Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларын бастапқы жазуға үйрету. Топ: ПМНО Оқытушы:Абуова Айнагуль Білім алушы: Тұрсынова Айдана Темірбекқызы. - презентация

1 Тақырыбы: Бастауыш сынап оқушиларын бастапқы газуға үйрету. Топ: ПМНО Оқытуши:Абуова Айнагуль Білім алушты: Тұрсынова Айдана Темірбекқызы

2 Жоспары : Жазуға үйретудің тарихына шолу Жазуға үйрету әдістері, әдістемелік тәсілдер Оқу және газуға үйрену барысында меңгеруге тиісті ең басты үрдіс Жазуға қойылатын талаптар. Жазуға үйренуде жүргізілетін әдістер

3 Жазуға үйретудің тарихына шолу Жазуды ң тарихы ө те арте замандардан басталлоды. К ө не газуды да, қ азіргі газуды да білуді ң ә рі теориялы қ, ә рі практикалы қ м ә ні зорьь. Біз қ азір газуды с ө здерді ң ә ріптер тіркесімен белгіленуі деп т ү сінеміз. Біра қ ол ал ғ ашинда б ұ лай волма ғ ан. С ө зді ә ріппен (дыбыспен) та ң балау кейінірек панда балды. О ғ ан дейін газу (та ң ба) не б ү тіндей с ө йлемді (кабарды), не жеке с ө зді, не жеке буынды белгілеген.

4 1) пиктограмм-фиялық газу 2) идеографиялық газу 3) буын газуы 4)әріптік немсе дыбыстық газу Жазуды ң мынандай т ү рлері бар:

5 1. Пиктографиялық (суретті) газу 2. Идеографиялы қ немсе логографиялы қ газу Б ұ л – газуды ң е ң ал ғ аш қ ы т ү рі. Ол суретке негізделген. Сонды қ тан м ұ на рейде суретті газу деп те алтай береді. Пиктографиялы қ газуды ң та ң болгары – суреттер. Ә рбір сурет (пиктограмммма) ө здігінен б ү тіндей с ө йлемді білдіре аллоды. Она ң ши ққ ан мерзімі тым к ө не д ә уірге (неолит д ә уіріне) барып тіреледі. Б ұ л – пиктограммфиялы қ газуды ң біртіндеп дамуы, жетілуі н ә тижесінде панда бол ғ ан газу. Егер пиктограммфиялы қ газу б ү кіл с ө йлемді (кабарды) білдірсе, идеографиялы қ газу б ү тіндей бір с ө зді бір-а қ та ң бармен белгілейді. Ал ғ ашинда суретпен (пиктограммммамен) белгіленіп ж ү рген н ә селлер газуды ң даму барысында біртіндеп одна алеша қ тап, а қ рында олар белгіленетін затты ң сырт қ ы форма сына д ә лме-д ә л негізделуден қ алып, со ғ ан ұқ саз шартты та ң балар ретінде қ олданала баста ғ ан. Ондай та ң балар идеограммалар деп аталынады.

6 Идеограммана ң пиктограммммадан е ң басты айырмашилы ғ ы – та ң баларды ң форма сында емс, оларды ң ма ғ ынасында. Жо ғ арыда сайтты қ, егерь пиктограммфиялы қ та ң ба б ү тіндей бір с ө йлемді белгілесе, идеографиялы қ та ң ба бір с ө зді немсе с ө зді ң т ү бірін не негізін белгілейді.

7 Идеографиялы қ газуды ң жетіле т ү скен т ү рі – морфема- идеографиялы қ газу. Б ұ л газуды ң ұ станамы (принципі) бойцынша, та ң балар б ү тіндей с ө зді емс, она ң құ романы енетін морфемаларды белгілейді. Осы ерекшелігіне орай ол морфемаларды белгілейтін та ң балар морфемаграммалар деп аталынады. Қ азіргі қ ытай иероглифі морфема- идеографиялы қ газу болып табылады.

8 Идеограммаларды екі түрге бөлуге болады біріншісі – с ө здерді ң ма ғ ыналаримен тікелей байланасты бокса екіншісі – с ө здерді ң фонетикалы қ жа ғ имен байланас ты біріншісін – идеографиялы қ иероглиф тер (идеограммалар) екіншісін – фонетикалы қ иероглиф тер (фонограммалар) д. а.

