Сабақтас құрмалас 6 түрге бөлінеді: 1. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 3. Себеп бағыныңқы сабақтас. - презентация

1 Сабақтас құрмалас 6 түрге бөлінеді: 1. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 3. Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 4. Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 5. Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 6. Мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем

2

3 түріережесұрағы Шартты бағыныңқы Бағыныңқы сөйлемі басыңқы сөйлемінің шартын білдіреді қайтсе? не есть? қайтхенде? не етхенде? қайтпейінше? Қарсылықты бағыныңқылы Бағыныңқысы басыңқы сөйлеміне қарама-қарсы болып келеді қайтсе де? қайткен мен? не етпестен? не те тұра? қайткенше? не еткені болмаса? Себеп бағыныңқылы Бағыныңқысы басыңқы сөйлемнің себебін білдіреді неліктен? не үшін? не себепті? не деп? Мезгіл бағыныңқылы Бағыныңқысы басыңқы сөйлемнің мезгілін білдіреді қашан? қай кезде? қашаннан бері? Қимыл-сын бағыныңқылы Бағыныңқысы басыңқы сөйлемде айтылған іс- қимылдың қалай орындалғанын білдіреді. қайтіп? не етіп? қалай? Мақсат бағыныңқылы Бағыныңқысы басыңқы сөйлемдегі ойдың мақсатын білдіреді. не мақсатпен? не үшін? не аптек болып?

4 Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас 1-са,-се + жіктік жалғауы Ерте тұрсаң, бәріне үлгересің. 2-май, -май, -пай,- пей, -бай, - бей Ерте тұрмай, бәріне үлгермайсің. 3-майынша, -майінше,- пайынша, -пейінше,-байынша,- бейінше Ерте тұрмайынша, үлгермайсің. 4-ғанда, -хенде, -қанда,-хенде Ерте тұрғанда, үлгеретін едің.

5 Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас. 1-са да, -се деМұғалім түсіндірсе де, түсінбеді. 2-ғанмен,-ген мен,-қанмен,- кен мен Мұғалім түсіндірген мен, түсінбеді. 3(-ғанына,-геніне,-қанына,- кеніне)+ қарамай,қарамастан Мұғалім түсіндіргеніне қарамастан, түсінбеді. 4(-а,-е,-й) + тұраМұғалім түсіндіре тұра, ол түсінбеді 5(-ғаны,-гені,-қаны,- кені)+болмаса Мұғалім түсіндіргені болмаса, ол түсінбеді 6-ғанша,-генше, -қанша,- кенше Дүкен аралап бекерге ақша құртқанша, үйде отыр.

6 Шартты бағыныңқы сабақтастың басқа сабақтастардан ерекшелігі өз бастауыштарымен қиыса байланысады. 1. Мен саған сенбесем, бұл сырды сайт паста едім ғой. 2. Сіз бұл кітапты оқып болсаңыз, ейске түсіруіңіз оңай. Баяндауыши шартты райлы етістіктен болған басыңқылар үнемі шартты білдіре бермайді, кейде ондай формулы баяндауыши бар бағыныңқылар қарсылықты бағыныңқы болуы да мүмкін. Мұндай жағдайда ол шартты бағыныңқының қайтсе? денег сұрағына жауап бермайді.

7 Ұқсастығы: шартты райдың жұрнағының жалғануы. Айырмашилығы: қарсылықты бағыныңқының қайтсе? сұрағына да, де шилауының жалғануы. Шартты бағыныңқының сұрағы қайтсе? Қарсылықты бағыныңқының сұрағы қайтсе де?

8 Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас. 1-а,-е,-й,-ып,-іп,-п Екі қолы дірілдеп, Оспан ішке кірді. 2(-ма,-ме,-па,-пе,-ба,- бе)+с+(-тан,-тен) Екі қолы дірілдеместен, Оспан ішке кірді. 3(-ған,-ген,-қан,- кен)+күйі,қалпы, бойы Екі қолы дірілденег күйі, Оспан ішке кірді. 4(-ған,-ген,-қан,-кен)+ (-дай,-дей)+болып Екі қолы дірілдехендей болып, Оспан ішке кірді.

9 Себеп бағыныңқылы сабақтас құрмалас. 1-ғандықтан,-гендіктен,- қандықтан,-кендіктен Күн жилы болғандықтан, біз серуенге шиқтық. 2(-ғаны,-гені,-қаны,-кені)+үшінКүн жилы болғаны үшін, біз серуенге шиқпадық 3 (-ма,-ме,-па,-пе,-ба,-бе)+й Оның уақыты болмай, жиналысқа бара алматы. 4-ып,-іп,-пКүн жилы болып, біз серуенге шиқтық. 5 ашиқ райлы етістікке + деп Кешке теледидардан өзін көрстеді деп, барлық достарын жинады. 6(-ған,-ген,-қан,-кен) +соңКүн жилы болған соң, біз серуенге шиқтық.

10 Мақсат бағыныңқылы сабақтас құрмалас. 1(-мақ,-мэк,-пақ,-пек,- бақ,-бек)+ -ши,- ші+болып Ол оқымақши болып, қалаға келді. 2-у +үшін Ол оқу үшін қалаға келді. 3(шартты,қалау, бұйрық райлар)+деп Ол оқысам деп, қалаға келді. 4(-қы,-кі)+ тәуелдік жалғау + келіп Ол оқығысы келіп, қалаға келді.

11 Назар аударыңыз! 1.-са, - се:- шартты бағыныңқы: - қарсылықты бағыныңқы: - мезгіл бағыныңқы: Егер ол үйленсе, той болады. Ол айтса да, тыңдамады. Мен үйге лексем, ол кетіп қалыпты. 2.-ғанда,- хенде,-қанда,- хенде: - шартты бағыныңқы: - мезгіл бағыныңқы: Егер ол дұрыс айтқанда, келер едім. Ол үйге келхенде, той аяқталды. 3.-ып,-іп:- себеп бағыныңқы: - қимыл-сын бағыныңқы: Күн суық болып, үйде отырдық. Ол жүгіріп келіп, кабарды сайты 4.-ғанша,- генше, -қанша,-кенше - қарсылықты бағыныңқы: - мезгіл бағыныңқы: Далада тұрғанша, үйде кірейік. Ол келгенше, сабақ аяқталды.