Сабақтың тақырыбы:. Білімділік: Тыныс алу қозғалыстары, олардың реттелуі. Тыныс алу орталығы. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Өкпенің тіршілік. - презентация

1 Сабақтың тақырыбы:

2 Білімділік: Тыныс алу қозғалыстары, олардың ритейлуі. Тыныс алу орталығы. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Өкпенің тіршілік сиымдылығы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда алғашқы көмек көрсету. Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі- ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы-туберкулездің қоздырушысы. Тыныс алу гигиенасы. Жасанды тыныс алдыру туралы білім беру. Дамытушылық: Оқушылардың алған білімдерін жадында сақтау қабілетін дамытып жетілдіру, зейін қойып тыңдауға үйлету, өз бветерінше ізденуін қалыптастыру. Сабаққа белсенділіктері мен қызығушылықтарын арттыру. Тәрбиелік: Оқушылар арасында ұйымшылдықты және сыйластықты ояту. Тұлғалық ізгілік қасиветерге баулу және ұқыптылыққа, салауатты өмірге тәрбиелеу.

3 Сабақтың типі: аралас сабақ. Сабақтың әдісі: топқа бөлу, түсіндіру, сұрақ-жауап, баяндау. Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, электронды оқулық. Пәнаралық байланысы: медицина, химия Сабақтың құрылымы: І. Ұйымдастыру кезеңі. оқушыларды түгендеп, топқа бөлу. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі ІV. Бекіту. V. Қортындылау VІ. Үйге тапсырма VII Бағалау

4 ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

5 Мүшелер құрылысына кисте толтыру. Тыныс алу мүшелері Атқаратын қызметі Құрылысы Мұрын, кеңсірік Көмей Кеңірдек Ауа таймыр Өкпе

6 Cәйкесін тап. Төмендегі терминдердің (1-10) дұрыс анықтамасын (І-ХІІ) тап. Төмендегі терминдердің (1-10) дұрыс анықтамасын тап. (І-ХІІ) 1.Сілемейлі қабықша. І. Асты көмейге жібермейді. 2. Өкпе көпіршіктері ІІ. Кеңірдекті қабыстырмайды 3.Өкпе ІІІ. Ауаны залалсыздандырады 4. Ауатаймыр ІҮ. Тыныс алу жолының алғашқы қабаты. 5.Кеңірдек Ү. Тыныс алу жолының басталуы. 6.Бөбешік ҮІ. Өкпенің сыртын қаптайды. 7.Көмей ҮІІ. Кеуде қуысын астарлап жатады. 8.Шеміршекті жартысақина ҮІІІ. Дыбыс сіңірлері орналасады. 9.Сіріқауыз ІХ. Тыныс алу жолының ең ұзын бөлігі. 10.Мұрын қуысы Х. Көмей мен өкпе капиллярларын қосады ХІ.Өкпемен қандағы газ алмазу урны.. ХІІ. Газдардың диффузия жүлетін урны.

7 Сұрақ - жауап 1.Ауаның ағзаға кілетін жолы 2. Дыбыс сіңірлерінің арасындағы кеңістік 3. Ер адамдағы көмекейдің орташа ұзындығы 4.Кеңірдектің ұзындығы 5.Ауатаймырдың ең жіңішке тармақтары 6. Тыныс алғанда оттектің құрамы 7.Өкпенің сыртын қаптайтын қабықша 8. Адамда өкпенің саны 9. Дыбыс шығаруға көмектесетін мүше 10. Тыныс алу орталығының орналасқан жері

8 МДЫБЫСҰАҢҚАС РКӨЫРІ ЫЕМБҒҢ НПЕААІ ӨКЙҚҚР Мұрын, өкпе, көмей, қабырға, аңқа, дыбыс, сіңір, ірің, қас, ырғақ

9 КӨҢІЛ КҮЙІҢ ҚАНДАЙ?

10 ІІІ Жаңа сабақ Жоспары 1.Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 2. Тыныс алудың жүйкелік және гуморальдық ритейлуі 3. Жасанды тыныс алу жолдары 4. Тынысалу мүшелерінің аурулары және оның гигиенасы 5.Темекі шегудің тыныс мүшелеріне зияны.