9 Айырмашилы қ тары – идеограммалар к ө бінесе синоним с ө здерді белгілеу ү шін қ олданалса, фонограммалар омонимдерді белгілеу ү шін қ олданаллоды. С ө здерді д ә лме- д ә л белгілеуде идеографиялы қ газуды ң б ұ л екі т ү р-терма ғ ы, ә детей, бір-бірімен ұ штастырылып ж ұ мсалынады.

10 1) Идеограммалар ө зі белгілеген с ө зді ң дыбысталуын білдіре алмайды; 3) Идеографиялы қ газу грамматикалы қ формаларды белгілеуге келгенде ө те икемсіз келеді. 2) Идеограммалар к ө п болады ж ә не к ү рделі болады Идеографиялы қ газуды ң бірсыпыра кемшіліктері:

11 3. Буын газуы Идеографиялы қ немсе логографиялы қ газуды ң даму барысында буын газуы панда балды. Б ұ л газуды ң ши ғ сына, біріншіден, б ұғ ан дейін қ олданалып келген идеографиялы қ та ң балар аффикстерді, ә сіресе шетел с ө здерін, кісі, қ ала аттарын та ң балау ғ а икемсіз болуы, екіншіден, ол идеографиялы қ та ң баларды ң сана к ө п болып, оларды ме ң геруді ң қ иин ғ а со ққ анды ғ ы себеп балды.

12 4. Ә ріп (дыбыс) газуы Ә ріп газсына ң ши ғ сына ж ә не д ү нии ж ү зіне ке ң таралсына она ң қ арапайымдылы ғ ы, с ө здерді ң дыбысталуын д ә л беретіндігі, ә р т ү рлі тілдерге қ олайлы ғ ы себеп балды деуімізге болады. Финикий әліпбиінің негізінде грек әліпбиі, грек әліпбиінің негізінде бүкіл Батыс Еуропа халықтарынаң әліпбиілері жасалды. Ал шиғыс халықтарынаң (араб, иран, еврей т.б.) газуы арамей әліпбиінің негізінде панда балды.

13 Қ ыс қ асы, ә ріп (дыбыс) газсына ң панда болсына ң д ү нии ж ү зілік м ә дениитті ң дамуы ү шін ма ң ызы хорасан зорьь балды. Ө йткені б ұ л газу – газу ж ү йелеріні ң ішіндегі е ң ы ңғ айлысы. Тілдерді ң қ айсысында бокса да, онда ғ ы с ө здерді ң сана мен буын сананан дыбыстарды ң сана ә лде қ айда аз. Осы ғ ан орай, ә детей, дыбыстарды та ң балау ү шін 20-дан 40- қ а дейінгі та ң бана ң ө зі жеткілікті болады. Ә ріп та ң болгарына ң м ұ ндай ша ғ ын м ө лшері газуды ме ң геруді, сауаттылы ққ а ү йренуді же ң ілдетеді. Б ұ л газу, ә сіресе, с ө здерді ң дыбысты қ жа ғ ы мен оларды ң грамматикалы қ формаларын д ә лме-д ә л брауде ө те-м ө те қ олайлы.

14 Жазу процесінде оқуши дұрыс отыру керек, қаламсапты дұрыс ұстауы, дәптерді партаға орналастыруы, осынаң әрі баланаң көзіне, газсына жұмыс қабілетіне әсерін тигізеді. Отырғанда орындық партаға кіріп тұруы керек, сол қол дәптерді басып тұрады, ал оң қолдың басы дәптерде жатады. Бала мен партанаң расына жұдырық сыятындай болуы керек. Көз бен дәптердің расы 30 см болуы шарт. Жарық сол жақтан түсуі керек. Жазу ұзақтығы 1 сынапта – 5 минут, 2 сынапта – 8 минут, 3 сынапта – 12 мин, 4 сынапта – 15 минут. Одан ұзақ газу балана шаршатады. Арасында балаларды демалдырып, сергіту жаттығуларын жасаған дұрыс.

15 Мектепке алғаш келген баланаң жетекші әрекеті ойын, ал штрих тау ойын түрінде жүргізіледі. Әртүрлі зат бейнесін, геометриялық фигураларды штрих тау, баланаң қолын жаттықтырмайды, онаң сөйлеуі мен ойлауын дамытады. Штрихтар арқылы сурет салу жаттығуларын сурет альбомы на орындатқан жөн. Штрихтарды өзара қосып сурет салу кезінде балалар заттардың пішінін, құрылысын жазықтықта орналасу қалпын еркін қабылдап, оң, сол, шеті, жоғары, төмен, түзу, қисық, дөңгелек т. б. ұғымдарды меңгереді.

