Танымдық процестер психодиагностикасы-индивидуалды жоба Орындаған: Әлібекова А.Қ Тексерген: Садықова Н.М. - презентация

1 Танимдық процестьр психодиагностикасы-индивидуали жаба Орындаған: Әлібекова А.Қ Тексерген: Садықова Н.М

2 Жоспар: Танимдық үрдістер Түйсік Қабылдоу Зейін Ес Ойлау Сөйлеу Қиял Қорытынды Ойын (тест ) Пайдаланылған әдебиеттер

3 Психикали қ ү рдістер Психикали қ ү рдістерді ң мы на т ү рлері болады: Танимды қ Эмоцианалды Еріктік

4 Танимдық үрдістің түрлері Танимды Қ Ү рдістер Зейін Қ абылдоу Ойлау Т ү йсік С ө йлеу Қ иял Ес

5 Түйсік Сыртқы дүние затраты мен құбылистарының жеке қасиеттерiнiң сезiм мүшелерiне тiкелей әсер етуiнен панда болған мидағы бейнелердi түйсiк деп атайды. Мәселен, жолдасыңнан көзiн жұмуын өтiнiп, оның алақанына белгiсiз бiр затты тигiзсең, сосны одна оның не екенiн сүрасаң, ол: қатты, жалтыр, мұздай, жүмсақ, жили, кедiр-бұдыр бiр нәрсе деп жауап бередi. Заттардың нақты атауы емс, тек түрлi қасиеттерiн бiлдiретiн осы сөз тiркестьрi түйсiк болип табылады.

6 Түрлері Экстерорецептор – көру, месту, иісті слезу, сипап слезу және т.б. жатады (сыртқы құбылистар) 2. Интерорецептор – дәм түйсіну, ауруды түйсіну және т.б. ( ішкі құбылистар) 3. Проприорецептор – бұлшықеттер, діріл, тамыр тар тылу ( қозғалисты түйсіну)

7 Т ү йсік негізгі за ң дыры қ тары 1. Сезгіштік – адамның түйсіне алу қабылеті. Ол екіге бөлінеді : абсолюттік және айырма. Абсолюттік – сезім мүшелерінің өте әлсіз тітіркендіргіштерді түсіндіре алли. Айырма – сезім мүшелерінің тітіргендіргіштердің арасындағы болмашы айырмашылиқты түйсіне алли. 2. Адаптация – сезім мүшелерінің біртіндеп бейімделуін айтамыз. Сезгіштіктің артуын және төмендеуін көрсетіп отрады. Мысали, жарық жердин қараңғы бөлмеге кіргенде, немсе керісінше. 3. Сенсибилизация – сезгіштіктің артуын ғана көрсететін құбылис. Біреуінің әсерінен басқаларының сезгіштігі аркады. 4. Синестьзия – тітіркендіргіштер сезім мүшелерінің біреуінде ғана түйсік туғызудың орнына сол сәтте басқа түйсіктердің панда болуына да жағдай жасейды. Қосарланған түйсіктер. Мысали, кейбір адамдар біреудің сөзін естігенде, бұған қоса түрлі дәмдер мен түстерді де сезеді. 5. Бірізді бейнелер – тітіркендіргіш әсерінің тоқталғандығына қарамай, аз ғана уақыт бокса да, түйсіктің қалатын кездерін бірізді бейнелер деп атайды

8 Қабылдоу Егер түйсік сыртқы дүние затраты мен қүбы- листарының жеке қасиеттері мен сапаларының миимызда бейнеленуі бокса, қабылдоу затрат мен құбылистардың мида тұтастай бейнеленуі болип табылады. Қабылдоуда затрат мен құбылистардың түсі, дыбысы, дәмі, иісі, форматы т. б. қасиеттері түтас күйінде бейнеленеді. Мысали, алматы қабылдоуды алайық. Мүнда біздің анализаторларимызға оның қызыл түсі, кош иісі, тәтті дәмі т. б. осындай қасиеттері бір мезгілде эсер етеді де, миимызда түтас зат бейнесі панда болады.