11 Ой шақыру Тыныс алу мүшелері

12 Өкпенің тіршілік сыйымдылығы Өкпенің тіршілік сыйымдылығы тыныстық сыйымдылық (500 мл) + тыныс алудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл) + тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл). ӨТС = 500 мл мл мл = 3500 мл Дем алып, дом шығарғандағы өкпе көлемінің ұлғайып-кішіреюінің сызбанұсқасы (стрелка ауаның өту бағытын көрсетеді)

13 Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін (анықтайтын) арнайы құралды спирометр дейді.

14 Тыныс алудың жүйкелік және гуморальдық ритейлуі. Сопақша мида тынысалу, тыныс шығару орталығы орналасады. Тынысалу орталығы жөтелу, түшкіру сияқты қорғаныш рефлекстерін тудырады. Гуморальдық ритейлу. Адреналин мен тироксин гормон дары да тыныс алуды жиілетеді.

15 Жасанды тыныс алу жолдары. Жасанды тыныс алу жолдары. а) аурудың басын шалқайта қатты заттың үстіне жатқызу; ә) түймелерін ағытып, куедесін жалаңаштау; б) мұрны мен аузын дәкемен жауып, минуты на 16 лет ауа үрлеу; в) суға кеткенде етпетінен жатқызып, өкпесін судан тазартып құстыру; г) жүрегі тоқтап қалса куедесін қос қолдап ырғақты басу; д) әрбір 5–6 лет басқаннан соң пузына ауа үрлеу; е) таймыр соғуын ұдайы тексеріп (қадағалау) тұру. Жасанды тыныс алуда көрсетілетін жәрдом (бағдарша куеде қуысын қолмен басу бағытын көрсетеді)

16 Өкпені жарақаттайтын ауру – туберкулез. Туберкулез (латынша «tuberculum» – төмпешік) Ауырған адам терлегіш, әлсіз, дене қызуы көтеріңкі болады. Тамаққа тәбеті тартпайды, жөтеледі, қан түкіреді. Күтіну шаралары: витаминді, қуатты тамақ ішу; бойды таза ұстау; таза ауада көп серуендеу; дәрігер белгілеген дәрілерді уақытында ішу. Туберкулезбен ауырғандағы өкпенің беріштенуі

17 Туберкулезді қоздырушы – туберкулез микробактериясы немесе оны бұрын «Кох таяқшасы» деп, оны ашқан ғалымның атымен атаған. Инфекция ошағы науқас адам болып табылады. Туберкулезбен ауырған бір адам жылына адамға жұқтырады. Жұқтырудың негізгі жолы – ауа арқылы жұқтыру. Ауру науқас адамант дені сау адамға жөтел, түшкіру,сөйлесу кезінде беріледі.

18 Өкпе қатерлі ісігі, өкпе раны – адам өкпесіне түскен қатерлі ісік; созылмалы ауру. Өкпе қатерлі ісігінің панда болуына сыртқы және ішкі себе птер әсер етеді. Сыртқы себе птерге: тыныс алу жолдары мен өкпеге физикалық, химиялық, канцерогендік затратмен ластанған ауаның, зиянды затратдың енуі, темекіні жиі тарту; ал ішкі себе птерге: өкпедегі әр түрлі созылмалы қабынулар, иммундық жүйке қызметінің төмендеуі жатады. Өкпе қатерлі ісігіне әйелдерге қарағанда 45 – 60 жас аралығындағы ер адамдар жиі шалдығады. Дерт алғашқыда куеденің шаншып ауруымен (әсіресе дом алған кезде) басталлоды. Бұл кезде науқас құрғақ жөтеледі, сонин соң жабысқақ қақырық панда болып, оған қан араласады. Адам ентігіп, домігеді, дене қызуы көтеріліп, қатты жүдейді. Ауру асқынғанда қатерлі ісік клетка лары қан мен лимфаға араласып, бүкіл организме таралуы мүмкін. Мұндай жағдайда ешқандай ем қолдануға мүмкіндік болмайды. Ауруды анықтау үшін: жалпы клиника ; параклиника әдістер қолданылады. Диагноз қою қиындағанда диагностик. және емдік торакотомия (куеде қуысын ашу) жасалынады. Емі: ісікке қарсы дәріні кешенді және араластыра беру, хирургиялық операция жасау, сәулемен емдеу, химиялық терапия әдістерін қолдану.торакотомия

