1991 жылы КСРО ыдырап, Одақтың құрамындағы елдер өз алдарына жеке мемлекет болып жатты. Солардың қатарында Қазақстан да болды жылы 16-желтоқсандаҚазақстанның. - презентация

1 1991 жилы КСРО ыдырап, Одақтың құрамындағы ледир өз алдарына жеке мемлекет болып жаты. Солардың қатарында Қазақстан да балды жилы 16-желтоқсандаҚазақстанның Жоғарғы Кеңесі Тәуелсіздік пен мемлекеттің егемендігі туралы заңды қабылдады.КСРО1991 жилы 16-желтоқсандаҚазақстанның Жоғарғы Кеңесі Ескеретіні, Қазақстан КСРО құрамындағы ледирдің арасында ең соңғысы болып Тәуелсіздігі туралы заңды қабылдады. Бұл заң 1990 жилы 25-қазанда қабылданған Қазақстанның Егемендігі туралы Декларациямен бірге Қазақ елінің елдігін нығайта түсті1990 жилы 25-қазанда.

2 Ал Тәуелсіздігімізді ең алғаш болып бауырлас Түркия мемлекеті мойындады денег сөздің ақиқат еместігін білгеніміз жөн. Түркия алғаш болып Қазақстанда өз елшілін ашты, бірақ тәуелсіздігімізді мойындауда он жетінші балды. Бұл деректі еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейін Сыртқы істер министрінің орынбасары қызметін атқарған, елдің сыртқы саясат тұжырымдамасы авторларының бірі болған Вячеслав Ғиззатов келтірген. ҚР Сыртқы Істер министрлігінде тіркелген дипломатиялық құжаттарда Түркияның Қазақстан тәуелсіздігін ресми түрде мойындайтын протоколға 1992 жылдың 2-наурызы күні қол қойғандығы көрсетілген.Түркия Қазақстанның Тәуелсіздігін ресми түрде ең алғаш болып мұхиттың арғы жағында жатқан Америка Құрама Штаттары Америка Құрама Штаттары мойындады, екінші болып айдаһардай айбарлы Қытай, сонин соң Ұлыбритания ҚытайҰлыбритания мойындады. Оның артынан Моңғолия, Моңғолия Франция Франция, Жапония, Оңтүстік Корея және ЖапонияОңтүстік Корея Иран Ислам мемлекетіИран Ислам мемлекеті мойындады. Иран Иран Қазақстанның тәуелсіздігін мойындаған алғашқы мұсылман мемлекет.

3 Желтоқсан көтерілісі 1986 жилы желтоқсан аралығында Алматыда болған қазақ жастарының КСРО үкіметінің отаршылдық, әміршіл-әкімшіл жүйесіне қарсы наразылық іс- қимылдары. Бостандыққа, тәуелсіздікке ұмтылған қазақ халқы тарихындағы елеулі оқиға болып табылады.АлматыдаКСРО Көтерілістің басталуына Мәскеудегі орталықтың республика халқының пікірімен санаспастан Ресейдің Ульянов облысы партия коммитетінің 1-хатшысы Г.В. Колбинді ҚКОК-нің 1-хатшысы етіп тағайындауы түрткі балды.МәскеудегіГ.В. Колбинді Қазақстан тәуелсіздігін алған соң Желтоқсан көтерілісі туралы шындық қалпына келтіріліп, бұл жөнінде Желтоқсан Алматы.(құрастырылған Т.Өтегенов, Т.Зейнәбілов), Желтоқсан құрбандарын жоқтау, Ер намысы елена мысы жинақтары, К.Тәбейдің Мұзда жанған алау, Т.Бейісқұловтың Желтоқсан ызғары кітаптары мен Желтоқсан (бас редакторы Х.Қожа-Ахмет) газеті жарық көрді, Аллажар (1991, реж. Т.Теменов), Қызғыш құс кинофильмдері түсірілді Оқиғаға қатысқандарды саяси тұрғыдан қуғындау бастарды. 99 адам сотталды, 264 студент оқудан шығарылды ж. жажда КОКП Ок қаулысы шығып, желтоқсан оқиғасы қазақ ұлтшылдығының көрінісі ретінде бағаланды. Желтоқсан оқиғасы қоғамның саяси өмірін домократияландыруға серпін берді.

4 17 желтоқсан күні таңертеңгі сағат 8-де қаладағы Л.И.Брежнев атындағы алаңға (қазіргі Республика алаңы) саяси тәуелсіздікті талап еткен ұрандармен алғашында 300-дей адам жиналып, кешкісін көтерілісшілер саны 20 мыңға жетті. Бірақ көтерілісшілердің қойған талап-тілектері аяқ асты етіліп, бұзақыларды күшпен тарту мақсатында алаңға құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен арнайы әскери күштер чтобы жеткізілді. КСРО ІІМ-нің бұйрығы негізінде дайындалған Құйын 86 операциясы бойынша көтеріліс қатыгездікпен басып жаншылды.Л.И.Брежнев

5 18 желтоқсан күні алаңға қайта жиналмақ болған көтерілісшілерге қарсы әскер күші қолданылды. Көтерілісшілердің қалған топтарын ығыстыру үшін жедел отряд, милиция мен жасақшылардан арнайы топтар құрылып, қала көшелеріне аттандырылды. Осы әскери күштер 19 желтоқсан күні қаланың әр тұсында қайтадан шеруге шықпақ болған 6 торты басып, траты. Алаңдағы көтерілісшілер таратылған соң ішкі істер бөлімдеріне 2401 адам жеткізілген (Алматы түрмесіне сыймағандықтан, қала сыртына пары тасталғандарды қосып есептегенде барлығы 8,5 мың адам ұсталған). Желтоқсан көтерілісі құрбандарының қатарында Е.Сыпатаев, С.Мұхаметжанова, К.Молданазарова, Қ.Рысқұлбеков, М.Әбдіқұлов, Л.Асанова сынды ержүрек қазақ жастары бар. Желтоқсанның аралығында халықтың наразылық шерулері мен митингілер Қазақстанның Жезқазған, Талдықорған, Көкшетау, Қарағанды, Арқалық, Павлодар, Жамбыл, Талғар, Сарқан, т.б. қалалары мен Сарыөзек, Шамалған, Шелек елді мкендерінде жалғасты.Жезқазған ТалдықорғанКөкшетауҚарағанды АрқалықПавлодар Жамбыл Талғар Сарқан Солдан оңға қарай: Түгелбай Тәшенов, Жамбылбек Тайджумаев, Қайрат Рысқұлбеков, Қайыргелді Күзембаев өздеріне шығарылған сот үкімін тыңдап тұр.Қайрат Рысқұлбеков

6 Желтоқсан оқиғасы кезінде Қонаев қайда балды?