9 Ерекшеліктері 1.Тұтастығы – қабылдоу объектісі жеке қасиеттерден, бөлшектерден тұрғанимен біз оларды бүтіндей тұтас қабылдаймыз. 2. Иллюзия – түрлі себептерге байланысты өмір шындығының теріс, жаңсақ қабылдануы. Алдамшы көріністер көбінесе тайнимға жат, түсініп болмайтын бейнелер түрінде көрінеді. 3.Мағыналиғы - қабылданған нысан тұтас, оның мəнi сөзбен берiледi, мазмұны тұжыримдалады. Қабылдоу мағынасының қарапайим түрi - тану. Тану жалпылап тану немсе талғаусыз тану жəне даралап тану болип бөлiнедi. Жалпылап зануда нəрселердiң дай-жапсары терең бiлiне бермейдi, ал даралап зануда затрат мен құбылистарды айыру анық əрi толиқ түрде өтедi. 4.Таңдамалилиғы - бізге қабылдоу кезінде бірнеше затрат немсе құбылистар әсер етуі мүмкін. Бірақ біз өзіміздің қажеттілігімізге байланысты біреуін ғана қабылдаймыз. Қабылданған зат қабылданғанның объектісі деп аталады. Ал объектіден тыс қалған затрат қабылданғанның фоны деп аталады 5. Апперцепция – қабылдоудың тәжірибеге, білімге, сенімге, іс-әрекеттің нәтижесіне және мамандыққа тәуелді болуын апперцепция деп атаймыз. Аперцепция 2-ге бөлінеді: тұрақты және уақытша. 6.Тұрақтылиғы – біз өзіміздің тәжірибемізге, білімімізге байланысты затрат мен құбылистарды тұрақты түрде қабылдаймыз. Қабылдоу кезінде қабылданатын затрат мен құбылистардың кейбір белгілері, түрлері, формалары өзгерсе де біз оларды бұрынғы қабылданған күйінде қабылдаймыз.

10 . Зейін - адамны ң психикали қ ә рекетіні ң белгілі бір н ә рсеге ба ғ ытталип шо ғ ырлануы. Адам ө мірінде зейінні ң алатын орны зорь. Ә сіресе, тайним процесінде, білім алу ісінде ма ң ызы ерекше. Ш ә кіртті ң саба қ ты т ү сіне қ оймауы, есінде д ұ рысь са қ тай алматы, тапсырманы орындоуда қ ате жіберуі о ғ ан д ұ рысьтап зейін қ оймаудан болады.тайним Зейін қ ою, к ө бінесе, адамны ң айналисып жат қ ан іс- ә рекетіні ң сипоты мен ма ң ыздыры ғ ына байланысты. Сондай-а қ, ол адамны ң жеке бас ерекшеліктеріне, оны ң м ү ддесіне, талап-тілегіне, ма қ сейт- м ұ ратина, ерік-жігер сапаларына, темпераментіне, мінез бітіміне байланысты боладытемпераментіне Зейін

11 Зейін ерекшеліктері Б ө лінуі Т ұ ра қ ты ли қ Ауыспалал ыли ғ ы Ау қ имдыл ы ғ ы Ала ң болушыли қ

12 Ес. Ес - адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті,жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі. Адамның есть сақтау қабілеті үнемі дамып, жетіліп отрады.жаңғыртужүйке жүйесінің

13 Есте са қ тау т ү релріні ң 3 негізгі т ү рі Ты ң доу есть са қ тау қ абілеті К ө ріп есть са қ тау қ абілеті Сезу ар қ ыли есть са қ тау қ абілеті

14 Ой Ойлау - объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы форматы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы сейтысы, тұлғаның тайнимдық әрекеті. Ойлау формалары мен құрылимдарында адамзаттың бүкіл тайнимдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылип, бекемделген. Сыртқы дүниені толик тануға түйсік, қабылдоу, елестьр жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын затрат мен құбылистарды тек ойлау аркыли ғана білеміз. дүниені тану

15 Ойлау т ә сілдері Анализ – бүтінді бөлшектеп, майдалау, мүшелеу, белгілерге бөліп қарау. Адам өзінің күнделікті әрекетінде затрат мен нәрселерді алдимен бөлшектеп, талдан отрады Синтез деп – ой арқыли бүтіннің белшектерін біріктіріп, оны бүтінге айналдыруды айтады.Анализсіз синтез, синтезсіз анализ болмайды, Бұл екеуі - бірінен-бірі ешқашан ажырамайтын ой процесінің негізгі компоненттерінің бірі