16 Көркем газу үрдісін жүзеге асыру үшін газу құралдарынаң (қаламсап, қарындаш, бор) көмегі керек. Бұл заттардың қолданалу жолдарын білу міндетті. Көркем газу ережесі: Жазудың құралдарын пандалана білу; 2. Дәптердің дұрыс орналасуы; 3. Дұрыс отыра білу; 4.Қолдың дұрыс қозғалысы; 5. Үлгі мен газудың нәтижесін салыстыра білу; 6. Баспа әріпті жазбаша түрде жара білу; 7. Әріптің дұрыс жазылуын білу; 8. Әріпті байланастыра білу (үзіліссіз, жоғарғы жағынан, төменгі жағынан ); 9.Әріптің біркелкілігін сақтау; 10. Сызықтар расында және бір сызықта жара білу; 11. Жазудың басталуы және бір жолды дұрыс толтыра білу; 12. Жазудың бағытынаң дұрыстығы.

17 Бұл ережелерге оқушилар бірден емс, біртіндеп 2-3 жылда барып қалыптасады. Жазу барысыында оқуши көптеген талаптарды орындауы қажет. Көп жағдайда оқуши газуды үйрене бастағанда дәптердің дұрыс орналасуы, дұрыс отыру, қаламсапты дұрыс ұстау ситяқты ережелерді ұмытып кетеді: қаламсапты бар күшімен ұстайды, газуы түзу болу үшін өзіне қарай тік сызуға тырысады, бірақ көлбеу газу керек екендігін ұмытып кетеді. Мұндай қателіктерден қашу мүмкін емс. Қатені түзеу яғни, әр оқушиға ескерту ұзақ уақытқа созылады. Тек берілген жаттығуларды орындау оқушиға жеңіл болға кезде ғана түзетеді. Оқушилардан орфаграфиялық газуды талап ете бастағанда оқушилар тақтадан немсе мұғалім айтуы бойцынша жарады да, газудың графикалық сауаттылығын бақылау баяулайды. Тіпті мұғалім айтқан дыбыс таңболгарынаң форма сын ұмытып кетеді.

18 Жазу сабағында ми ғана емс, сендай-ақ көптеген бұлшиқеттер де жұмыла жұмыс істейді. Сондықтан оған мынадай бірқатар гигиеналық талаптар қойылады: партада дұрыс отыру (бұл бұлшиқ еттердің қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді),жарықтың түсуі, қағаздың запалы болуы, қарама-қарсы түсті сияна пандалану, газу құралдарынаң баланаң жасына сәйкестігі, жетілдірілген газу техникасы ( әріптердің көлбеу немсе түзу кескіні) қажет. Жазу жұмысы, әсіресе үздіксіз газу жұмысы (диктант) барынша қажытатын жұмыс деп есептелінеді. Қолдың басын бүгілдіретін және жазылдыратын бұлшиқ еттердің жұмысы білек, желке және бастың ауырлығын көтеріп, дұрыс отыруы қамтамасыз ететін арқа бұлшиқ еттерінің жұмысимен ұштасады. Демек, басқа да сабақтағыдай, жазба сабағы үстінде дұрыс отыруы талап етіледі, ұзақ уақыт газу үстінде бұлшиқ еттердің қажуы салдарынан оқушинаң отыруы бұзылады. Мұнда организм рефлекторы жолмен қосымша тірек нүктесін іздеп, куеде қуысын партанаң жиегіне тірейді, бұл тынас алу мен қан айналымын бұзады.