19 Тұмау – бүкіл ағзаны әлсілететін өте кең тараған қауіпті жұқпалы ауру. Асқынғанда басқа аурулардың тууына себепші болады. Аурудың дене қызуы көтеріледі, түшкіреді, жөтеледі, тамақтың иісін, дәмін сезбейді. Иіс, дәм сезу мүшелеріне қатты әсер етеді. Мұрын қуысындағы капилляр қантаймырларының қабырғалары кеңейіп, кілегейлі қабықшадан сұйық затрат көп бөлінеді. Тұмаумен ауырғанда гигиенаны сақтау керек: а) ыдыс-аяқ, төсек-орынды бөлектеу; ә) бөлмені ауық-ауық тазалау; б) желдеткішті ашып, таза ауа кіргізу; в) жатые емделу және т. б.; г) терең тыныс алу; д) спорт, дене шынықтыру, дене еңбегімен шұғылдану. Ірі қалаларда өнеркәсіп орындарынан, автокөліктерден бөлінетін улы гайдар да ауаны ластайды. Ол үшін өнеркәсіпте қалдықсыз технологияны енгізу, тазартқыш қондырғылар орнату қажет. Сынып бөлмесінің де ауасының тазалығын қадағалап отырыңдар. Үзіліс кезінде терезені ашып желдетуді ұмытпаңдар!

20 Темекі шегудің тыныс мүшелеріне зияны. Темекі түтінінде адам ағзасына зиянды 200-ден астам улы затрат болады. Бұл затрат сілекейде еріп, асқазанға түседі де, оның кілегейлі қабығын жарақаттайды. Темекі түтіні тыныс жолының кілегейлі қабығын қабындырады. Темекі түтінінде болатын күйе (сажа) мен қара май (деготь) ұсақ бронхиолалар мен өкпе көпіршіктерін бітеп тастайды. Өкпе ағзаны оттекпен толық қамтамасыз ете алтай газ алмазу бұзылады Темекінің түтініндегі радиоактивті затрат ағзаға жена лады. Темекіні көп шеккен адамның өкпесі қатерлі ісікке көбірек шалдығады. Темекі құрамындағы улы зат – никотин. Ол орталық жүйке жүйесін зақымдайды. Көп мөлшерде бокса, адам үшін өте қауіпті, өліп кетуі де мүмкін. Темекі, әсіресе жас ағзаны тез уландырады. Жас достар! Темекіге әуестенбеңдер! Темекі шекпейтін және темекі шегетін адамның өкпесі

21 1. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегенімізі не? 2. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін құрал 3. Тыныс алу орталығын ата. 4. Гуморальдық ритейлу дегеніміз- 5. Тыныс алу ауруларын ата. 6. Дем шығарғаннан кейінгі резервті көлем 7 Темекінің тыныс алу мүшелеріне зияны 8. Жасанды тыныс алдыру дегеніміз не? Терең тыныс алғандағы жұтқан және шығарған ауа спирометр Сопақша мида Қандағы СО 2 концентрация сына байланысты. Неғұрлым қан құрамында СО 2 көп бокса, соғұрлым адам жиі тыныс аллоды. Тұмау, туберкулез, суық тию. 500 мл Бронхиолалар мен өкпе көпіршіктерін бітеп, орталық жүйке жүйесін зақымдайды. Адам суға кеткенде, ток соққанда, газбен уланғанда есінен танып қалғанда көрсетілетін көмек

22 Тест 1. Тыныс алу орталығы: А) Өкпе ә) Сопақша ми б) Мишық в) Өкпе көпіршіктері 2. Тыныс алу қозғалысына не әсер етеді. А) Сана. Ә) СО 2 қандағы мөлшері. Б) Өсімді Ж.Ж. В) Орталық Ж.Ж 3. Тыныс алу алуға қатынсатын бұлшық ветер А) Көкет Ә) Арқа бұлшықеті Б) Қабырға аралық бұлшықет В) Құрсақ бұлшық еті 4. Сөйлемді аяқта. Тыныс алу жүйесі эволюциялық дамуда қан айналым жүйесімен және _________________________________________________байланысты. 5. Оттегінің өкпе көпіршіктерінен қылтаймырға өту себебі ______________байланысты. 6. Оттегін _______________________сіңіреді. 7. Дұрыс па: О 2 мен СО 2 газ күйінде болады. А) иә Б) жоқ.

