan 2-jahon urushidan keyingi davrga togri keladi. Mana shu davrdan keyingi rivojlanishini kopchilik mutaxassislar quyidagi davrlarga ajratib korsatishadi.

5 1-bosqich yillar. 2-bosqich yillar. 3-bosqich yillar. 4-bosqich yillardan hozirgacha.

6 Ishlab chiqarish tizimi Temir yol va dengiz transporti Qora metallurgiya Toshkomir sanoati Elektrenergetika 1-bosqich Dodj rejasi Nazorat metodlari Import tovarlarni kvotalash Minimal narxlarni belgilash Elektrenergetika Imtiyozli kreditlash Inflyatsiya darajasini kamaytirish Soliqlarni oshirish

7 Urushdan keyin iqtisodiy rivojlanish mineral xom- ashyo resurslariga past narxlar belgilanishi sharoitida yuz bera boshladi. Yaponiyaga importga tayanib rangli va qora metallurgiya, neftni qayta ishlash, kemasozlik va shu kabi energiya, resurs va kapital sigimi yuqori bolgan sanoat tarmoqlarini barpo etish imkonini berdi yillar oraligida qayta ishlash sanoati 10,6 marta, mashinasozlik sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarish 24,9 marta, neft mahsulotlari va toshkomir ishlab chiqarish 19,3 marta, kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish 12 marta hamda polat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi 10 martaga oshdi.

8 yillarda iqtisodiy rivojlanish davri mamlakat iqtisodiyoti tarixida tez taraqqiyot davri nomini oldi yillarda iqtisodiy osish yiliga ortacha 14 foizni tashkil qildi va iqtisodiy mojiza ga erishildi yillardan boshlab Yaponiya mamlakati kunchiqar mamlakat deb atala boshlandi Yalpi ichki mahsulot yillar oraligida ortacha 10 foiz osdi yillarda mamlakatda qattiq valyuta nazorati tizimi amal qilgan bolib, bu xususiy milliy kapitalning xorijga oqib ketishi va xojalikka xorijiy kapitalning kirib kelishiga tosqinlik qilar edi. Osha davrda Yaponiya iqtisodiyoti kapital qoyilmalar darajasi yuqoriligi bilan ajralib turardi. Bu korsatkich bir necha yillar mobaynida yuqorilab borib, 1970-yillarning birinchi yarmida sanoati rivojlangan mamlakat uchun juda katta korsatkich – 39 foizga chiqdi.

9 yillarda YaIM yiliga ortacha foiz osib bordi.. Yaponiya shu yillarda jahon sanoat ishlab chiqarishidagi oz pozitsiyasini mustahkamlab oldi yilda Yaponiyaning yalpi jahon ishlab chiqarishidagi ulushi 3 foizni tashkil etdi yilga kelib esa bu korsatkich ikki baravar oshdi va 6 foizga yetdi.

10 2-bosqich 1970-yillarga qadar Yaponiya sanoati rivojlangan mamlakatlar Ichida ishchi kuchi arzon bolgan yagona davlat edi. Bu davrga kelib mamlakatxojaligi energiya va material tejovchi texnologiyalarga ota boshladi Ilmiy-tadqiqot tajriba-konstruktorlik ishlariga xarajatlari yilda 2,1 foizni tashkil etgan bolsa, 1985 yilda bu korsatkich 3,1 foizga yetdi yillarning boshigacha mamlakat YaIM tarkibida qayta ishlash sanoati ulushi doimiy oshib bordi (1970-yilda YaIMning 6,8 foizi) yillar orasida 13 foizdan 4 foizga qisqardi.

11 o 1973-yilda Yaponiyada suzib yuruvchi valyuta ayirboshlash kursi tizimi joriy etildi. o Natijada 22 yil davomida amalda bolgan valyuta kursi mexanizmi ozgarib, yenning dollarga nisbatan qadri osha boshladi (360yen=1dollardan308=1dollarga) o Natijada 1980-yillarning oxiriga kelib sanoati rivojlangan mamlakatlar bilan ozaro savdo balansidagi defitsit osib ketdi yillarda iqtisodiy osish surhatlari avvalgi davrdagidan pastroq boldi; 1970-yillarda ortacha 4,5 foiz, 1980-yillarda esa ortacha 4,0 foizni tashkil etdi. Lekin bu korsatkichlar osha davrda sanoatlashgan mamlakatlarning ortacha korsatkichlaridan yuqoriroq hisoblangan. Shu sababli Yaponiyaning iqtisodiy qudrati AQSH va SSSRdan keyingi uchinchi iqtisodiy kuch sifatida baholanardi yillarning oxirlariga kelib Yaponiyaning milliy boyligi qiymati 1,363 trln. yenga teng bolib, bu korsatkich YaIMning qariyb 5,6 barobarini tashkil etgan.