19 Жазу жұмыс кезінде көзге көп күш түседі, өйткені әріптерді дәптер парағындағы сызықтардың расына дәлме – дәл келтіріп газу талап етіледі : зейінді жұмылдыру қажеттігі және қол басы бұлшиқ еттерінің дәл жұмыс істеуі жұмыс істеп тұрған орталықтарды ғана емс, сонамен бірге тұтас алғанда бүкіл организмді қажытады. Жазу жұмысы тез қажытпауы үшін қалам мен онаң ұшин тисінше тандай білу қажет. Сонамен қатар, қолдың, қол басы мен саусақтардың дұрыс қалпын сақтау дағдыларын қалыптастыруы керек. Парта оқушинаң бойцы сайт келмейінше, онаң бетінің керекті көлбеулігі ( ) сақталмайынша газу ережесін сақтау мүмкін емс. Қиғаш газу кезінде дәптер деньги қарама - қарсы, онаң парта қақпағынаң жиегіне көлбеулік бұрыши болып орналасуы тиіс. Сонда қиғаш сызықтар мен штрих тар стол жиегімен тік бұрыш түзеді. Оқуши әріп сызықтарын бір - біріне параллель түсіреді немс қағаздың қиғаш сызықтарынаң үстіне жүргізеді. Оқуши денесінің екі иық бсынан байланас - тыратын көлденең осі және көздің негізгі сызығы өзара, сендай - ақ партанаң оқуши жақ жиегіне параллель болуы тиіс. Бұл таланты сақтамау дұрыс отыру қалпын, келе - келе мүсінді бұзып, омыртқа жотасыннаң бір жағына қарай қисаюы – сколиозға және алыстан көрмеушілікке әкеліп соғады.

20 Көркем газуға үйретудің негізгі әдістері : 1. Мұғалім газу үлгісін өзі тақтаға қайта - қайта жазып көрсетуі тиіс. 2. Ауада газу. Ұстаз әріпті ауада жазып көрсетеді. Бала қолдың қозғалысынан әріптің дұрыс форма сын ұғады. Бұл әдіс оқу процесін жандандырады. 3. Көшірмесін түсіру әдісі. Жазылған әріптің үстінен басу. 4. Дайын үлгіден көшіру әдісі. Бұл еліктеу. Оқуши өз жазғанан ұстаздың жазғанамен салыстырады. 5. Әріпке анализ жасау әдісі. Мысалы : а әріпі бір дөңгелектен және бір ілмешектен тұрады.

21 Балалардың көркем газу дағдыларын қалыптастыру үшін мынадай жаттығуларды пандаланған дұрыс: Ғажайып алаң. Тақтаға әріп жасырылады. Мұғалім жасырылған әріптің әрбір элементтері бойцынша сипаттап айтады да, ал оқушилар қандай әріп екенін айтады. Мысалы : Түйе өркешін қарайық, ұқсайтды оған қай әріп ? Жаңа әріпті өту үшін 2 сағат беріледі. Бұл жаттығуды 2- ші сағатында өткен өте тиімді. Әріпті тап. Әріптің бір немсе екі элементі жазылады оқушилар қалған элементін тауып жазып көрсетеді. Барлық әріпті өткеннен кейін, сабағымыздың басында көркем газу болады. Сол кезде пандаланған тиімді. Бұл жаттығудың мақсаты білген білімдерін әрі қарай төселдіру дағдыларын қалыптастыру. Орнан белгіле. Тақтаға немсе дәптерге алдын ала сөздер жазылады. Оқушилар әріп элементтерінің және әріптердің байланасу орнан белгілейді. Бұл жатттығуды қазақ тілі сабағында пандаланған дұрыс. Мұндай жаттығулар жас жеткіншектің ойлауын дамытып, қызығушилығын арттырады.

22 Дағды дегеніміз әрекеттің адам бойцында орнағуы. Әрекетке ең алғаш кіріскен кезде адам олақ, басы, артық көптеген қимыл - қозғалыстар жасайтды. Мысалы, жоғарыда көрсеткеніміздей, бала оқу - газуға үйрене бастаған кезде қаншама қимыл - қозғалыстар жасайтды. Атақты физик М. Лауэ оқу, білім жөнінде айта келіп : « Білім бүкіл оқығандарың ұмытылып қалғанда, бойцыңда сақталатына », дейді. Бұл сақталып қалатын не ? Ол әдет, сенім, бағыт, дағды және қабілет міне, нағыз білім осылар ! « Дағды, деп көрсетеді психолог С. Л. Рубинштейн, саналы түрде автоматталған қимыл - әрекет түрінде көрінеді, ал сонан соң әрекеттің автоматталған тәсілі ретінде қызмет атқарады ».

