'« Манасты » жыйноо тиешелүү мекемелерде сактоо, иликтөө, жарыялоо максаты менен эпосту эл оозунан жазып алуу. Кыргыз жергесине келген окумуштуулардын. - презентация

1

2 '« Манасты » жыйноо тиешелүү мекемелерде сактоо, иликтөө, жарыялоо максаты менее эпосту эл оозунан жазып алу. Кссссссыргыз жергесине келген окумуштулардын көпчүлүгү кссссссыргыз элинин үрп - адаты менее озерки чыгармачылыгына, өзгөчө « Манас » эпосу на аябагппандай кызыгышкан. « Манас » эпосу жөнүндө беринчи жолу « Мажму ат - таварихте » эскерилет.« Манас » эпосу на Казак окумуштусу Ч. Валиханов кссссссыргыз жорине үч жолу келген (1856, 1857, 1858). Ал саякаттарында кссссссыргыз элинин озерки адабиятын, тарыхын, этнография сын изилденег. « Манас » эпосу нан « Көкөтөйдүн аши » эпизодун жазып алып, жарыялаган. Ч. Валиханов« Манас » эпосу нан В. В. Радлов кссссссыргыздарга үч жолу келип кеткен (1862, 1864, 1869). « Манас » эпопеясынын үч бөлүмүн тең жазып алып, ж. кссссссыргыз часы орус алфавитинин транскрипциясы менее Санкт - Петербургда, немисчеси өзүнүн котормосунда Лейпцигде жарык көргөн. « Манас » эпосунун В. В. Радлов жазып алган текстынин жалпы көлөмү сап ссссссыр, анны 9449 сабы « Манас » эпосу на, калган 3005 сабы « Семетей » менее « Сейтек » эпосу на таандык ж. Москвадагы СССР элдеринин борбордук басмасынан « Семетейден бир бөлүм » ( Тыныбек жомокчунуку ) денег китеп араб ариби менее жарык көргөн. Китепти басмага Эшеналы Арабай уулу даярдап, ага баш сөз жазган. Чындыгында эле китептин тексты Тыныбектики болсо ппанда ал жомокчунун көзү тирүүсүндө ( ал ж. өлгөн ) жазылган болот. Тексттин качан, ким тарабынан жазылып алынганы да көрсөтүлбөгөн. Тыныбектин өзүнүн эскерүүсүндө ж. Нарын участковою « Манас », « Семетейди » жазып бер деп буюргппанда « Семетейден » айрым үзүндүлөрдү жаздссссссырып берген. Мүмкүн, ките пошел тексттен алынып басылган болушу да ыктымал В. В. Радлов« Манас » эпосунун Радлов Колдонулган адабияттар [ оңдоо | булагын оңдоо ] оңдоо булагын оңдоо

3 Манас эпосу - кссссссыргыз элинин өтмүшү жана калечеги Кулаалы кармап куш кылдым, Курама жыйып журт кылдым. ( Манастан ) Кссссссыргыз элинин кеңири белгилүү өзгөчө зорььь көлөмдөгү базатсордык эпосу. Кссссссыргыздардын көптөгөн кытлымдар бою өз билгендери менее табылгаларынын алгылыктулары, басып өткөн жолу менее башинан кочергин окуялары жөнүндөгү маалыматтардын орчундууларын дээрлик бүт чогулткан казынанны милдетин аткарып, элдин ыйык тутуп, укумдан - тукумга сактап, улан толуктап кале жаткан улу мурасы, эл турмушунда манси, орду боюнча улуттук сыймыгы катары базалануучу чыгарма. « Манасты » Жалпы дүйнөлүк илимде кобыл алынган салтка ылайык эпос деп атоо жана ага таандык өзгөчөлүктөрдү « эпос » или мой термининин мыйзамдык талаптарына ылайык каро тура. Жанрдык белгиси боюнча « Манас » - базатсордык эпос. Эпосто кссссссыргыз фльклорунун көптөгөн жанрлары да синтездештирилген, бери - берине жуурулушуп, эпостун мазмунуна сиңиштирилген. Кош o ктордон, на сайт ссссссырлардон тартып, санта - насыяттарга, макал - лакаптарга, жөө жомоктордун түрлөрүнөн тартып уланыш, мифтерге чейни эпостон табуга болот. M азмунунун өзгөчө кеңдигине карабастан, « Манас » - жогорку көркөмдүккө ээ чыгарма, анны окуялары композиция лык бир бүтүндүккө баш ийип тура. Бардык окуяларды бериктирип курган кызыл сызык – Манас базатсордын өмр жолу жана базатсордык иштери. Эл ишениминде « Манас » денег ооо ысымды бала көтөрө олбрайт, эгер ошол атка татыкту болбосо, наристе жаш курагында эле чарчап халат делягин. « Манастын » негизги окуялары, сюжет тик линия лары менее элдин таканыш болушу, чыгармадан бир не че сап сорды жатка билбеген кссссссыргызды табу кыйын экендиги эпостун эл арасында кеңири белгилүү экендигинин делили.

