Пән; Анатомия,физиология Тақырыбы; Иіс сезу ағзасының өткізгіш жолдары.Дәм сезу ағзасы және қабылдау механизмі. Тері, құрылысы,қызметі. Сүт безі. Мамандық; - презентация

1 Пән; Анатомия,физиология Тақырыбы; Иіс слезу ағзасының өткізгіш жолдары.Дәм слезу ағзасы және қабылдау механизмі. Тері, құрылысы,қызметі. Сүт безі. Мамандық; Фельдшер Курс; 1

2 Анализатор, яғни талдағыш (сенсорлық жүйе) ақпараттарды қабылдап, код тап, өткізіп және ми қыртысында талдан құрастыратын күрделі морфофункциялық жүйе Иіс слезу және дәм слезу рецептор лары шете орналасқан (экстерорецепторлар) хеморецепторлар болып табылады. Сыртқы ортамен байланысу түрінен: 1. Дистанттық: иіс слезу; 2. Контакттық: дәм слезу

3 ИІС ТАЛДАҒЫШЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК Иіс сезім жүйесінің қабылдағыштары жоғарғы мұрын кеңсірігінде орналасқан. Ауданы=5-8 см Иіс беткей тіннің қалыңдығы= мкм Иіс қабылдағыштарының диаметрі=5-6 мкм Адамдарда иіс сезгіштердің саны=10-20 млн Әрбір қабылдағыш ұзындығы=10 мкм Иіс буылтығының жіңішке кірпікшелері=6-12

4 Иіс кірпікшелері ЭЛЕКТРООЛЬФАКТОГРАММА Иіс қабылдағыштарының бетінен тіркелетін электр көрсеткішін Иіс кірпікшелері арнайы бездер түзетін сұйықтыққа электроольфактограмма деп атайды малынып тұрады Бұл кірпікшелер иіс сезім мүшесінің қабылдау ауданын эссе өсіреді Олар аңқыған иісті затратдың ауаға таралған бөлшектерін сезгіш келеді Иіс кірпікшелері үнемі қозғалыста болып, аңқыған иісті затратдың молекулаларымен белсенді түрде жанасады Ол иісті зат аз уақыт әсер еткен жағдайда да панда болып,бірнеше секундқа созылатын,шайқалу тербелісі 10 мв монофазалық (көбінэссе) теріс толқыннан тұрады Кейде баяу толқындардың үстіне көптеген талдағыштардан шығатын лайықты (синхронды)серпініс шоқтары қабаттасады Жеке қабылдағыштардың серпініс жиілігі тітіркендіргіштің сапасына және қарқынына сәйкес өзгереді

5

6 Иіс жүйесі жеке зат қабылдауға арналған әралуан түрлі қабылдағыштардан тұрады Олардың мембранасы бетінде белгілі пішінді ойыс жерлері болады Егер олардың пішіні иісті зат молекуласының белгілі пішініне (кілт пен құлып сияқты) сәйкес келсе ғана иіс түйсігі туады Оcыған сәйкес иістің бастапқы бірнеше(камфора, жұпар, гүл, жалбыз, эфир, сасық иіс) түрін жіктейді.Олардың нақтылы қабылдағыштармен әрекеттесуі потенциал тудырады Расында,көптеген зерттеулерде иіс буылтығында панда болатын электрлік жауаптың көрсеткіштері оған әсер етуші иісті затратдың қасиеттеріне тәуелді екендігі көрсетілді Бірнеше иістердің әсерінен оның қозған және тежелген жерлерінің кеңістіктік өрнегі өзгереді - Рецептор жасушаларынан негізінен миелинсіз аксон дар шығады. Рецептортық аксон талшықтары иіс жүйкесін құрады.

7 ИІС ТАЛДАҒЫШТАРЫНЫҢ АДАПТАЦИЯСЫ Иіс ұзақ әсер еткенде оған қабылдағыштардың бейімделетіндігін бақылауға болады Талдағыштар көптеген исті затратға толық бейімделеді,яғни оларға иіс түйсігі жойылады Бірқатар затратға талдағыштар баяу және ішінара ғана бейімделеді Кейбір жағдайларда бұл тек бір затқа емс,бірнеше ұқсас әртекті иістерге де байқалады(гетерогендік бейімделіс) Ол иісті затратдың мөлшеріне және иіс слезу жолдарынан өтетін ауа толынының жылдамдығына тәуелді келеді

