4-Mavzu: Kommunikativ malakalar va tasir etish. Reja: 1.Oqituvchining kommunikativ malakasi. 2.Oqituvchining kommunikativ tasir etish usullari. 3. Oqituvchining. - презентация

1 4-Mavzu: Kommunikativ malakalar va tasir etish

2 Reja: 1.Oqituvchining kommunikativ malakasi. 2.Oqituvchining kommunikativ tasir etish usullari. 3. Oqituvchining kommunikativ qobiliyatini rivojlantirish yollari.

3 Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. Toshkent: Manaviyat, Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат. – Тошкент: Низомий номидаги ТДПУ, Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Дарслик. Н.Т.Омонов, Н.Х.Хожаев, С.А.Мадиярова, Е.И.Эшкулов. Т.: IQTISOD-MOLIYA, Xoliqov A. Pedagogik mahorat. – T.: IQTISOD-MOLIYA, Hikmatnoma. //Toplovchi N.Eshonqulov. Toshkent: Cholpon, 1992.

4 Blits-sorov savollari 1.Kommunikatsiya deganda nimani tushunasiz? 2.Kommunikativ qobiliyat tushunchasining konikma va malakalar bilan bilan qanday aloqadorligi mavjud? 3.Sozsiz insonga tasir etish mumkinmi? 4.Siz oquvchingizga tasir korsatmoqchi bolsangiz qanday usullsrdan foydalangan bolar edingiz?

5 Oqituvchining kommunikativ malakasi. Kоmmunikаtiv qоbiliyat – bu pеdаgоgik ozаrо hаrаkаt sоhаsidа mахsus korinishgа egа bolgаn mulоqоtgа qоbiliyatlilikdir.

6 Psiхоlоgik аdаbiyotlаrdа kоmmunikаtiv qоbiliyatlаrning bir qаnchа turlаri аjrаtib korsаtilаdi: 1)insоnning insоnni tushunа оlishi (insоnni shахs sifаtidа, uning аlоhidа jihаtlаrini, mоtiv vа ehtiyojlаrini bаhоlаsh, tаshqi хulq-аtvоrini ichki оlаmi bilаn bоgliqlikdа korib chiqish, yuz, qol, gаvdа hаrаkаtlаrini oqish konikmаsi) 2) insоnni oz-ozini аnglаy оlishi (oz bilimi, qоbiliyati, oz хаrаktеri vа bоshqа qirrаlаrini bаhоlаsh, insоn bоshqаlаr tоmоnidаn qаy tаrzdа qаbul qilinishi vа аtrоfdаgilаr kozi bilаn bаhоlаsh); 3) mulоqоt vаziyatini togri bаhоlаy оlish konikmаsi (mаvjud hоlаtni kuzаtish, uning nаmоyon bolish bеlgilаri hаqidа koprоq ахbоrоtlаrni аjаrаtа оlish, ulаrgа etibоrni qаrаtish, yuzаgа kеlаyotgаn vаziyatning ijtimоiy vа psiхоlоgik mоhiyatini togri idrоk etish vа bаhоlаsh).

7 О.О.Kаshеnkоning fikrichа, oz-ozini tаhlil etish fаlsаfа vа psiхоlоgiyadа oz-ozini аnglаsh, oz-ozini bilish, oz-ozini bоshqаrish, oz-ozini bаhоlаshning tаrkibiy qismi sifаtidа аks ettirilsа hаm mustаqil kаtеgоriya sifаtidа ishlаtilmаydi. Birоq oz-ozini аnglаshning shаkllаnishi vа rivоjlаnishi oz-ozini tаhlil etish аsоsidа аmаlgа оshishini esdа tutish zаrur.

8 Oqituvchining kommunikativ tasir etish usullari Oz-ozini tаhlil etish usullаri quyidаgilаrgа etibоr qаrаtishni tаlаb etаdi: 1) ijtimоiylikkа yonаltirilgаn ozаrоhаrаkаt vаziyatlаridаn shахsiy хulq-аtvоr, tаrbiyalаnuvchi shахsi, uning ozigа хоsliklаri, qаdriyatlаri tizimi kаbilаrni оbеkt sifаtidа korib chiqish; 2) oz хulq-аtvоri, shахsiy fаzilаtlаrini tаhlil etish mеzоnlаri tizimini аniqlаsh; 3) nоmаlumdаn mаlumni аjrаtib оlish; 4) qаrаmа-qаrshiliklаrni аniqlаsh.

9 Хulоsа qilib аytgаndа, oz-ozini tаhlil etish vа oz-ozini аnglаsh pеdаgоgdа ozi vа bоshqаlаrning u hаqidаgi tаsаvvuri sifаtidаgi kаsbiy Mеn qiyofаsining shаkllаnishigа оlib kеlаdi.

10 Oquvchilarda soxta ishonch hosil bolishining sabablari quyidagilar bolishi mumkin: faqat alo bahoga oqish - bu bilim olishda kor- koronalik, quruq yodlashga olib boradi; ozini ota itoatkorona tutish - bu oquvchi faoliyatini nihoyatda past bolishiga olib keladi. Meyordagi oquvchi oqituvchidan bazan tanbeh olib turishi kerak; oqituvchini aldash-bu oquvchini ota aqlli va topqirligidan dalolat beradi; maktab ichki tartib-qoidasini buzish faqat kuchli xarakterga ega bolgan oquvchigagina xos bolib, u oqituvchi tomonidan tanqid qilib turiladi; haddan tashqari kop mehnat qilish - bu kerak bolmagan tirishqoqlikdir.