4

5 « Манаска » болгон элдин ушундай өзгөчө манилесинен улан дүйнөдө теңдешсиз зорььь көлөмдүү көркөм чыгарма түзүлгөн. өзү сыяктулардын ичинде көлөмү боюнча бул дүйнөдө « Манаска » теңдеш эпос жек. Манасчы Саякбай Карала уулунан жазылып алынган эпостун үч бөлүмүнүн жалпы көлөмү сап ссссссыр. Бул көлөм гректердин « Иллиадасын » (15693 сап ) менее « Одиссеясын » (12110 сап ) берге кошкиндогу (27803 сап ссссссыр ) көлөмүнөн 20 эсседей көп. « Манастын » ошол бир эле варианты илимде указ убакыт эң көлөмдүү эпос эссептелип келген индии элдеринин « Махабхаратасынан » ( сап ссссссыр ) ики жарим эссе чоң. Бүгүн илимге « Манас » эпосунун түрдүү көлөмдөгү жетимкишке жакын варианты белгилүү. Чыгарманны илимге белгисиз декстрин эл арасында иликтеп тап, азып алу иштери улантылууда. " Манас " эпосу - кссссссыргыз элинин кытлым карыткан карт тарыхы жана рухий кончи. өткөндү билбей а зссссссыркы күн менее жашоо жолсуз чөлгө крип, ппанда максатсыз тентүүгө тете. Тарыхы большой труп ар кппандай элдин азссссссыркысы жана келчеги большой кургандыгына мен терең именем. өткөнгө сарамжал маниле кылуу кссссссыргыздын улуттук мүнөзүнө айрыкча таандык. Тарыхчы бабабыз Осмоналы Сыдыков айткппандай, " Ар иште тартип боюнча бару керек, эң оболу өзүңдүн уруктарыңды билип, ппандан кийин башка как ты билүү керек ". Улуу Конфуций " Келечекти аңдап билүү үчүн өткөндү окуп үйрөнгүлө " одессе, М. Ф. Достоевский " Улуттук көрөңгөсүз, элдик аңызсыз эч нерсе өспөйт жана эч кппандай мөмө большойт. Ар кппандай мөмө - жемиш өсүш үчүн өзүнүн топурагы, өзүнүн климаты, өзүнүн тарбиясы болуш керек " деп айткен. " Манас " кссссссыргыз элинин тэ байссссссыртан бери келаткан тарыхы, бүтүндөй акыл эс философиясы жана улуттук көрөңгөсү болуп саналат. Бул жөнүндө кссссссыргыз эл жазуучусу Чыңгыз Айтматов : " Манас - кссссссыргыз элинин рухунун ту фокусу ", - деп бекеринен айткен эмес.

6

7 Кссссссыргыз эли дүйнө элдерине " Манас " эпосу менее белгилүү. Кссссссыргыз элинин беринчи камаз бетине түшүрүлгөн көркөм чыгармасы да, басмадан беринчи чеканы да, башка элдердин тилине беринчи которулганы да ушел - " Манас " эпосу. Манас бабабыз жөнүндө XV-XVI кытлымдарда Сейф ад - Дин Ахсыкендинин " Мажму ат - таварих " денег китебинде маалымат берилген. " Манастын " ссссссыр түрүндөгү текстын алгач камаз бетине түшүргөн адам - казак элинин көрүнүктүү окмуштусу Чокан Валиханов жилы май - июлда орус аскердик чалгындоо саясатына катышип, Ысык - Көл аймагына келип, " Көкөтөйдүн ашинан " үзүндү жазып алат жилы " Көтөтөйдүн аши " Ч. Валихановдун " Жуңгария очерк теории " денег эмгегинде беринчи жолу орус тилинде басылып чыккан. Белгилүү түрколог, академик В. В. Радлов " Манастын " үч бөлүгүн бүт жазып алып, ал материалдарды өзүнүн " Түндүк түрк урууларынын элдик адабияттссссссырын үлгүлөрү " - денег он томдук эмгегинин бешинчи тому на кийирип, жилы Санкт - Петербургда басып чыгарган. Эпостун баш сөзүндө В. В. Радлов " Манас " эпосу кссссссыргыз элдин бардык турмушунун көркөм энциклопедиясы экендигин баса белгилеген жилы венгер окмуштусу профессор Георг Алмаши " Манастан " үзүндүнү " Келети Сземле " атту журналга Будапештте чыгарган. " Манас " эпосун жыйноо, жазуу, изилдөө XX кытлымдын 20- жылдарында кайрадан колго алынган. Эпосту алгачкы жазуу иштери К. Мифтаков тарабынан жилы башталган жилы Ы. Абдрахманов тарбаган эмгек, бир топ мэи нет менее залкар манасчы С. Орозбаковдон эпостун беринчи бөлүгүн телугу менее жазып алган. Анын көлөмү ссссссыр сабынан курган жылдарга чейни эпостун негизги бөлүгү " Чоң карат " орус тилине которулуп, " Великий поход " денег ат менее өзүнчө китеп болуп чыккан жылдардын аралыгында К. Жумабаев, Ы. Абдрахманов, Ж. Рисов, К. Кыдссссссырбаевалар сап сорды Саякбай Каралаевден жазып алышкан. Мунун " Манас " эпосу на тийиштүүсү сап ссссссыр болгон жылдары Тоголок Молдо өз варианты сап сорды жазып тапшссссссырган. Казак эл жазуучусу Мухтар Ауэзов " Манас " эпосун изилдөөгө чоң салым кошкин. Ал " Манас - кссссссыргыздын базатсордык эпосу " денег эмгек жазган.