8 ИІС СЕЗІМТАЛДЫҒЫНЫҢ АУРУЛАРЫ Гипосмия- иіс слезудегі сезімталдықтың төмендеуі Аносмия- иіс слезудегі сезімталдықтың жойылуы Паросмия -иісті теріс түйсіну Иллюзия- белгілі бір иіс тітіркендіргіштері болмаған жағдайдағы жалған түйсік Галюцинация- елестеушіліктің панда болуы Иіс буылтығынан шығатын талшықтар бірнеше будадан тұрады Олар алдыңғы мидың әртүрлі бөлігіне бағытталады Бұл жолдардың ми қыртысындағы жобаланыстары ұласа байланысқан орталықтар қатарына жатады.Өйткені олар иіс жүйесінің басқа сезім жүйелермен байланысын қамтамасыз етіп,осы негізде бірнеше күрделітағамдық,қорғаны с,жыныстық т.с.с.қызмет атқарады

9

10 ДӘМ ҚАБЫЛДАҒЫШТАРЫ Дәм қабылдағыштары-дәм слезу баданасы тілдің түпкі жағына,жұмсақ таңдайда,тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан.Әсірэссе тілдің ұшында,екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездэсседі Адамда дәм слезу баданасы=10 мың Қабылдағыш пен тірек жасушалары=8-12 Ұзындығы мен ені= 70 мкм Дәм слезу баданасының пішіні =сауытша тәрізді,төбесінде тесігі болады

11 Дәм баданалары тілдің емізікшелерінде орналасқан.Бұларды емізікшелер арасындағы бездердің сөлі шайып отрады Қабылдағыштардың ұзындығы=10-20 мкм Қабылдағыштардың ені=3-4 мкм Ұшқары жеріндегі өте сезімтал шағын түктердің саны=30-40 Демеуші затрат дәм слезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді Қабылдағыштың әртүрлі затратды іріктеп сіңіретін стереоарнамалы шектері болады деп жорамалдайды Әрбір қабылдағыштардан сезгіштік жүйке талшықтары басталады Қабылдағыштар организмнің ең аз өмір сүретін жасушаларына жатады Олар әрбір 250 сағаттан кейін дәм слезу баданасының шетінен ортасына жылжып келетін жаңа жасушамен алмасады Көшкен кезде сүйке ұштары қабылдағышқа айналады

12 Дәм қабылдағыштары дәмді түйсіну үшін жеке хеморецепторлар болады денег пікір бар Ащы =тілдің түбінде Тәтті= тілдің ұшында Қышқыл және тұзды дәмді= тілдің бүйірлерінде Алайда кейінгі кездегі зерттеулер бойынша, тілдің түбінде орналасқан қабылдағыштардың азы тітіркендіргішке сезімталдығы,оның ұшындағыларға қарағанда,тек 6 эссе,ал бүйіріндегілермен салыстырғанда 4 эссе жоғары екендігі көрсетіледі Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл,жұтқыншақ және кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалпы будасына келеді Бұлардан шыққан екінші нейрон дар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін,үшінші нейрон басталады

13

14

15

16

17 Тері - адам денесінің сыртқы жабыны. Тері ағзада әр түрлі қызмет атқарады. Ішкі мүшелерді сыртқы ортаның механикалық әсерінен (соғылудан, жарақаттанудан) қорғайды. Тері микробтарды, еріген улы және зиянды затратды өткізбей қорғаныштық қызмет атқарады. Тері ағзадағы зат алмазуүдерісіне қатысады. Негізінен су мен жилу алмазуда маңызы бар. Сыртқы ортаның температурасы қаншалықты ауытқығанымен, адамның дене температурасы үнемі тұрақты болады. Дене температурасының үнемі тұрақты деңгейде болуын қамтамасыз ететін физиологиялық үдерістерді жилу реттелудейді.

18 Тері арқылы сумин бірге түрлі тұздар (хлореллы), сүт қышқылы, азоттық алмазуөнімдері сыртқа шығарылады. Тері қанайналым үдерісінде қан сақталу қоймасының да қызметін атқарады. Ерэссек адам терісінің қылтамырларында 1 литрдей қан болады. Теріде көптеген жүйке талшықтары, сезгіш жасушалар шоғырланған. Сондықтан тері сезім мүшесінің қызметін де атқарады. Адам тері арқылы бір заттың жанасқандығын, температурный, ауырғанды сезеді. Терінің витаминдер алмазуына да қатысы бар. Теріде болатын ерекше затратдан күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен Д витамині түзіледі. Теріде аздаған мөлшерде газ алмазу үдерісі жүреді, яғни оттекті сіңіріп, көмірқышқылгазын бөледі. Адам терісіндегі тер, май және сүт бездері арқылы ыдырау өнімдері бөлінеді. Теріде ағзадағы артықмай қор ретінде жена лады.