7 Қонаев орнынан қалай алынды? АҚШ-тың бұрынғы президенттерінің бірі Дуайт Эйзенхауэр: Мен бүгін зорь тұлғамен қауыштым. Ол – терең саясаткер, халықтар даналығын толық меңгерген адам. Ол – КСРО-ның сирек кездесетін тұлғасы деп баға берген Дінмұхамед Қонаев қазақтың бағына туған, елу жылға жуық ел басқарған басшы балды. Оның қазақ үшін атқарған елеулі қызметтері өте көп. Қонаевтың кезінде Қазақстанда өнеркәсіп салынды, леди жаңа қалалар мен ірі елді мкендер пайда балды, Алматыны көрікті қалаға айналдырды, ірі ғимараттар бой көтерді, қазақтың ғылымы қайтадан жазыла баста ты. Мемлекет басшылары арасында тұтастай халықтың сүйіспеншілігіне бөленетін басшылар аз, тіпті сирек де секте болады. Ал Қонаевты халық жаппай жақсы көрді жилы КОКП Орталық Комитетінің бас хатшысы болып М.С.Горбачев тағайындалғаннан кейін Қазақстанның сол кездегі 1-хатшысы Дінмұхамед Қонаевты орнынан алып, 1986 жылдың 16-желтоқсанында ол орынға Г.В.Колбинді қойды. Бұл лабардан домде құлақтанған Алматы жастары КСРО-ның ұлт саясатына қатысты наразылықпен алаңнан бірақ шықты. Көздері ашық, көкірегі озу жастардың қолында Әр халықтың өз көсемі болуы керек денег ұрандар жазылған плакаттар бар еді. Бейбіт шеру ретінде басталған бұл оқиғаның соңы қантөгіске айналды. Өз құқықтарын талап етіп, алаңнан кетпеген жастар: Қонаев алдымызға шықсын. Бәрін өзі түсіндіріп берсін денег де талаптар қойды. Қонаев: Алаңда сөз сөйлеуіме рұқсат етпеді Алайда алаңға шыққан жастардың алтына келіп, сол кездегі қазақ жазушылары мен ақындары, билікте жүргендер, өнер адамдары басу айтып, үйге қайтуға шақырып, сөз сөйлегенімен Дінмұхамед Қонаев алаңға келмеді, халықтың алтына шықпады. Оған себеп болған оқиға кейін, арада біраз жылдар өткенде барып, Қонаевтың Өтті дәурен ппосылай аты кітабы жарық көргенде ғана анықталды. Онда Димекең сол уақытта басынан өткен жағдайды былой әңгімелейді: 1986 жилы желтоқсанның 11-і күнгі Саяси Бюроның мәжілісінде зейнетті домалысқа шығуыма байланысты мені қызметтен босату туралы шешім қабылдады. Ал желтоқсанның 16-да Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің пленумы балды. Оны өзім ашып, КОКП Орталық Комитетінің хатшысы Г.Разумовскийге сөз бердім. Ол менің зейнетті домалысқа шығуыма байланысты Саяси Бюроның шешімін оқып беріп, маған тілегін айтып, ыстық ықыласын білдірді. Орталық Комитеттің бірінші хатшылығына Г.Колбинді сайт лады. Желтоқсанның 17-і күні сағат 11-де маған Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің екінші хатшысы О.С.Мирошхин телефон соқты. Орталық Комитетке келуімді өтінді. - Жайшылық па? Мен зейнетті домалыстамын ғой? – деп едім, ол: - Алаңға бір топ жастар жиналды. Олар кеше өткен Орталық Комитеттің пленуымының шешімін дұрыстап түсіндіріп беруді талап етеді. Жиналғандардың алдында сөйлеп, істің мән-жайын түсіндіріп берсеңіз дұрыс полар еді, - деп жауап берді. - Жақсы, - деп және мен мананы сұрадым. – Колбин келісе ме бұған? Мирошхин телефон тұтқасын Колбинге берді. Ол Орталық Комитетке келіп, жастар алдында сөйлеуімді өтінді. Мен келісімімді бердім. Табан астынан жиналып, айтқан жерге бардым. Бірінші хатшының кабинетіне кірсем, Бюро мүшелері түгел жиналып, алаңға жиналғандарға не істеу керектігін ақылдасып отыр кен. Колбин екі адамға: Назарбаев пен Камалиденовке жастар алдында сөйлеуді ұсынды. Маған сіз былой етсеңіз қайтеді денег тапсырма болмады. Колбиннің кабинетінде бақандай екі сағаттай тапжылмастан отырдым. Тіпті менің сөз сөйлеуім туралы әңгіме көтерілген жоқ. Сосын Колбин Мәскеумен байланысып, әлдекіммен сөйлесе баста ты. Әңгімесіне кедергі болмайық деп, Мирошхиннен басқамыз шығып кеттік. Араға аз-кем уақыт салып, Колбин барлық бюро мүшелерін жинап, оларға қосып мені шақырды. Кірген бойда ол маған: - Сіз боссыз, дом ала беріңіз. Біз өзіміз-ақ тиісті шара қолданып, тәртіпке келтіреміз, - деді. Мен шығар алдында Мирошхиннен: - Не үшін шақыртты? Неге сөйлетпедіңіздер? – деп сұрадым. Ол былой деп жауап берді: - Ақылдаса келіп сізге алаңға шығып сөйлеуіңіздің қажеті бола қоймас деп шештік жилы маусым айында Мәскеуде өткен КОКП Орталық комитетінің пленумында маған алаңға шығып, сөз сөйлеуге рұқсат етпегенін Мирошхин тағы да рассады.

8 Қонаев: Алаңда сөз сөйлеуіме рұқсат етпеді Алайда алаңға шыққан жастардың алтына келіп, сол кездегі қазақ жазушылары мен ақындары, билікте жүргендер, өнер адамдары басу айтып, үйге қайтуға шақырып, сөз сөйлегенімен Дінмұхамед Қонаев алаңға келмеді, халықтың алтына шықпады. Оған себеп болған оқиға кейін, арада біраз жылдар өткенде барып, Қонаевтың Өтті дәурен ппосылай аты кітабы жарық көргенде ғана анықталды. Онда Димекең сол уақытта басынан өткен жағдайды былой әңгімелейді: 1986 жилы желтоқсанның 11-і күнгі Саяси Бюроның мәжілісінде зейнетті домалысқа шығуыма байланысты мені қызметтен босату туралы шешім қабылдады. Ал желтоқсанның 16-да Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің пленумы балды. Оны өзім ашып, КОКП Орталық Комитетінің хатшысы Г.Разумовскийге сөз бердім. Ол менің зейнетті домалысқа шығуыма байланысты Саяси Бюроның шешімін оқып беріп, маған тілегін айтып, ыстық ықыласын білдірді. Орталық Комитеттің бірінші хатшылығына Г.Колбинді сайт лады. Желтоқсанның 17-і күні сағат 11-де маған Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің екінші хатшысы О.С.Мирошхин телефон соқты. Орталық Комитетке келуімді өтінді. - Жайшылық па? Мен зейнетті домалыстамын ғой? – деп едім, ол: - Алаңға бір топ жастар жиналды. Олар кеше өткен Орталық Комитеттің пленуымының шешімін дұрыстап түсіндіріп беруді талап етеді. Жиналғандардың алдында сөйлеп, істің мән-жайын түсіндіріп берсеңіз дұрыс полар еді, - деп жауап берді. - Жақсы, - деп және мен мананы сұрадым. – Колбин келісе ме бұған?