8

9 1995- жилы БУУнун 49- сессиясында кссссссыргыздардын " Манасы " жөнүндө сөз болуп, " Манастын 1000 жылдыгы " маарекеси белгиленген. Мына ошол " Манас " маарекесинде БУУга мүчө болгон жүздөн ашуун өлкөгө кссссссыргыздар да, " Манас " эпосу да таанылды. " Манас " эпосун или мой жактан изилдөөдө, элибиздин не чен кытлымд ардон бери кале жаткан улу мура сын сактоодо, калайык калка жеткирүүдө академик Б. Юнусалиевдин, акын жазуучулар А. Токомбаев, К. Маликов, Т. Сыдыкбековдун, окумушту тилчилер Тазабек Саманчин, Ташим Байжиев, Зияш Бектенов, Калим Рахматулин, Жапар Шүкүровдордун эмгектери зорььь. Манас - кссссссыргыз элинин чачылганны жыйнаган, кссссссыргыз жорин жат душмппандардон сактап калган, кссссссыргыз элинин бүгүн эл болуп, журт болуп, эгемендүү мамлекет болуп калусуна канны төгүп жанны берген ниссан жылдык тарыхы бар не чен кандуу кармаштарды, кызыл кссссссыргын согуштарды башинан өткөргөн, ата - бабабыз ат жалында төрөлүп, ат жалында жашоо өткөргөн кссссссыргыз эли тар жол тайгак кечүүлөрдүн делайын өтүп, кссссссыргыз денег аты сакталып, " Манастап " ураган чакссссссырып, эркиндиикте дагы делай кытлым жашай берсиң !

10 МАНАСТААНУУ," Манас эпосун изилдөө – кссссссыргыз адабияттаануу илиминин, анны ичинде фольклористиканны " Манас эпосун жыйноону, изилдөөнү, бастссссссырып чыгарууну кишке ашируучу тармагы. Манасда эпостун чыгыш доооу, идеясы жанакаармппандары, жомоктун сюжеты жанакомпозициясы, типология лык байланышы, айтучулардын чыгармачылык бөтөнчөлүктөрү, варианттарынын идеялык - көркөмдүк салманы, бери - бери менее жакындыктары, айссссссырмасы, поэтикасы, элдүүлүгү, жарыяланыш тарыхы, басылыштары ( или мой жанамассалык ), окуту проблемалары, эпостун кссссссыргыз маданиятындагыорду ж. б. проблемалар изилденүүдө. Атайын илим катарыөзүнчөбагыт алып или мой принциптер түзүлгөн. Алгачкы изилдөөчүлөр В. В. Радлов, Ч. Валиханов, Г. Алмаши эпосту жыйноо менее берге европалыктарга беринчи жолу комментарийлеп таканыштссссссырган, кыскача пикирлерин айткен. Советтик мезгилде казак жазуучусу, академик М. Ауэзов жылдан баштап эпосту изилдөөгөкиришип, " Кссссссыргыздын элдик, базатсордык поэмасы –" Манас денег фундаменталдуу эмгегинде эпостун жаралыш мезги ли, көркөмдүкөзгөчөлүктөрү, манасчылардын индиивидуалдуулугу, чыгарманны негизгиөзөк окуялары, идея - темасы боюнчаили мой көз караштарын билдирген. Орус окумуштусу, профессор Е. Д. Поливанов орус тилине эпосту которуунун принциптерин иштеп чыккан. М. Богданова эпос ко или мой база берип, анны идея сын, темасын, поэтика сын жогору базалаган. К. Рахматуллин манасчылардын чыгармачылык жалпылыктары, өзгөчөлүктөрү, варианттарынын карым - катыши боюнчаизилдөөлөрдү жүргүзгөн. Академик В. М. Жирмунский " Манас эпосун үйрөнүүгөкиришүү денег эмгегинде чыгармага дүйн

