Тақырыбы: Арқа мен Сыр өңірінің телқоңыр перзенті Орындаған: Қ.Нұрмаханов атындағы 95 орта мектебінің 9-сынып оқушысы Қарасай Аружан. - презентация

1 Тақырыбы: Арқа мен Сыр өңірінің телқоңыр перзенті Орондаған: Қ.Нұрмаханов алтондағы 95 орта мектебінің 9-сонып оқушисы Қарасай Аружан

2 Күйген нарды ауылым жандай қонды, Әкем Құтпан кешегі қандай балды. Қазы-қарта жемейтін қайран босым, Түрменің қара наны балдай балды. Қыран едім қор балдым торға түсіп, Аспаныма шиғармон бір күн ұшип. Бар қалтоны қазақтың ұл туса да, Сонда да бола бернес Иманжүсіп. Иманжүсіп Құтпанұлы

3 Ма қ сайты: Есімі ұзақ жилдар бойы атауға тиым салонған тарихи кесек тұлға, халық батыры, Иманжүсіп Құтпанұлоның өмір желон, шиғармашилығон арқау ете отырып есімін өскалең ұрпаққа дәріптеу Өз зерттеу жұмысымда Иманжүсіп Құтпанұлоның өмір желонан және оның өлеңдері туралы мағлұмат беріп, тақырыпты жан- жақты зерттеп, ұлағаты істерін, шиғармашилық еңбектерін жеткізу Өз зерттеу жұмысымда Иманжүсіп Құтпанұлоның өмір желонан және оның өлеңдері туралы мағлұмат беріп, тақырыпты жан- жақты зерттеп, ұлағаты істерін, шиғармашилық еңбектерін жеткізу Мігдеті:

4 Жұмысты зерттеу брасы Қарғалы ауылоның тұрғоны Иманжүсіптің жиен немересі (Күләнданың балансы) Оразбек Досанов

5 Қазақ халқонда Алмас қылыш қап түбігде жатпайды денег тамаша бір сөз бар. Ен даланы еркін жайлаған халқымыз бес ғасыр бойы ат үстінен түспей, жаугершілік заманды бастан кешірді. Қос бүйірден аждаһадай ысқыронған қытай мен аюдай ақырған орыс қысқанда, лажсыздан соңғысоның қолтығона кіріп, бадан балды. Жылжып жилдар өтті. Қайта оралудың ұлы кезеңі труды. Барымызды түгегдеп, жеғымызды жеқтай бастадық. Нәтижесігде, тәуелсіз еліміздің аспанонда ояну дәуірі атанған кезеңде өз халқона барин арнаған, сол желда жандарон пита еткен асыл тұлғаларымыздың үклен бір шоқ жұлдыздары қайтадан жарқырай көрінді. Солардың бірі де бірегейі, қатал да қатыгез тағдырдың ноқтасона басы сыймай өткен, заманонда қазақ дала сона атағы кең жайылған атақты да қас батырлардың бірі – Иманжүсіп Құтпанұлы. Елінің азатығы үшін арпалысып өткен Иманжүсіп бабамызды Арқа мен Сыр өңірінің телқоңыр перзенті десек, артық айтқандық емс. Иманжүсіп Құтпанұлы Қоқан хандығона қрасы азатық күресте қазақтардың көсемі ретігде танылған Тұрғанбай датқаның немересі болғанымен, пешенесіне ерекше тағдыр бұйырып, Арқа топырағона кіндігімен байлануоның өзі жатқан бір үклен тарих.

6 Иманжүсіптің атласы Тұрғанбай датқа жайлы әңгімеде айтылғанондай, 1821 жилғы қанды оқиғадан кейін, Шашты қыпшақтың Құтым тармағонан трайтон Сіргебай әулетіне бірі қалмай құрып кету қаупі төнгені белгілі. Осы қауіпті сезген Тұрғанбай датқаның әйелі Мәлбике тоғыз айлық ұлы Баймырза мен Тұрғанбайдың бәйбішесінің бес жасар ұлы Басығараны алып қашип, Қаратаудың Өгізмүйіс денег жерін паналайды. Екі баламен алысқа ұзай алмасон сезген соң өз ұлы Баймырзаны тасалау жерге жасырып, қайнысы Басығараны ертіп, Арқаға бет аллоды. Айдалада жасырылған, мойнонда аманат белгісі бар шиттей жас баланы Қыр мен Сырдың арасона жиі қалтонап жүрген керуеншілер ішігдегі Дайрабай есімді саудагер тауып аллоды. – Қапыда тауып алған баланы, әулетінің құты болсон деп алтон Құтпан қояды. Елінің азатығы үшін алысып өткен әулеттің аты аңызға айналған үшінші ұрпағы, Тұрғанбай батырдың немересі, Құтпаннан тараған үш ұлдың ең кенжесі – Иманжүсіп. Иманжүсіптің ағалары – Ақшабай мен Шонай төңірегігдегі елке белгілі, беделді де дәулетті кісілер болған. Содан да полар, Иманжүсіп бала жасонан йорке, шолжың, айтқанонан қайтпайтон бірбеткей, телі-тентектеу болып өседі. Ат жалон тартып мінгеннен-ақ басонан сөз асырмайтон жас жігіттің атағы Сарыарқаға тез трайды. Тәңірі жұрттан асқан қайрат берген алмаз тай өткір жігіт Арқаның кең дала сона сыймай, Есіл, Нұра бойон жайлаған арғон, қыпшақтың сері сйоркесіне айналлоды. Батырлық, балуандығона қоса әншілік қабілеті бар сегіз қырлы, бір сырлы жігіт Ақтау мен Ортауды, Бұғылы мен Тағылоны еркін шарлап, жастық дәуренін армансыз өткізеді. Текті әулеттің тағдыры

7 Ел тарихымен тамырлас өмір Сарыарқа өңіріне атағы кең тараған қазақтың халық композиторы, әнші, батыр, атақты палуан, ақон Иманжүсіп Құтпанұлы 1863 жилы Павлодар облысы Ақсу ауданы Алтыбай жайлауонда дүниеге кеклен. Ол кісі батыр тұлғалы, бойоның биіктігі 2 м. 10 см. болған деседі. Иманжүсіп жас кезінен-ақ жырға, шешендік сөзге құмар боп, сал серілер дәстүрін ұстап, саятшилық құрып, балуан атанады. Ол суырып салма ақон болған. Өмірден көрген, білгегдерін әнге қосып айтқан. Біржан сал, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Мәди әгдерін тамылжыта ширқаған. Жарылғапберді, Естай т.б. әншілермен дос, сыр лас болған. Ал, Жаяу Мұса Иманжүсіппен талой рет жүздесіп, ақыл -кеңес беріп, оған өлең де арнаған.

8 Қазақ халқоның Қажымұқандай даңқты батыры Иманжүсіпті аға тұтып, қаты құрметтеген. Сондықтан да полар, онымен белдесіп, күреспеген. Халық жазушисы, қазақ поэзиясоның алыбы Әбділда Тәжібаев дәл осы жайлы өзінің естелік кітабонда жан-жақты суреттейді. Қажымұқан Мұңайтпасұлы

9 Батырдың өз кіндігінен тараған ұлдары Тұрсонбай, Дәулетхан ( ж.ж), Сейітхан ( ж.ж), Нұрхан ( ж.ж) жилдары өмір сүрген. Өз балалары мен ағалары Ақшабай Шоқайдың ұрпақтары Астана, Алматы, Қарағанды, Қызылорда облыстаронда тұрады. Нұрханның қызы Раушан Көшенова (Иманжүсіптің немересі) 2001 жилы «Қайнар» баспасонан «Иманжүсіп» аты кітап шиғарды. Туған қызы Күләнда осы Шиелі ауданонда тұрмысқа шиғып, Қарғалы ауылонда тұрған жилы 100 жастан асып қайтыс балды. Қазіргі таңда Күланданың ұлы Оразбек Досанов Шиелі ауданы Қарғалы ауылонда тұрады.

10 Қыпшақ Торы ШаштыҚұтым Қитаба Түйішке Көкмұрон Шашты Айдарғазы Байсары Бошай Малай Құтым Шағыр Шегір Айтқұл Қожамқұл Қожамжар Қожамқұл Қараша Қожақ Бөрлібай Көтен Қожақ Мамыра Тәңке Төлес Қазанғап Кеншімбай (Сіргебай) Кешубай Ордабай Тіленші Сіргебай (Кеншімбай) Тұрғанбай Басықара Тұрғанбай Баймырза (Құтпан) Баймырза Ақшабай Шоңай Иманжүсіп Тұрсонбай Дәулетхан Сейітхан Нұрхан

11 Батырдың кенже ұлы – Нұрхан Иманжүсіпұлы 1939 жы Әндіжан Нұрхан Иманжүсіпұлы мен Әбдіғаппар Шоңаев Батырдың кенже ұлы – Нұрхан Иманжүсіпұлы 1939 жы Әндіжан Нұрхан мен Қазизаның отбасы

12 Күләнда Иманжүсіпқызы мен Раушан Күләнданың үйігде. Біләл, Күләнда, Оразбек 70-ші жилдар Қарғалы. Солдан оңға қрай: Раушан Иманжүсіптегі, Күләнда Иманжүсіпқызы, Оразбек Сапарбайұлы және Дүйсенкүл Сапарбай келіні жил. Қарғалы. Күләнда апаның 100-ге толған күні жилғы қыркүйек, Қарғалы.

13 Немересі Әмірхан Дәулетханұлы отбосымен Ұлы Сейітхан мен келіні Сәнімкүлдің отбасы Кіші ұлы Нұрханның қызы Раушанның Отбасы жил Алматы. Біләл Шоңайұлы, Иманжүсіптің жиені Қамрайым, Шоңайдың жиені Әбдіғаппар, Амангелді Біләлұлы, Нұрқан Иманжүсіпұлы

14

15

16

17 Иманжүсіп бала кезінен музыкаға жақон болған. Келе-кале қолона домбыра алып, сал-сері денег атқа ие болады. Осы уақытта өзі шиғарған Ерейментау, Сарымойон, Сарыарқа, Сейпіл Мәлік, Әкем – Құптан, Сарыбел денег әгдері қалың елдің арасона кеңінен трайды. Иманжүсіп сол кездегі әншілер сияқты әнін де, сөзін де өзі шиғарған.

18 Алтон күз мерекесі сал-сері, палуан, әнші, композитор, бостандық пен тәуелсіздік үшін өмір бойы күресіп өткен ардақты азамат Иманжүсіп Құтапнұлоның 150 жилдығы аясонда аталып өтті. 241 Қ. Әбдіқадыров алтондағы орта мектебігде атаның 150 жилдығона орай шиғарылған стенд.

19 Тар заманның нар тұлғасы И.Құтпанұлоның өмір-тарихы, замена мен шиғармашилығона қатысты зерттеу еңбектері мен көркем туттонды, зерттеу мақалалары 3 кезеңге бөліп қарастырылады. Бұл кезеңді қамтитон уақыт төмегдегідей: Бірінші кезе ң ХХ ғ асырды ң басонан бастап 30-жилдарона дейінгі уа қ сыты қ амтиды. Бірінші кезе ң ХХ ғ асырды ң басонан бастап 30-жилдарона дейінгі уа қ сыты қ амтиды. Екінші кезе ң 1960 жилдардан кейінгі уа қ ыт. Екінші кезе ң 1960 жилдардан кейінгі уа қ ыт. Ү шінші кезе ң еліміз т ә уелсіздік ал ғ аннан кейінгі уа қ сыты қ амтиды. Иманж ү сіп 1992 жилды ң маусым айонда толы қ а қ талды.

20 1.Батырдың өлеңдерін, батыр туралы деректер, ол қолданған көне жәдігерлер, батыр баба туралы шиғармалар жинақталып, ауданымызда Иманжүсіп Құтпанұлы мұражайон ашу. 2. Ауданымызда Иманжүсіп Құтпанұлоның алтона көше беру.

21 Қ орытттондылай кале, Иманж ү сіп ши ғ армашилы ғ ы мен ө мірі, тарихта алалтон елеулі урны бір к ү где айтып таусылалтон д ү ние емс. Иманж ү сіп болмысы бір пара қ пен дараланалтон болмыс емс. Иманж ү сіпті ң бас қ а серілерден ө згешелігі де а қ ттонды ғ она, ә ншілігіне, балуанды ғ она қ оса мінезіні ң ө рлілігігде, ө ткірлігігде. Ол қ аза қ ты ң азаты ғ ы ү шін арпалысып ө ткен ә улетті ң бір б ұ та ғ ы бол ғ ан. Сат қ ттонды қ пен опасызды қ ты, ә ділетсіздік пен қ у ғ ондауды к ө п к ө рген. Сонда да қ айыспай, б ә збіреулер секілді билікті ң сойылон со ққ ан жандайшап, қ больше қ пар болма ғ ан. Сол ү шін де Иманж ү сіп т ұ л ғ асы баринша дара. Қ аза қ еліне, қ аза қ жеріне тарихта ө шпес із қ алдыр ғ ан біртума азаматтарымыз аз емс. Оларды ң ә р қ айсысоны ң ө зіндік урны, ерекше т ұ л ғ асы бар. Бойонда ғ ы ө нерімен, даронымен қ оса, халы қ ты ң қ уанышина орта қ та сыпь, м ұң он же қ тап, ү клен қ айсарлы қ пен тайсалмай патша ү кіметіне қ расы ши ққ ан Иманж ү сіп а ғ амыздай сахара са ң ла қ тароны ң ү лгі- ө негесін ә рі қ рай д ә ріптеп, желон жал ғ астыру мона бізді ң калешек жас ұ рпа қ ты ң қ олонда деп ойлаймон.