16 Ойлау формалары 1.Ұғим – ойдың бастапқы форматы. 2.Пікір – ойды мақұлдоу, не оны бекерге шығару. 3. Ой қорытындылары – бірнеше пікірлерден жаңа пікір шығару. Ой қорытындыларының өзң 3-ке бөлінеді: 1. Индукция 2. Дедукция 3. Аналогия Ұғ им Ой қ ортындылар Пікір

17 С ө йлеу Сөйлеу - адамның тілдік амалдар арқыли пікір, ой білдіру әрекеті. Сөйлеу анатомиялиқ мүшелердің қатысуимен іске асқанимен, негізінен, адамның психикалиқ қабілетіне, қоғамдағы пікір алмазу тәжірибесіне сүйенеді. Сөйлеу процесі айтылатын пікірдің мазмұнына, пікір айтудың жағдайына (пікірді ауызша не жазбаша айту, диалог түрінде айту, көпшілік алдында айту, тындоушының білім дәрежесін, жас мөлшерін ескеру т. б.) сей түрліше құрылады.пікіройанатомиялиқ мүшелердіңпсихикалиқ қабілетінедиалог

18 С ө йлеу т ү рлері Сырт қ ы с ө йлеу Ауызша с ө йлеу Диалогты қ с ө йлеу Жазба с ө йлеу Монологты қ с ө йлеу

19 Қ иял Қиял - сыртқы дүние затраты мен қүбылистарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалиқ процесс.

20 Қ иял т ү рлері Пассив Актив Арман Шы ғ гармаш ыли қ

21 Ғ ылими тайнимны ң ә дісі Әдіс – бұл белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы. Эмпирикалиқ ғылимның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон тайнимның әдісін циркуль мен салистырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі, сол себепті барлиқ адамдардың жетістікке жетуге денег мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылими әдіс осындай құрал болип табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылими зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді Ғылими зерттеу әдісі Эмпирикалиқ зерттеу әдісі

22 Эмпирикалиқ әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті шынайылиқты арнайы түрде қабылдоу; 2) суреттеу – объектілер турали мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу- объектілерді ұқсас қасиеттері немсе белгілері бойынша салистыру; 4) тәжірибе жасау – құбылисқайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталакғанына байланыстыөзгерістерді арнаули дайындалған орындар арқыли бақылау.

23 Ғылими зерттеу әдісі Зерттеулердің теориялиқ деңгейіндегі ғылими әдістерге төмендегілер жатқызылады: 1) формаландыру - зерттеліп отырған шынайы процестьрдің мағынасын ашатын абстрактыли-математикалиқ модельер құру; 2) аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді қажет етпейтін тұжыримдардың негізінде теория құру; 3) гипотетикалиқ - дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалиқ фактілер тұжыримдалатын бір-бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау.

24 Қ орытынды Ақыл парасейт, сана – сезім иесі ретінде адамның ең басты қасиеттерінің бірі өзін қоршаған ортаны танып – білуге денег ерекше ұмтылис. Адам айналасындағы әлеуметтік дүниені, табиғи әлемді танып білу барысьында олардың ішкі құпиясына үнілнді, қасиеттерін анықтайды, даму заңдырықтарын біледі, өзінің орнын, басқа адамдармен қарим – қатынасын белгілейді. Басқаша айтқанда, тайним барысьында адам өзін қоршаған ортаны игереді, ол турали білім кеңейіп, тереңдей түседі; адамның затрат мен құбылистар турали жалпы мәлімет ңшкі мәнге қарай ұмтылип, жүйелі, шынайы білімге айналады. Ендеше, тайнимды адамның жаңа әрі тың білімді игеріп, рухани бабы деп есептеуге болады.

25 Қ алдан ғ ан ә дебиеттер : 1.Жарықбаев А. «Жалпы психология», А Қазақ энциклопедияы - 7 том 3. Карварсарский Б.Д. «Клиническая психология», О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысьша-қазақша терминологиялиқ сөздік. Шимкент. Ғасыр-Ш, 2005 жыл.

26