11

12 контексттен, чыгыш - батыш адабий синтезинен база берген жанамифологиялык белгилерди ачып көрсөтүп, салыштссссссырма - тарыхый аспектиден эпосту изилдеп чыккан. Академик Б. Юнусалиев эпосту жыйноо, изилдөө, жарыялоо боюнчапрактикалык иштерди көп жүргүзгөн, ондогон макалаларды, анны ичинде бериктирилген вариантка кириш сөз жазган, дээрлик чыгарманны бардыкөзөктүүмаселелери боюнчаөз оюн айткен. КРУИАсынын Манастаануу жана көркөм маданияттын улуттук борборундагы окумуштулар тобу ( С. Мусаев, Р. Кыдссссссырбаева, Э. Абдылдаев, К. Кссссссырбашев, О. Соооонов, С. Бегалиев, А. Жайнакова, Р. Сарыпбеков, М. Мамссссссыров, А. Акматалиев ж. б.) эпосту изилдөө ишин тереңдеткен. Эпостун ар түркүн проблемаларына арналган 20 га жакын диссертациялык эмгек ( А. Сыдыков, Т. Ормонов, А. Сапарбаев, Р. Эгембердиев, И. Молдобаев, К. Жумалиев, Д. Саалиева, Б. Оторбаев ж. б.) корголгон. Кссссссыргыз Энциклопедиясынын Башкы редакциясы тарабынан " Манас энциклопедиясынын ики томдугу чыккан. Алдыда эпосту дүйн. масштабда салыштссссссырма - типология лык, тарыхый - салыштссссссырма, мифологиялык багытта изилдөө, философия, социология, этнография, психология, педагогика, космология илимдеринин жардамы менее комплекстүүбаза берүү, кссссссыргыз элинин байссссссыркы түшүнүктөрүн талдап чыгуу, поэтика сын ар тараптан изилдөө, башка тилдерге которуунун или мой жол - жоболорун аныктоо, идеялык - көркөмдүк деңгээли жеткилең бардык варианттарын басып чыгаруу, или мой басылмаларын кишке ашируу, иск - вонун башка тармактарына оодарууга или мой негиз түзүү, мектепте, жогорку окуу жайларында окутунун дидактикалык - методикалык ыкмаларын көрсөтүү сыякту көптөгөн проблемалары бар.

13

14 « Манасты » жыйноо тиешелүү мекемелерде сактоо, иликтөө, жарыялоо максаты менее эпосту эл оозунан жазып алу. Кссссссыргыз жергесине келген окумуштулардын көпчүлүгү кссссссыргыз элинин үрп - адаты менее озерки чыгармачылыгына, өзгөчө « Манас » эпосу на аябагппандай кызыгышкан. « Манас » эпосу жөнүндө беринчи жолу « Мажму ат - таварихте » эскерилет.« Манас » эпосу на Казак окумуштусу Ч. Валиханов кссссссыргыз жорине үч жолу келген (1856, 1857, 1858). Ал саякаттарында кссссссыргыз элинин озерки адабиятын, тарыхын, этнография сын изилденег. « Манас » эпосу нан « Көкөтөйдүн аши » эпизодун жазып алып, жарыялаган. Ч. Валиханов« Манас » эпосу нан В. В. Радлов кссссссыргыздарга үч жолу келип кеткен (1862, 1864, 1869). « Манас » эпопеясынын үч бөлүмүн тең жазып алып, ж. кссссссыргыз часы орус алфавитинин транскрипциясы менее Санкт - Петербургда, немисчеси өзүнүн котормосунда Лейпцигде жарык көргөн. « Манас » эпосунун В. В. Радлов жазып алган текстынин жалпы көлөмү сап ссссссыр, анны 9449 сабы « Манас » эпосу на, калган 3005 сабы « Семетей » менее « Сейтек » эпосу на таандык ж. Москвадагы СССР элдеринин борбордук басмасынан « Семетейден бир бөлүм » ( Тыныбек жомокчунуку ) денег китеп араб ариби менее жарык көргөн. Китепти басмага Эшеналы Арабай уулу даярдап, ага баш сөз жазган. Чындыгында эле китептин тексты Тыныбектики болсо ппанда ал жомокчунун көзү тирүүсүндө ( ал ж. өлгөн ) жазылган болот. Тексттин качан, ким тарабынан жазылып алынганы да көрсөтүлбөгөн. Тыныбектин өзүнүн эскерүүсүндө ж. Нарын участковою « Манас », « Семетейди » жазып бер деп буюргппанда « Семетейден » айрым үзүндүлөрдү жаздссссссырып берген. Мүмкүн, ките пошел тексттен алынып басылган болушу да ыктымал В. В. Радлов« Манас » эпосунун Радлов