23 Оқуши оқуға, газуға үйрену барысын ­ да меңгеруге тиісті ең басты процестер : сөзді буынға, буынды дыбысқа ажырату және керісінше, дыбыстардан буын, буыннан сөз құрастыру. Егер мұғалім талдау - жинақтауға жеткіліксіз көңіл бөлетін бокса, бала әр әріп ­ ті, дыбысты жеке жаттайды да, олардың әрқайсысынаң мәніне көңіл бөлмейді, сондықтан оларды дұрыс байланастырып оқи да алмайды, жара да алмайды. Әрбір айтылғанды немсе жазылғанды бір - бірімен салыстырып, талдап - жинақтатып, қайталаттырып үйретсе ғана баланаң ойлау процесін дамытуға септігі тиеді. 2) Сауат аша бастаған бала оқу - газуға үйрену барысында көптеген қииндықтарға кездеседі ( бір әріпті немсе бір сөзді газу үшін жүйке жүйесінен бірнеше толқын ( им ­ пульс ) жасаллоды ). Осы кездегі кедергілер мен қииндықтардан баланаң нәзік табиғатына нұқсан келтірмей, күш - жігерін мұқалтпай алып шиғу мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді. Бұл жұмысты талапқа сайт ұйымдастырып жүргізу үшін, мектепке дейінгі баланаң ақыл - ойынаң, тілінің дамуы, жеке ерекшеліктерінің қалыптасуы жөнінде мұғалім толық сауатты болуы керек, сонда ғана әдістемелік жағынан қажетті жұмыстарды шеберлікпен ұштастырып, іске асыра аллоды.

24 Ақыл - ой әрекетін ұйымдастыруға қандай талаптар қойылады ? Олардың негізгілерін атап өтелік : 1) ақыл - ой әрекетін бағыттаудың толық болуы : яғни қандай да волмасын дағдына қалыптастырудың өзі балаларға бағыт беру, түсіндіруден басталлоды. Оқуши осы бағытпен өздігінен орындауға кіріседі ; 2) әрекеттің материалдық түрде қалыптасу кезеңі. Оқуши көргенін орындайды, бірақ бұл әлі сыртқы, материалдық формада ( мысалы, оқушинаң таяқша салуға кірісуі : басын қисайттып, иығын бүкірейтіп, бүкіл куедесін бір жағына қисайттып, шинтағын көтеріп, саусақтарынаң барлығын бүгіп, бар күшін жұмсауы ); 3) әрекеттің сыртқы сөйлеу ретінде көрінуі ( балалар дауыстап сөйлеп отырады ). Бұл кезеңде күрделі әрекеттер бөліп - бөліп орындаллоды ( мысалы, сауат ашу барысында бір әріпті газуға үйрету үшін бірнеше элементтерді бөліп - бөліп жазып жаттығады ); 4) әрекетті ішінен сөйлеп отырып орындайды. Яғни дағды мен шеберлікке саналы түрде үйренеді, әрбір қимылды не үшін, не мақсатпен орындайтынан біледі. Бұл сатыда бірқатар артық қимыл - қозғалыстар жойылып, жинақталлоды ; 5) дағды мен шеберліктің толық, қалыптасып бітуі.

25 Оқушилар газу ережесін сақтап отырғанда ғана дұрыс газуға үйрене аллоды. Жазуға негізінен мынадай талаптар қойылады : а ) әріпті дұрыс газу, дәптердің көлденең сызығынан ауытқымау ; ә ) әріптердің элементтерін жазғанда ұзынды - қысқалы етпей, бірдей газу ; б ) әріптердің бірін оңға, бірін солға қисайттпай, барлық әріпті бірдей, оңға қарай, сәл көлбете (45) газу ; әріптердің бірін оңға в ) әріптердің, сендай - ақ сөздердің расындағы қашиқтықты бір қалыпты сақтап ( сөздер бір - бірінен м әрпінің көлеміндей қашиқтықта болуға тиіс ) отыру ; г ) бірте - бірте газу қарқынан тездете түсу. Бұл талаптар бастауыш мектептің барлық сынаптарында да газу жұмысынаң барысында орындалып отыруға тиіс.

