Монизм (көне грекше: μόνος, грек. monos – біреу, жалғыз) – шындықтың, бар нәрсенің біртұтас бастамадан, бір негізден тұратынын мойындайтын ілім. Монизм. - презентация

1

2 Монизм (көне грекше: μόνος, грек. monos – біреу, жалғыз) – шындықтың, бар нәрсенің біртұтас бастамадан, бір негізден тұратынын мойындайтын ілім. Монизм алғашқыда барлық заттардың негізі су (Фалес), от (Гераклит), апейрон (Анаксимандр) деп түсіндірілетін алғашқы зат туралы түсінік ретінде қалыптасты. Демокрит материалистік Монизмнің, Сократ пен Платон идеалистік Монизмнің негізін қалады. Орта ғасырлардағы құдай мен табиғаттың, жан мен тәннің, ой мен болмыстың дуализміне қарсы Монизмнің пантеистік түрі пайда болды. Қазіргі кездегі Монизмнің көптеген түрлері біртұтас әлем мәнінің түсіндірілуіне байланысты әр түрлі атауларға ие. Мысалы, әлемнің негізіндегі бөлінбестік Монизмі; өмір Монизмі; ойлау мен рух Монизмі; материя Монизмі; абстрактілі байланыстар Монизмі, т.б. Монизм тек дүниетаным принципі ғана емес, ол – құбылыстың ішкі бірлестігі мен байланысын, әрдайым абстарктіліктен нақтылыққа өрлеуді, жалпы заңнан оның ерекше түрлеріне көшуді талап ететін логикалық-методолгия принципіне Мысал, диалектті логиканың Монизмдік талабы бойынша әрбір ғылым теориясының алғашқы ұғымы зерттелетін құбылыс тобының өзгеше табиғатын (нақтыны, жалпыны) белгілеуге тиіс, келесі теория анықтамалар жүйесінің өрістеуі сол табиғаттың сан алуан құбылысқа айналу өзгерістерінің негізгі заңдылығын дәлме-дәл қайта жаратуы керек.

3 Болмыс, оны құрайтын заттар, құбылыстар, процестер сантүрлі бол- ғанымен, осының бәрін біріктіретін бір бастау болуы мүмкін деген мәселе философтарды ерте заманнан-ақ ойландырды және бұл мәселе бойынша пайымдаушыларды плюрализм, дуатлизм, монизм ілімдерінің өкілдері ретінде бөлуге болады.

4 Плюрализм дүниенің көптүрлілігін, бұл түрлердің бір-бірінен тәу- елсіздігін мойындайды. Дуализм дүниенің екі, материалдық және идеалдық бастауы бар дейді, ал монизм бір ғана бастау туралы тұжы- рымдайды. Монизм идеалистік және материалистік монизм болып бөлінеді. Алғашқысы дүниенің негізі ретінде идеалдықты таниды. Мысалы, Платон барлық нәрселердің негізі ретінде идеяны, ал Гегель абслюттік идеяны жариялады. Ортағасырлық христиан және мұсылман ойшылдарының да басым көпшілігі осы монистік көзқарасты ұстанды, бірақ дүниенің негізі құдай деп пайымдады. Материалистік монизм дүниенің бастауы материалдық дейді. Бұл көзқарастың өкілдеріне көне гректердің Милет мектебінің ойшылдарын, Ренессанс ғалымдар Н.Кузанский ме Дж. Бруноны, марксизм философиясын жатқызуға болады. Ғылымның дамуы дүниенің бір, материалдық негізі бар екендігін дәлелдеді деуге болады. Антика философтары материя (лат. mаtегіа зат, материал) ретінде барлық нәрселер одан пайда болып, кейін оған айналатын затты түсінді. Мысалы, мокрит материалдық және идеалдық дүниедегі өмір сүруші нәрселердің бәрі бөлінбейтін, өте кішкентай бөлшектерден атомдардан тұрады деп түсіндірді. Гераклит барлық нәрселер оттан жаратылған деген пікірді ұстанды.

5 Дуализм (екі жақты) - материалдық және рухани мәдениетті екі қарама - қарсы, бірақ негізі мәдени элементте бір - бірімен тығыз байланыста болады деп қарастыратын ілім, яғни мәдениет дуализмі. Дуализм - заттардың, «мәндердің», шындықтың және т.б негізгі формалары екі қарама-қарсы түрлерге жататын, бір-біріне айнала алмайтындығы туралы доктрина.

6 Субстанция (лат. substantіa – мән, түпкі негіз) – заттың біртұтастығының мәндік қасиетін, оның барлық өзгерістерінің негізін, себебін, тіршілік етуінің түп-тамырын білдіретін философиялық категория. Сонымен қатар дүниенің бірлігі неде, сол бірлік неден туындайтынын көрсететін, ұғымдық дәрежеде түсіндіретін форма. Философиялық тұжырымдамалар дүниенің бірлігін анықтауына сай монизм (бір Субстанция), дуализм (екі Субстанция), плюрализм (бірнеше Субстанция) болып бөлінеді. Антикалық философияда ең алғаш субстанция барлық заттардың негізінде жататын белгілі бір зат ретінде қарастырылды. Ол бөлінбейтін қарапайым зат (су, ауа, апейрон, от, атом, т.с.с.). Кез келген өзгерістерде өзгермей, сақталып қалатын негіз. Аристотель Субстанцияны заттан бөлінбейтін бірінші мәнмен теңестірген. Аристотельдің форманы алғашқы себеп ретінде қарастыруы ортағасырлық философияда субстанциялық формалар туралы айтыстың тууына себепкер болған. Жаңа дәуірдегі философияда субстанцияны түсінуде екі бағыт пайда болды. Біріншісі Ф.Бэконның эмпиризмінде орын алған субстанцияны болмыстың негізі, заттың формасы ретінде түсінумен байланысты. Декарт оған қарсы екі субстанция (материя және ойлау) туралы ілімін ұсынды. Олар бір-бірінен туындамайды, екеуі дербес субстанция деп білді. Спиноза пантеистік монизмді ұсынды: субстанция біреу, оның одан ажырамайтын екі жағы бар: көлемділік және ойлау. Классик. неміс философиясы субстанцияға іс-әрекеттік сипат береді. Кант субстанция категориясын қабылдаудың, яғни тәжірибенің кез келген синтетик. бірлігі болу мүмкіндігінің шарты деп қарастырған. Кант субстанцияны диалектикалық тұрғыда түсіндірді. Гегель Канттың ойын жалғастыра отырып, субстанцияның ішкі қайшылығын, оның өзіндік дамуын дәлелдеді. Ол субстанцияны идеяның даму сатысы ретінде қарастырды. 20 ғасырда батыс философиясында субстанция категориясына, оның танымдағы рөліне теріс пікір қалыптасты.

7