19

20 Адам терісі негізінен үш қабаттан тұрады. Терінің сыртқы қабаты - эпидермис(лат. ері сырты, үсті, derma - тері), ортаңғы қабаты нағыз тері (дерма), ішкі қабаты - шелді қабаты деп аталады. Соңғы кезде шелді қабатпен нағыз тері қабатын біріктіріп, бір қабат деп санауда. Терінің эпидермис қабаты - көп қабатты жалпақ эпителий (жабын) ұлпасынан тұрады. Оның қалыңдығы атқаратын қызметіне сәйкес түрліше болады. Үнемімеханикалық күш түсетін жерлерде (алақанда, та банда) эпидермис едәуір қалың (0,5-2,3 мм). Көкіректе, құрсақта, санта, білекте, мойында эпидермисқабатының қалыңдығы 0,020,05 мм-ден аспайды

21 Эпидермистің өзі екі қабаттан тұрады. Оның сыртқы қабаты мүйізді қабат деп аталады. Бұл қабаттағы тіршілігін жойған жасушалар қайызғақ түрінде үнемі түлеп түсіп отрады. Қайызғақ көбіне шагтың арасынан айқын көрінеді. Эпидермистің мүйізді қабаты теріні сыртқы ортаның зиянды әсерлерінен қорғайды, ауру қоздырушы ағзаларды өткізбейді. Мүйізді қабаттан шаг, түктер, тырнақтар панда болған. Эпидермистің ішкі қабатын - өсуші қабат дейді. Бұл қабатта бірқатар тірі жасушалар орналасқан. Ондағы жасушалардың үнемі бөлінуі арқылы тері қалпына келіп отрады. Өсуші қабаттағы жасушалардың бөлініп көбеюі тырнақтардың да, түктердің де өсуіне септігін тигізеді. Терінің екінші қабаты - нағыз тері қабаты (дерма). Дерма «тері» денег ұғымды білдіреді. Сондықтан да тері ауруларын емдейтін дәрігерді дерматолог деп атайды.

22 Терінің дерма қабаты дәнекер ұлпадан түзілген. Оның қалыңдығы 1-2,5 мм. Дерманың эпидермиске жанаса орналасқан сыртқы қабатын емізікшелі (сосочковый), ішкі жағын торты (сетчатый) қабат дейді. Дерманың емізікшелі қабаты тығыз талшықты дәнекер ұлпадан тұрады. Бұл қабатта қантамырлары, лимфа тамырлары, жүйке талшықтары өте жиі орналасқан. Эпидермисті қажетті қоректік затратмен осы қабат қамтамасыз етіп тұрады. Емізікшелі қабаттағы тарақ, емізік тәрізді өскіндерге байланысты әр адам терісінің сыртқы бедері түрліше болады. Қылмысты істерді анықтауда саусақ ұшындағы тері бедері көп пандасын тигізеді. Дерманың торты қабаты, тірек қызметін атқарады. Бұл қабатта түктің түбірі, тер және май бездері орналасады. Теріде сүт бездері болады. Тер бездері де сыртқы секреция бездеріне жатады.

23 Тері шелмайы қабаты (гиподерма) да дәнекер ұлпадан тұрады, хонда сссмайлы қосылыстар көп болады. Мұнда жиналған сссмайлы затратды ағза қажет кезінде пандаланады. Терінің бұл қабаты ағзаны суықтан және сыртқы ортаның механикалық әсерлерінен қорғайды. Шаш, түктер, тырнақ - эпидермистің қосалқы мүйізді түзілістері. Алақанда, та банда, ерінде түктер болмайды. Бас терісінде қалың өскен түктер - шаг деп аталады. Шаштың теріден сыртқа шығып тұрған бөлігі сояуы (қылшығы), терінің астында түбірі мен жуашығы орналасқан. Түктің жуашығы мен түбірінің сыртын түк қалтасы қоршап тұрады. Түк жуашығымен қантамырлар, жүйкелер және түкті тікірейтетін бұлшықеттер байланысқан. Түк қалтасына сссмайлы бездердің өзегі ашылып, шагты (түктерді), теріні майлап тұрады. Тырнақ саусақ ұштарының сыртында орналаскан жалпақ мүйізді түзіліс. Тырнақ та шагқа ұқсас үнемі өсіп отрады.

24

25

26

27 Сүт безі бөлімнен тұрады, әр бөлімнен өзінше сүт жолы шығып, ол мешок ұшына ашылады. Сүт жолдары альвеоладан басталып түтік түрінде мешок ұшына дейін барады. Жалпы мешок сіңір қабығымен және май қабатымен қоршалған. Сіңір қабатынан сіңір талшықтары шығып әр қуысты бірбірінен ажыратып тұрады, әрі мешокті кеудеге бекітіп ұстап тұрады, мұны Купер байланыстары деп атайды.

28