26 Жазуға кірісерде алғашқы күннен бастап орындалуға тиісті гигиеналық талаптар : а ) дәптер партанаң үстіне, баланаң куедесінің қақ ортасына тура келетіндей болып, сәл көлбетіле ( оңға 65) қойылады ; ортасына тура келетіндей болып ә ) бала басын оңға не солға, иықтарын, куедесін алға не артқа қисайттпай, аяқтарын қатар қойып, алдына түзу қарап отырады. Бұл олардың омыртқалары, көкірегі дұрыс жетілу үшін қажет. аяқтарын қатар қойып б ) балалар табандарын еденге ( партанаң табан тақтайына ) еркін басып отырады. Тізені қатты бүкпей, бір аяқты екінші аяқтың үсіне қоймай, аяқтарын алға, я артқа сілтемей отырғана дұрыс ; в ) партаға көкіректі тіремеу керек. Өйткені бұл тынасты тарылтады жаңа өсіп келе жатқан куедені бұзады ; г ) қаламды ұстағанда саусақ қаламнан үш сантиметрдей жоғары тұратындай болып және қаламнаң жоғарғы жақ ұши оң иықтың тұсына дәл келетіндей жағдайда болғана жөн. д ) жазғанда баланаң көзі мен дәптер аралығындағы қашиқтық см сақталуға тиіс.

27 Сауат ашу кезінде газу сабақтарында балалар әріп элементтерін немсе жекелеген әріптерді жазғанда ұзақ уақыт жазып отырмауын қадағалау керек. Өйткені ұзақ уақыт бір - екі элементті немсе бір әріпті жара берсе, бала шаршайды да, сабаққа зейін қоюдан қаллоды, сондықтан үш - бес минут жазғаннан кейін қолдарына демалыс беріп, саусақты жаттықтыру сәті өткізіледі. Сонан соң құрамында үйреніп отырған дыбыс бар сөздер ойлап тауып, талдауға немсе ойын, мысалы, « Қай әріпті жоғалттым » ойнауға болады. Сонан соң ғана газуға көшкені дұрыс. Жұмыс түрі өзгергенде балалар да оған зейін қоя бастайды. дыбыс бар сөздер ойлап тауып Сауат ашу барысында балалар сөздер мен сөйлемдерді естерінде ұстап газуға үйренулері қажет. Ол үшін айтылуы мен жазылсынаң расында ешбір айырмашилық жоқ сөздер алынады және бұл кезде әріптердің таңбасы арқылы ( жазба таңбасы ) берілген сөздер мен сөйлемдерді көшіріп газу ұсыналлоды, ал сауат ашу аяқталғаннан кейін, баспа таңбалы әріптер жазылған мәтіндер көшіртіледі. Осы жұмыстардың бәрінде де оқушилар газуға кіріспес бұрын сөздер дыбысқа, буынға талданады. Жазу жұмыстарында пандалану үшін арнаулы « Жазу үлгісі » ұсыналлоды. « Жазу үлгісінде » әріптердің элементтері, жазба үлгілері беріледі. әріптердің элементтері Жазу жұмыстары, сендай - ақ басқа жұмыс түрлері де алдыңғы, дайындық кезеңіндегі сияқты болып келеді.

28 Жазу сабағы : Жазуға дайындық ( оқушилардың дұрыс отыруы, қаламдарын дұрыс ұстауы, дәптерлерінің партаға дұрыс қойылуы ) тексеріледі. Сөзді буынға, дыбысқа талдау арқылы жаңа әріп бөлінеді. Жаңа әріптің элементтері бөлшектеліп көрсетіледі, мұғалім она тақтаға жазып тұрады, оқушилар дәптерлеріне жарады. бөлшектеліп көрсетіледі Мұғалім жаңа әріпті тақтаға жарады ; оқушилар осы әріптен басталатын сөздер ойлап табады, сонан соң олар әріпті дәптерлеріне жазып аллоды. Оқушилар тапқан сөздерін буынға, дыбысқа талдайды, оқиды. дыбысқа талдайды Талданған сөздердің ішінен барлық әрпі түгел өтілген сөздерді оқушилар дәптерлеріне жарады

29 Пайдаланалған әдебиеттер : Қазақ тілі. 3 сынап. Ж. Қ. Балтабаева, М. Қ. Солтанғазина, Ф. С. Лекерова. Алматыкітап баспасы, Б. Тұрғанбаева, Шығармашилық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы, К. Калмухамбетова, К. А. Ерешева, Ұ. Ботабаева. « Көркем газу ». 1- сынап. Алматыкітап, 2012 жыл Н. Садықова. Көркем газуға үйретудің негізгі әдістері. « Бастауыш сынап » журналы, 2019 ж.