23 1. Тыныс алудың ағза үшін маңызы. а/ сбыту ә/ СО 2 шығару б/ энергия бөлу, г/ АТФ түзу 2. Оксигемоглобин өкпеден жасушаларға қарай жылжиды. 3.Ауатаймырдың маңызы ауаны еркін өткіздіруінде а/ иә б/ жоқ. 4.Өкпе көпіршіктері безді эпителийден тұрады. а/ иә б/ жоқ 5.Оң өкпенің бөлігі : а/ 2 ә/ 3 б/ 4 в/ 1 6. Тыныс алудағы салатаймырдың маңызы байланысты. 7. / 1-5/ дұрыс анықтамасын тап. 1/ Ауатаймыр а/ Асты кеңірдекке жібермейді 2/ Көмей қақпашығы ә/ Тыныс алудың ең ұзақ жолы 3/ Өкпе көпіршіктері б/ Өкпе көпіршектеріне жалғасады 4/ Шеміршекті жарты сақиналар в/ Бронхиолаларды қабыстырмайды 5/ Бронхиолалар г/ Өкпедегі газ алмазу урны.

24 1. Тыныс алуда өсімдіктердің маңызы О 2 бөлінуде А) иә Б) жоқ. 2. (1-15) дұрыс анықтамасын тап. 1. Өкпе а) Тыныс алу жолының алғашқы қабаты 2. Көмей ә) Өкпедегі және қандағы газ алсу урны 3. Мұрын қуысы б) Өкпенің сыртын қаптайды 4.Сілемейлі қабықша в) Тыныс алу жолының басталуы 5. Плевра г) Дыбыс сіңірлері орналасады. 3. Тыныс алу жолын летімен орналастыр. 1. Кеңсірік 2. Кеңірдек 5.Мұрын қуысы 3. Бронхылар 6. Көмей 4. Өкпе 7. Өкпе көпіршіктер 4. Тыныс алу этаптарын летімен жаз: 1/ Газ алмау а/ 3/ Ұлпадағы газ алмазу в/ 2/ Тыныс алу б/ 4/ Қан мен газдың тасымалдануы г/ 5. Ересек адамның өкпесінің салмағы : а/ 500 г ә/ г б/ 90 г в/ 200 г 6.Сіріқауыз қай ұлпадан тұрады? а/ бұлшықет ә/ жүйке б/ жалпақ эпителий в/ дәнекер 7.Қан оттекпен қай жерде қанығады? а/жүректе ә/өкпеде б/бүйректе в/мида

25 Сергіту сәті ШАРТЫ: Тұмау бокса – сол қол көтеру. Туберкулез бокса – оң қол көтеру. Темекі шегу бокса – денені бұру. Ауырған адам терлегіш, әлсіз, дене қызуы көтеріңкі болады. Иіс, дәм сезу мүшелеріне қатты әсер етеді. 200-ден астам улы затрат болады Тамаққа тәбеті тартпайды, жөтеледі, қан түкіреді. Құрамындағы улы зат – никотин Мұрын қуысындағы капилляр қантаймырларының қабырғалары кеңейіп, кілегейлі қабықшадан сұйық затрат көп бөлінеді. Жас ағзаны тез уландырады Орталық жүйке жүйесін зақымдайды.

26

27 Медицина саласына көп еңбек сіңірген ғалым Халел Досмұхамедұлының «танысың сау болсың десең»-деген оқушының саулығын сақтау жөніндегі ұсынысы: 1. Дем алғанда ауызың ылғи да жабулы болсын 2.Шаңда не ауасы бұзылған орында тұрма. Жүрген жеріңді шаңдатпай жүр, әсіресе үйдің ішінде шаң көтеруші болма. 3. Киімінді, төсегінді үйдің ішінде қақпа, сілікпе тазалама сыртқыа шығарып тазала.Үйдегі нәрселердің шаңын дымқыл шүберекпен сүрт. 4. Үйде жұмыс істегенде жылы уақытта терезең ашық болсын. 5. Суық кезде есік терезені ашып, үйіңнің ауасын жаңартып тазалап тұр. 6. Гулеме желден сақтан. 7. Шылым тартпа, темекінің ағзаға өте зиян екенін ұмытпа.

28 1. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз не ? 2. Спирометр деген не ? 3. Тыныс алудың гуаоральдық ритейлуі ненің әсерінен болады? 4. Тыныс алу орталығына қозу қандай репцепторлырдың әсерінен түседі? 5. Жасанды тыныс алу жолдарын ата. 6. Тұмаумен ауырғанда күтіну жолдарын ата. 7. Темекі ағзаға қалай әсер етеді? 8. Туберкулез қанадай ауру, одан сақтану жолдарын айт.

29 543

30 VII Үйге тапсырма: