MAVZU: ELEKTR ZARYADINING SAQLANISH QONUNI. KULON QONUNI. Bajardi: D.Rasulov. - презентация

1 MAVZU: ELEKTR ZARYADINING SAQLANISH QONUNI. KULON QONUNI. Bajardi: D.Rasulov

2 REJA: I.Elektr zaryadi. II.Jisimlarning zaryadlanishi. III.Elektr zaryadining saqlanish qonuni. IVKulon qonuni. V.Kulon kuchining yonalishi. VI.Proporsionallik koeffitsiyenti.

3 Elektr zaryadi Jun matoga ishqalangan kaxrabo tayoqcha yengil narsalarni tortishi qadimdan malum. Ingliz shifokori Jilbert(xv| asrning oxiri) ishqalashdan keyin yengil narsalarni torta olish xususiyatiga ega bolgan jismlarni elektrlangan (yunoncha kahrabolangan) deb ataldi va elektr sozi qollanila boshladi. Tabiatdagi moddalarning turli-tumanligiga qaramasdan faqat ikki xilgina, qarama- qarshi ishorali elektr zaryadlari mavjud. Amerikalik fizik R.Milliken( ) tajribalar yordamida elektr zaryadi elementar elektr zaryadi e(e=-1,6* c) ga karrali ekanligini aniqladi.

4 Boshqacha aytganda, istalgan jismning zaryadi Q=±Ne (N-butun son) bomogi kerak. Elektron massasi (m e =9,11* kg) manfiy va proton massasi (m p =1,67* kg) musbat elementar zaryadli zarralardir. Elektr miqdorini xaraktrlash uchun maxsus kattalik – elektr zaryad kiritildi. Elektr zaryadni Q yoki q (qu) harfi bilan belgilash qabul qilingan.

5 Natijada ularning birida musbat zaryad yigiladi va tayoqcha musbat zaryadlanadi. Boshqasida manfiy zaryadlar koproq qoladi va tayoqcha manfiy zaryadlanib qoladi. Tayoqcha – mato sistemasida esa zaryadlar miqdori ozgarmay qolaveradi. Yani biror jarayonda hosil boladigan zaryadlarning algebraik yigindisi nolga teng boladi.

6 Jismlarning zaryadlanishi. Tabiatdagi barcha jismlar elektrlanib qolish xususiyatiga ega. Elektrlanish esa turlicha usullar bilan amalga oshiriladi. Ularning eng soddasi bir jismni ikkinchisiga ishqalashdir. Masalan, teriga ishqalangan shisha tayoqcha musbat, junga ishqalangan kahrabo tayoqcha esa manfiy zaryadlanib qoladi. Shuni takidlash lozimki, barcha jismlarda elektr zaryadi mavjud. Faqatgina elektroneytral jismlarda musbat va manfiy zaryadlar miqdori teng. Yuqoridagi aytgan zaryadlanishni koramiz. Tayoqchani matoga ishqalash esa zaryadlarning paydo bolishiga emas balki ulraning qayta taqsimlanishiga olib keladi.

7 Elektr zaryadining saqlanish qonuni. Juda koplab, jumladan, oz tajribalari asosida ingliz fizigi M.Faradey 1843-yilda tabiatning fundamental qonunlaridan biri elektr zaryadining saqlanish qonunini tarifladi: Istalgan yopiq sistemada, sistema ichida qanday jarayonlar roy berishidan qati nazar, elektr zaryadlarining algebraik yigindisi ozgarmaydi: q 1 +q 2 +q 3 +…+q n =const. Bu yerda n – sistemadagi zaryadlar soni.

8 Yopiq sistema deb tashqi jismlar bilan zaryad almashmaydigan sistemaga aytiladi. Elektr zaryadi paydo ham bolmaydi, yoqolmaydi ham, u faqat bir jismdan ikkinchisiga uzatiladi yoki shu sistema ichida qayta taqsimlanadi. Elektr zaryadi – relativistik invariant kattalik bolib, uning miqdori qanday sanoq sistemasida qaralayotganligiga, zaryadning harakatda yoki tinch turganligiga mutlaqo bogliq emas. Elektr zaryadining SI dagi birligi hosilaviy kattalik bolib, 1kulon (c) deb kiritilgan.

9 Kulon qonuni. Harakatsiz nuqtaviy zaryadlar orasidagiozaro tasir kuchi 1785-yilda fransuz fizigi Sh.Kulon tomonidan aniqlangan. Nuqtaviy zaryad deb, ochamlari tasiri organilayotgan masofaga nisbatan etiborga olinmaydigan darajada kichik bolgan, zaryadlangan jismga aytiladi. U ham oz tajribasisni G.Kavendesh gravitatsion doimiysini aniqlashda foydalangan asbobga oxshash, buralma tarozi yordamida bajargan. Quyi qismida shisha tayoqcha osilgan ingichka elastik ip shisha silindr idishda ornatilgan.

10 Ipning yuqori uchi burilish burchagini aniqlashga imkon beruvchi darajalangan qurilmaga biriktirilgan.Osib qoyilgan shisha tayoqchaning bir uchida kichkina metall sharcha, ikkinchi uchida esaposangi biriktirilgan. Idish qopqogidagi teshikcha orqali xuddi shunday boshqa sharchani ham kiritish mumkin. Agar sharchalarga zaryad berilsa, ular ozaro tasirlashishadi va ipning burilish burchagiga qarab tasir kuchini baholash imkoni tugiladi.

11 Kulon qonuni: Boshliqdagi ikkita harakatsiz nuqtaviy zaryad orasidagi ozaro tasir kuchi F ular zaryadlari Q 1 va Q 2 larning kopaytmasiga togri, oralaridagi masofa r ning kvadratiga esa teskari proporsional: bu yerda k –proporsionallik koeffitsiyenti (N*m 2 /kg 2 ), F – zaryadlarning ozaro tasir kuchi (N), Q 1 va Q 2 – zaryadlar (C), R – zaryadlar orasidagi masofa (m) r 2r 2 Q F k

12 Kulon kuchining yonalishi. F kuch ozaro tasirlashuvchi zaryadlarni tutashtiruvchi togri chiziq boylab yonalgan bolib, turli zaryadlar uchun tortishish (F 0) xarakteriga ega boladi.

13 Proporsionallik koeffitsiyenti. SI da proporsionallik koeffitsiyenti quyidagiga teng: bu yerda farad(F) – elektr sigimining birligi. Unda Kulon qonuni quyidagicha boladi: bu yerdaga elektr doimiysi deyiladi. U fundamental kattalik bolib, quyidagiga teng:

14 ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.