11 Soxta ishonchni bartaraf qilish uchun oqituvchi quyidagi uch yonalishda ish olib borishi kerak: Sinf jamoasida sog`lom ijtimoiy fikrni shakllantirish. Muhim ahamiyat kasb etuvchi shaxsiy hayotiy tajriba yaratish. Soxta ishonchni asosiy tarzda inkor qilish.

12 Soxta ishonchni ozgartirishning quyidagi usullari mavjud: oquvchini ozini boshqalar bilan taqqoslashga undash. Uning fikriga qarama-qarshi fikrda bolgan kishi bilan yaqindan tanishish (masalan, bola oqishni xohlamaydi, lekin uning tanish ortog`i kop oqiydi va biladi, ammo ozining quruq yodlovchi yoki ota bilimdon qilib korsatmaydi); notog`ri qarashlar va ishonch oqibatda nimalarga olib kelishini korsatish (masalan, ana shunday xislatlarga ega bolib, oz hayotini barbod qilgan, oz erki, g`ururi va vijdonini yoqotgan kishilar haqida sozlab berish. Buning uchun hayotiy misollar, badiiy asarlar, kinofilmlar va boshqalardan foydalanish mumkin); soxta ishonchni yoqlab, himoya qiluvchi oquvchi fikrini mantiqiy rivojlantirib, uni hayratga soluvchi holatga yetkazish. Masalan, barcha oquvchilar oqituvchilarni aldash, ichki tartib-qoidalarga rioya qilmaslik nimalarga olib borishi mumkin).

13 Oqituvchi tarbiyachi sifatida tarbiyalanuvchi oquvchilarni ozi uchun hamisha tarbiya obyekti deb hisoblashi kerak. Biroq tarbiya­lanuvchi oqituvchi-tarbiyachi bilan erkin va ongli munosabatda bolish­ga erishsagina, tarbiyaviy munosabatlar samarali xarakter kasb etadi. Tarbiyaviy faoliyatning kommunikativ munosabatlar jarayonida oziga xos qator qoidalari ham mavjud bolib, oqituvchi oquvchilarga peda­gogik tasir korsatishda ushbu qoidalarni mukammal bilishi lozim

14

15 Oqituvchining kommunikativ qobiliyatini rivojlantirish yollari Pedagogik munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish uchun oqituvchi: oquvchilar bilan bolajak munosabatni modellashtira olishi; munosabatda boladigan sinf jamoasi xususiyatlarini oldindan bilishi; bevosita samimiy va hamjihatlikka asoslangan munosabat or­natish; munosabatda ustunlikka ega bolib, uni demokratik talablar aso­sida oqilona boshqarish; munosabatning ijobiy va salbiy jihatlarini uzluksiz tahlil etib borishi lozim.

16 Oqituvchi kasbiy mahoratida muhim ahamiyatga ega bolgan insoniy fazilat hamda xushmuomalalikni ozida shakllantirishi uchun muntazam faoliyat olib borishi zarur. Oqituvchi pedagogik faoliyatiga oid shaxsiy oz-ozini tarbiyalashning ozaro fikr almashish va aloqador­likka doir quyidagi tizimlarini tavsiya etish mumkin.

17 1.Kasbiy faoliyat jihatidan oz-ozini anglashni (muomalada ozaro fikr almashishga doir sifatlarni, ijobiy va zaif tomonlarini aniqlashni) amalga oshirish va shu asosda ozaro fikr almashish asosida oz-ozini tarbiyalash dasturini ishlab chiqish. 2. Oz kasbiy faoliyatiga quyidagi yonalishlarda baho berish maq­sadga muvofiq: kishilar bilan bolgan muomaladan song olingan taassu­rotlarni tahlil qilish, oquvchilar bilan muomalaning songgi holatlarini organib, muomala haqida ozining yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish, muomaladagi imkoniyatlaringizni atrofdagilar (oqituvchilar jamoasi, ota- onalar, oquvchilar) qanday baholashi haqidagi tasavvurlarga ega bolish. 3. Ozida insonparvarlikning asosiy xususiyatlarini rivojlantirish yuzasidan ixtisoslashtirilgan oz-oziga tasir otkazuvchi autogen mashqlar asosida ishlash.

18 4. Oquvchilar va ota-onalar bilan turli jamoat ishlarini olib borish, bundan ozaro fikr almashish faoliyatida konikma va malakalar (maru­zalar, suhbatlar, kamolot yoshlar uyushmalari) hosil boladi. 5. Soz bilan ogzaki tasir otkazishda salbiy kayfiyatlarni yengish tajribasini shakllantiradigan va xushmuomalalikni rivojlantiradigan vazi­yatlar tizimini yaratish. 6. Xushmuomalalikka milliy anana va urf-odatlarimiz, ozbekona mu­o­mala madaniyati, milliy manaviyatimiz nuqtai nazaridan yon­dashish. 7. Oz ona tilida puxta, londa va jarangdor sozlar tuza olish va uni nut­qiy mahorat bilan ifodalash talim muassasalarida organilayotgan har bir fan oqituvchisi uchun eng zarur kommunikativ qobiliyatlardan biri­dir.

19 Oqituvchi kasbiy faoliyati davo­mida nutqidagi soz qudratini takomillashtirib boradi. U ozbek tilining boy imkoniyatlaridan unumli foydalanish orqali soz boyligini gozal, ravon, ifodali, tasirchan bolishiga intiladi. Zero, gozal va tasirchan sozlay bilish ham sanat. Bu sanatdan bebahra bolgan oqituvchining kasbiy mahorati shakllanmaydi. Qaysi fanni oqitishdan qatiy nazar, oqituvchining asosiy quroli soz boyligidir, u soz qudrati asosida kommunikativ qobiliyatini namoyish etadi.

20