12 3-bosqich Ishsizlikning past darajasi Kompaniyalarning kasodga uchrash korsatkichlari eng past Ulgurji savdodagi barqaror narxlar o Bu pufaklar 1990-yillarda yorilishi natijasida iqtisodiyot va moliya sohasida inqiroz yuzaga keldi yillarning oxiriga kelib mamlakat iqtisodiyot ibarqaror rivojlandi o Bu esa iqtisodiyotda sovun pufagi holatini keltirib chiqardi. o Natijada pul massasining asosiy qismi fond va kochmas mulk bozoriga oqibotdi Qimmatli qogozlar va uy-joylar narxi keskin oshib ketdi.

13 Yaponiya iqtisodiyotining ayrim tuzilmalari yillarda ozining mort jihatlarini namoyon eta boshladi. Xususan, 1992-yilning ozida sanoat ishlab chiqarishi hajmi qariyb 8 foizga qisqardi. Yaponiya hukumati 1992-yilning avgust oyida mamlakat tarixidagi eng yirik favqulodda iqtisodiy chora-tadbirlari dasturini qabul qildi yilda ishsizlik yildan keyin birinchi marta eng yuqori – 4,7 foizga yetdi. Real oylik ish haqi 2 foizga qisqardi. Tabiiyki, istemol talabi ham 2,2 foiz qisqardi, bu ayniqsa uzoq muddatli istemol tovarlari bozorida yaqqol namoyon boldi yillarda jahon iqtisodiyotidagi siklik inqiroz Yaponiyaga ham katta tasir otkazdi. AQSHdan farqli ravishda Yaponiya iqtisodiyoti uchun bir qator korsatkichlar retsessiya holatidan dalolat berayotgan edi yillar oraligida YaIM hajmi 2,8 foizga qisqardi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishga xususiy kapital qoyilmalari hajmi 11,7 foizga qisqardi

14 1998-yilda hukumat tepasiga kelgan yangi kabinet inqirozga qarshi chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqib, amalga oshirishga kirishdi. Bu iqtisodiy rivojlanishning istiqbolli dasturlarini royobga chiqarish imkoniyatini berdi. Bu davrda istemol talabini ragbatlantirish maqsadida hukumat bir qator noanhanaviy choralardan ham foydalandi. Masalan, daromadi past darajada bolgan oilalarga dokonlarda tovarlar va xizmatlar xaridi uchun imtiyozli kuponlarni sotish kabilar

15 2009-moliya yilining yakunlari ga kora, Yaponiya nominal yalpi ichki mahsulot hajmi $5trln. Bu korsatkich boyicha jahonda AQSH dan keyin ikkinchi orinni egallagan edi 2010-yilning avgustida Xitoy iqtisodiyoti bu korsatkich boyicha Yaponiyani ortda qoldirganligi malum boldi. Mamlakat iqtisodiyoti osha yili 4 foizga osdi, bu korsatkich 2009-yilda 6,0 foizni tashkil etgandi Iqtisodiy muammolar Istemol Monetar vaziyat Bandlik Songgi bir necha yillardan buyon mamlakat bir necha iqtisodiy muammolar markaziga aylanib qolmoqda. Lekin bu muammolarning paydo bolishi ancha uzoq davrlarga borib taqaladi. Ularni quyidagicha tasniflash mumkin

16 1. Istemol : - Songgi yigirma yilda osish suratlarining ortacha 0 foizdan oshmaganligi; - Mamlakat istemol hajmining deflyatsiya oqibatida turgun holatga kelib qolganligi; - Davlat qarzlari hajmining tinmay osib borayotgani; yilgi Buyuk Sharqiy Yaponiya zilzilasi hamda 2012-yilgi retsessiya natijasida iqtisodiyotda deressiya kayfiyatining saqlanib qolishi; 2. Monetar vaziyat : - Uzoq muddatli deflyatsiya; - Eksportga salbiy tasir korsatayotgan ota barqaror iyena kursi. 3. Bandlik: - Nisbatan ishsizlikning past darajasi, ammo demografik vaziyat bilan bogliq bir qator omillar tasirining namoyon bolishi; - Ayrim sohalarda mehnat resurslarining tanqisligi, xususan, qurilishda; - Bandlikda ayollar ishtirokining past darajasi.

17 Abenomika doirasida iqtisodiy qayta tiklanish modelining ishlash mexanizmi «Uch oq» harakati Qattiq monetar siyosat Egiluvchan fiskal siyosat Iqtisodiy osish strategiyasi Talab Oilalar daromadlari Ishlab Kompaniyalar chiqarish foydasi Samarali harakatlanuvchi sikllar

18 Hukumatlar olga suradigan iqtisodiy siyosat doimo ham kutilgan natijani beravermaydi. Biror siyosatchi sharafiga atalgan muvaffaqiyatli dasturlar haqida ham kop eshitmaymiz. Ammo Yaponiya Bosh vaziri Shinzo Abe yuritgan iqtisodiy model shu qadar shuhrat qozondiki, uni abenomika deb atashyapti. Modelga hatto Yevropa mamlakatlari ham qiziqib qolganli. Muallifning ozi uch yonalish haqida gapiradi: pul siyosati, yani milliy valyuta, iyena qiymatini past darajada saqlab turish; moliyaviy siyosat, xususan koproq pul bosib chiqarish; va nihoyat uchinchisi – davlatning iqtisod ustidan nazoratini kamaytirish va koproq ayollarni mehnat bozoriga jalb etish kabi dasturlarni amalga oshirish. Bunday strategiya samara berayotganiga shubha yoq. Otgan yildan buyon iyena AQSh dollariga nisbatan 20 foizga arzonlashdi. Natijada Yaponiya eksporti hajmi 10 foizga oshdi yilning birinchi kvartalida Yaponiya iqtisodi, ortacha yillik suratni oladigan bolsak, 4,1 foizga osdi.

19 Yaponiya davlat qarzlari YaIMga nisbatan hajmining bir bir necha on yillar davomida tinmay osib borayapti. Yaponiya davlat qarzining dinamikasini tahlil qilganda, u songgi yigirma yil ichida osish tendensiyasida tinmay davom etib kelayapti yilda Yaponiya davlat qarzi mamlakat YaIMning 66,5 foizi darajasida bolgan bolsa, 2012-yilda bu korsatkich YaIMning ikki baravaridan oshib ketganini korishimiz mumkin – 211,7 foizni tashkil etayotganini korishimiz mumkin.

20 Yaponiya davlat qarzlarining 2012-yildagi tarkibiga etibor qaratadigan bolsak, undagi uchta asosiy soha jami harajatlarning qariyb 70foizdan ortigini tashkil etayotganining guvohi bolamiz (1.2-rasm). Bular: ijtimoiy ximoya (29,2 foiz), davlat qarzlari boyicha majburiyatlarni bajarish (24 foiz) soliq tushumlarini mahalliy qayta taqsimlash (18,4 foiz) moliya yili uchun Yaponiya davlat budjeti harajatlari tarkibi

21 Yaponiya YaIM korsatkichlari (mlrd dollar da)

22 Yaponiya talim tizimi Eng yangi tadqiqot natijalariga ko'ra, Yaponiyalik bolalar jahon miqyosida hisob-kitob va savodxonlik borasida ko'proq qobiliyatga ega. 6 yillik boshlang'ich maktab 3 yil o'rta maktab, 3 yillik oliy va o'rta maktab Universitetning 4 yilligi. Gimukyoiku (majburiy ta`lim) muddati 9 yil: shougakkou (boshlang'ich maktab) da 6, chugakku (o'rta maktab) da – 9 yosh.

23 O'qitadigan fanlar orasida yapon tili, matematika, ijtimoiy tadqiqotlar, musiqa, qo'l mehnati sanatlari, jismoniy tarbiya uy iqtisodiyoti oddiy pazandalik tikuvchilik ko'nikmalarni O'qitadigan fanlar orasida yapon tili, matematika, ijtimoiy tadqiqotlar, musiqa, qo'l mehnati sanatlari, jismoniy tarbiya uy iqtisodiyoti oddiy pazandalik tikuvchilik ko'nikmalarni Haiku, taxminan, 400 yil oldin Yaponiyada ishlab chiqilgan sheriyatning bir shakli bo'lib, 17 shevadan iborat sheriy shaklga ega. O'quvchilarga chuqur his-tuyg'ularni etkazish uchun oddiy so'zlar ishlatiladi.

24

25

26

27

28 Etiboringiz uchun tashakkur