9 Мирошхин телефон тұтқасын Колбинге берді. Ол Орталық Комитетке келіп, жастар алдында сөйлеуімді өтінді. Мен келісімімді бердім. Табан астынан жиналып, айтқан жерге бардым. Бірінші хатшының кабинетіне кірсем, Бюро мүшелері түгел жиналып, алаңға жиналғандарға не істеу керектігін ақылдасып отыр кен. Колбин екі адамға: Назарбаев пен Камалиденовке жастар алдында сөйлеуді ұсынды. Маған сіз былой етсеңіз қайтеді денег тапсырма болмады. Колбиннің кабинетінде бақандай екі сағаттай тапжылмастан отырдым. Тіпті менің сөз сөйлеуім туралы әңгіме көтерілген жоқ. Сосын Колбин Мәскеумен байланысып, әлдекіммен сөйлесе баста ты. Әңгімесіне кедергі болмайық деп, Мирошхиннен басқамыз шығып кеттік. Араға аз-кем уақыт салып, Колбин барлық бюро мүшелерін жинап, оларға қосып мені шақырды. Кірген бойда ол маған: - Сіз боссыз, дом ала беріңіз. Біз өзіміз-ақ тиісті шара қолданып, тәртіпке келтіреміз, - деді. Мен шығар алдында Мирошхиннен: - Не үшін шақыртты? Неге сөйлетпедіңіздер? – деп сұрадым. Ол былой деп жауап берді: - Ақылдаса келіп сізге алаңға шығып сөйлеуіңіздің қажеті бола қоймас деп шештік жилы маусым айында Мәскеуде өткен КОКП Орталық комитетінің пленумында маған алаңға шығып, сөз сөйлеуге рұқсат етпегенін Мирошхин тағы да рассады.

10 Қонаевтың үш жыл бойы қуғын-сүргін көруі Ал Колбин Қонаевтың сөйлеуіне өзі рұқсат бермегеніне қарамастан, оны айыптауға көшті. Алматыдағы көтерілісті аяусыз басып-жаншып, Желтоқсан оқиғасына қатысушылардың 99-ын соттап, 83 адамды 2 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айырып, екеуінің өлім жазасына кесілуіне мұрындық балды. Сонымен қатар, Қонаевтың соңына шам алып түсті. Алаңға шығып сөйлемеді деп жала жапты. Ол туралы Димекең: Әйтсе де, арада біраз уақыт өткен соң Колбин сөз сөйлеген жерінде аузы-басы қисаймай мені алаңға жиналғандар алдында сөйлеуден үзілді-кесілді бас тартты деп айыптаумен балды. Міне, осыдан кейін-ақ Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1987 жылғы VII, IX пленумдары Қонаевтың қателіктерін әшкерелеу науқанына арналды. Бір кездері өз қолымен өсірген мемлекет қызметкерлерінің көпшілігі Қонаевқа қарсы сөз сөйледі. Жазушылар мен өнер адамдарына да Қонаевқа қарсы сөздер айтқызылды. Сондай жиындардың бірінде жазушы Сафуан Шәймерденов Димекең туралы: Ол тым сұрықсыз! Сұрықсыздан үлкен сілкініс күтпеңіздер. Ол ұлтшыл емес. Ол өзінің айналасына таза емес адамдарды жинап алып, солардың мүдделерімен өмір сүрді. Дәлірек айтсақ, Қонаев – нағыз тамыр-таныстықтың жемісі, соның классикалық үлгісі. Ол – ешқашан да жалпыхалықтық мүдде биігіне көтерілмеген адам, - деп айыптауға дейін барды.