1 seminar Mavzu: Qadimgi sharq adabiyoti FNEM-2005 talabasi: Danikulova Zarnigor. - презентация

1 1 seminar Mavzu: Qadimgi sharq adabiyoti FNEM-2005 talabasi: Danikulova Zarnigor

2 Avesto hozirgi tilda asosiy kitob manosini bildiradi. M.o. IX va VI asrlarda paydo bolgan, Sharq xalqlarining diniy, manaviy, falsafiy, adabiy mushtarak yodgorligidir. Garb olimlari uni Eronda paydo bolgan deyishadi. Lekin keyingi vaqtlardagi ilmiy izlanishlar Avestoning avval Xorazm (Markaziy Osiyo) da paydo bolib, song Eron va Hindistonga tarqalgan, deya taxmin qilishga asos beradi. Uning asoschisi Zardusht, ergashuvchilar esa zardushtiylar sanaladi. Zardushtiylar Axuramazdaga siginish bilan birga quyosh, olovga, suv, zamin va taqdirga topinishgan.

3 Hozirgi kunda zardushtiylikning dunyo boylab dan ziyod vakillari bor. Avesto matni 21 ta kitobdan iborat bolgan. Unda dunyoni boshqaruvchi ikki kuch –Axuramazda va Axriman haqida batafsil soz yuritiladi. Axuramazda ezgulik, Axriman esa yovuzlik homiysi. Ular ortasida mangu jang boradi. Axuramazdaning 6 tajalliysi bor: 1 Vohu Mana (ezgu niyat), 2 Asha Vaxishta (eng yaxshi haqiqat), 3 Spenta Armayti (muqaddas halollik), 4 Xshatra Varya (tilakli hokimiyat), 5 Xarvatat (butunlik), 6 Umuratat (uzoq umr, abadiy hayot). Ushbu olti ideal insonlarni manaviy kamolotga erishishi uchun eng oliy qadriyat hisoblangan.

4 Avesto matnida dastlab ohang uygunligi saqlangan. Keinchalik matnning 5 dan 3 qismi yoqolgan (Aleksandr Makedonskiy Orta Osiyoga bostirib kelganda Avesto ni yoq qilishga harakat qilgan va bunga qisman erishgan. VII asrdan boshlangan arablar bosqini davrida yana shu hol yuz bergan. Umuman, bir xalq boshqa xalqlar ustiga bostirib borib, ularni yengib, ustidan hukmronlik qilar ekan, odatda, mahalliy xalq tarixini, tarixni bilguvchilarni, ziyolilarni, oqimishlilarni yoqotishga urinadi. Yaqindagina parchalanib ketgan shorolar hukumati ham xuddi shunday siyosat yurgizgan edi). Natijada ritmik strukturaga putur yetgan. Shunga qaramay, orta asrlarda gotik romanlar va M. Bulgakovning Master va Margarita romanlarida shu konsepsiyaga ergashilganligi kuzatiladi.

5 "Alpomish" – O'zbek xalq qahramonlik dostoni. Turkiy xalqlar orasida keng tarqalgan.O'zbekdostoniTurkiy xalqlar "Alpomish"ning qoraqalpoq, qozoq, oltoy versiyalari doston shaklida, tatar va boshqird versiyalari ertak va rivoyat shaklida bizgacha yetib kelgan. O ʻ zbeklar "Alpomish", qoraqalpoqlar "Alpamis", qozoqlar "Alpomish batir", oltoyliklar "Apip-Manash", qozon tatarlari "Alpamsha", boshqirdlar "Alpamisha va Barsin hiluu" deb nomlaganlar.qoraqalpoqqozoqoltoytatarboshqird

6 Manas qirg ʻ iz xalq qahramonlik eposi. Asar 3 qismdan iborat (450 ming misra). Genealogik sikl asosida bosh qahramon Manas, uning o ʻ g ʻ li Semetey va Semeteyning o ʻ g ʻ li Seytekning qaxramonona hayoti tafsiliga bag ʻ ishlangan. "M." nazmda yozilgan bo ʻ lib, she ʼ riyatning saj ʼ yo ʻ li bilan aytilgan. "M." odatdagi qahramonlik eposi ko ʻ lamidan ancha keng. U o ʻ tmish qirg ʻ iz hayotining qariyb barcha sohalarini o ʻ zida jamlagan va shu jihati bilan "qirg ʻ iz xalqi hayotining badiiy qomusi" deb e ʼ tirof etiladi. Asarning asosiy motivi qahramonona vatanparvarlikdir; unda ona yurtni tashqi va ichki yovlar zulmidan qutqarish va qo ʻ riqlash, zulm va haqsizlikka nafrat, diniy va milliy an ʼ analarga hurmat yetakchilik qiladi.

7 Bilga xoqon (qag ʻ an) (asl ismi Mo ʻ g ʻ ilon) ( ) Turk xoqonligi xoqoni ismi684734Turk xoqonligixoqoni ( ).716 Ikkinchi turk xoqonligining asoschisi Eltarish (asl ismi Qutlug ʻ, Xitoy obidalarida EltarishXitoyobidalarida Gudulu) xoqonning ugli, Kulteginnmng akasi. 693 yil Eltarish xoqon vafot Kulteginnmng693vafot etgach, turkiy xalqlarning udumiga ko ʻ ra taxtga ukasi Mo ʻ chur, ya ʼ ni Qapag ʻ an xoqon o ʻ tiradi. U jiyani Mo ʻ g ʻ ilonni oqonlikning g ʻ arbiy Hududlaridaturkiy xalqlarningtaxtgaQapag ʻ an xoqong ʻ arbiy yashovchi tardushlar hukmdori shadi etib tayinlaydi hamda uning zimmasiga muhim harbiy masalalarni hal etish vazifasini yuklaydi. 701 i. Mo ʻ g ʻ ilon 16 yoshli inisi Kultegin bilan birgalikda Chuy vodiysiga yurish qiladi va u yerdagi qabilalarni tardushlarshadimasalalarni701Chuy vodiysigaqabilalarni bo ʻ ysundiradi, Sharqiy Baykalortidagi bayirqu qabilasi isyoni bostiriladi (705 yil). Dono To ʻ nyuquqning qiziga uylangan Mo ʻ g ʻ ilon 704 yil G ʻ arbiy xoqonlik qo ʻ shinlari SharqiyBaykalbayirqu705To ʻ nyuquqning704qo ʻ shinlari bilan Yenisey (Enasoy) daryosining yuqori oqimidagi chik hamda az qabilalarini mag ʻ lub etadi. Ma ʼ lum fursatdan so ʻ ng u hozirgi Tuva yerlarini ham qo ʻ lga kiritadi.YeniseydaryosiningoqimidagiTuva

8 To ʻ nyuquq, Tunyuquq (taxminan ) Turk xoqonligiaa davlat arbobi va sarkarda. Ashida kabilasiga mansub Turk xoqonligiaadavlatarbobisarkardakabilasiga Turk zodagonlarining Xitoy imperatori saroyida garov sifatida ushlab turilgan o ʻ g ʻ illaridan biri. Uning ismi xitoy yilnomalarida Tunyuygu va Yuanchjen shakllarida uchraydi. Ushbu ismning ikkinchi shakli xitoychada "birinchi gavhar" degan ma ʼ noni bildirib, u T. ismi (qad. turkchada "to ʻ ng ʻ ich gavhar")ga moye keladi. U Tabg ʻ ach (Xitoy)da tug ʻ ilib, voyaga yetgan. Imperator saroyida ishonch qozonib, ma ʼ muriy xizmatga yuborilgan. T. 680-yillarda Turk xoqonligini Xitoy asoratidan qutqarib, uni yangitdan barpo qilishda Eltarish xoqonning eng yaqin maslahatchisi bo ʻ lgan. U 3 xoqon: Qutlut Eltarish (680691), Qapog ʻ on (691716) va Bilga xoqon ( ) hukmronliklari davrida bosh vazir va lashkarboshi bo ʻ lgan. Umrining katta qismini xoqonlikni mustahkamlash, turli qabilalar ahilligini saklash, tashqi dushmanlarga qarshi kurash bn o ʻ tkazgan.XitoyimperatorisaroyidagarovismiyilnomalaridagavharTabg ʻ achtug ʻ ilibvoyaga yetganma ʼ muriyEltarishxoqonning680691Qapog ʻ on716Bilga xoqon 734vazirlashkar

9 Xitoy yilnomalarida xoqonlikning eng dono amaldori sifatida tilga olinadi. Ularda bayon qilinishicha, Bilga xoqonning Xitoy ichkarisiga yurish qilib, turkiy qavmlarni shaharlardatilgabayonichkarisigashaharlarda joylashishi, budda diniga o ʻ tishi ularning jangovarligini yo ʻ qotishini, o ʻ troq yashash tarzi turkiylarga to ʻ g ʻ ri kelmasligini aytib, xoqonni bu yo ʻ ldan qaytaradi. Bu esa T.ning nihoyatda aklli, tadbirkor va kelajakni ko ʻ ra oladigan shaxs bo ʻ lganligini ko ʻ rsatadi. T. lashkarboshi sifatida Xitoyning shimsharqidagi budda dinigao ʻ troqtarzitadbirkor ShandunShandun viloyatiga, Uzoq Sharqda qoraxitoylart&, Yenisey Uzoq SharqdaqoraxitoylartYenisey daryosi havzalaridagidaryosi havzalaridagi qirg ʻ izlarga, O ʻ rxun va Selenga daryosi bo ʻ ylaridagi o ʻ g ʻ uzlarga Yettisuvdagi turkashlarga qarshi yurishlar uyushtiradi va ularni tobe etadi. U 719 y. uyg ʻ urlar, chinliklar va basmillarning Ikkinchi Turk xoqonligiga qarshi yurishini to ʻ xtatishga va Xitoy bn 10 yillik sulh tuzishga muvaffaq bo ʻ ladi. U o ʻ limidan oldin o ʻ zining hayoti va faoliyati haqida hikoya qirg ʻ izlargaSelengao ʻ g ʻ uzlargaYettisuvdagiturkashlarga719uyg ʻ urlarbasmillarningsulho ʻ limidanhayotifaoliyatihikoya qiluvchi kitoba (yana q. To ʻ nyuquq bitiktoshi) barpo qildiradi. Ushbu yodgorlik qad. turk yozuvining ajoyib majmuasi hisoblanadi.kitobaTo ʻ nyuquq bitiktoshiyodgorlikqad. turk yozuvining

10 Mahabhorat eposining nomi ulug jang, degan manoni bildiradi. Doston m.o. X-IV asrlarda vujudga kelgan bolib, milodiy taxminan IV asrlarda yozib olingan. Mahabhorat va Ramayana qadimgi hind adabiyotining choqqisi hisoblanadi. Mahabhorat 200 ming misradan iborat bolib, hajman Iliada va Odisseyadan 8-marta kopdir. Asarning asosiy syujeti shundayki, aka Panduning besh ogli uka Dxishtrotrning yuz ogli ortasida taxt talashish natijasida nizo kelib chiqadi.

11 Taxt qonunan besh ogilning tongichi Yudxishtrga tegishli bolsa-da, hiyla-nayrang bilan Dxishtrotrning ogli Duryodxon uni egallab oladi. Ortada muhoraba (jang) boshlanadi. U 18 kun davom etadi va besh ogilning galabasi bilan yakunlanadi. Yudxishtr mamlakatni uzoq vaqt adolat bilan boshqarib, asar songida ukalari va umumiy xotinlari bolmish Draupadi bilan birga ilohlar olamiga kirish uchun muqaddas tog choqqisiga kotariladi.