Заттың күйлері: сұйық, қатты, газ. АГРЕГАТТЫҚ КҮЙ заттың (су, темір, күкірт т.б.) белгілі бір жағдайдағы (темпиратура, қысым) күйі. Заттар 3 не 4 түрлі. - презентация

1 Затың күйлері: сұтық, қаты, газ

2 АГРЕГАТТЫҚ КҮЙ затың (су, темір, күкірт т.б.) белгілі бір жағдайдағы (температура, қысим) күйі. Затар 3 не 4 түрлі агрегатық газ, сұтық, қаты дене және плазма күйінде болады. Мысалы, су сұтық, мұз және бу күйінде кездеседі. Затың бірнеше АГРЕГАТТЫҚ КҮЙінің болуы онаң молекула лары мен атом дарынаң жбылулық қозғалисиндағы ерекшеліктеріне байланасты. Әр күгдегі бөлшектердің тартбилыс күштері электрхондардың қатысуына тәуелді. Мысалы, қаты және сұтық денелерге қарағрппппппппанда гайдарда бөлшектердің еркін тербелмелі қозғалистары өте жеғары болады. Затар бір АГРЕГАТТЫҚ КҮЙден екіншісіне өткен кезде олардың кейбір физикалық-химиялық қасиеттерінің (энтропия, тығыездық т.б.) өзгеруі секірмелі түрде жүреді, яғни затың құрамы бұрынғы қалпында сақталғанамен, құрбилымы өзгереді. қысимгазденеплазмамұзбумолекула ларыатом дарынаңэлектрхондардыңэнтропиятығыездыққұрбилымықысимгазденеплазмамұзбумолекула ларыатом дарынаңэлектрхондардыңэнтропиятығыездыққұрбилымы Агрегаты қ к ү й

3 Температурана ң ө згеруіне байланасты зат ү ш т ү рлі к ү где: қ аты, с ұ ты қ ж ә не газ к ү йлерінде бола аллоды. Ә р т ү рлі к ү гдегі заты ң қ асиеттері де т ү рліше болады. Б ө лме температура син да (+20°С) синаптан ө зге металдан қ аты к ү где бокса, ауада ғ ы к ө птеген гайдар қ аты к ү эге минус (-270°С) температура машасинда ауысады. Жер бетінде температура негізінен +40°С-дан -50°С-ка дейін ауыт қ иды. М ұ ндай температурада азот, оттегі, сутегі сия қ ты затрат тек газ к ү йінде болатынды қ тан, оларды гайдар деп этап кеткен. Ал газ да ө те т ө менгі температурада с ұ ты қ ж ә не қ аты к ү эге ө те аллоды. Мысалы, Жерге кара ғ рппппппппанда К ү не ә лде қ айда алис орналаскан Сатурн, Уран,Нептун планета лары жа ғ датында же ғ арыда атал ғ ан гайдар с ұ ты қ ж ә не қ аты к ү где болады. Ол планеталарда температура ө те т ө мен маша ғ а (-270°С) жетеді. Б ө лме температура син да синап буланнады, ал -30°С-та қ атады. С ұ ты қ синап, ә сіресе, она ң буы денсаулы ққ а аса қ ауіпті. Сонды қ тан син абы бар аспаптармен ж ұ мыс ужаса ғ рппппппппанда айрыкша са қ ты қ керек. Егер синапты т ө гіп ал ғ рпандрей жа ғ дай туса, міндетті т ү рде арнаулы қ измет орындарына айтып, кауіпсіздендіру шараларын ш ұғ был ж ү ргізу қ ажет.синаптанназототтегісутегіСатурн УранНептунтемпературасинап

4 Қ аты денелер Біз қ аты дене жершарына ң бетінде, қ аты денелерден салон ғ ан құ рбилыстарда- ү йлерде ө мірс ү ріп жатырмиз. Біздін денемізде ң құ рамында машамен 65% су бол ғ анна ө зіде (мода 80%) олкаты деньги жатады. Қ аты денелерді ң қ асиеттерін білу тіршілік ү шін қ ажет. Қ аты денелер с ұ иы қ тар сия қ ты ө зіні ң к ө лемін ғ анна са қ тап қ оймады, сонамен бірге пішінін де са қ тай аллоды. Олар негізінен кристалл к ү где болады кен. 1)Кристал денег. Кристалдан-атамдары немесе молекула лары кеністікте белгілі орындалып, реттеліп орналас қ ан қ аты денелер. Кристалды ң сирт қ ы пішіні д ү рысьь я ғ ни бір қ аліпті болуында ос ғ ан байланасты. Мысалы: к ә дімгі ас т ұ зы т ұ иіршігінін бір-бірімен тік б ұ крыш ужасап т ұ р ғ ан базы қ базы қ то қ тары бар. М ұ на лупа ар қ билы аст ұ син қ арап бай қ ау ғ а болады. Ал қ ар құ лауына ң пішіні геометриялы қ ша ғ ыннан қ рпандрей д ұ рысьь денегімізше ! М ұ ндай да кристаллл қ аты денені ң -м ұ езды ң ішкі құ рбилысина ң геметриялы қ д ұ рысььты ғ ы бейнеленген. 2)Кристалды қ к ү йлерді ң айры қ ша белгілері. Таби ғ ата ғ ы днелерді ң к ө пшілігіні ң құ рлымы кристаллды қ болып санналлоды. Мысалы:барлы қ минералдар немесе барлы қ талдан қ аты к ү йінде кристаллл болып табблады.

5 Пішіні мен көлемін сақтау - қаты деньги тән қасиет. С ұ ты қ к ү гдегі дене ө зінін, пішінін о ң ай ө згертеді, біра қ к ө лемін са қ тайны. С ұ ты қ құ тбыл ғ ан ыдыс пішінін қ аббылдайды. А ққ ышты қ, к ө лемін са қ тау ж ә не пішінін о ң ай ө згерту - с ұ ты ққ а т ә н қ асиет. С ұ ты қ ты ң б ұ л қ асиеті к ү рделі пішінді металл б ұ тымдарын ужасау ғ а пайдаланблады. Ол ү шін бал қ ы ғ ан металлы, арнаты усажал ғ ан қ алыптар ғ а құ тып, каты рады. С ұ ты қ ты ң молекула лары қ аты денелерді ң молекула ларына кара ғ рппппппппанда бір-бірінен алеша қ орналасады. Сонды қ тан оларды ң арасинда ғ ы тартбилыс к ү штері де, тебіліс к ү штері де қ аты денелерге қ ара ғ рппппппппанда кем болады. С ө йтіп, с ұ ты қ о ң ай а ғ ады, о ң ай б ө лінеді. Со ғ ан қ арамастан с ұ ты қ ты ң к ө лемін ө згерту ө те қ иин. Ө йткені с ұ ты қ тарды ң молекула лары да белгілі бір rO ара қ аши қ ты қ та тартбилыс к ү ші мен тебіліс к ү штеріні ң тепе-те ң дігін са қ тау ғ а тырысььады. Шына молекула лары ретсіз орналас қ анды қ тан, она ң құ рбилыси кристаллл қ аты денеден г ө рі с ұ ты қ молекула ларына ң орналасуына ұқ саз. Молекулалары белгілі бір ретпен қ айталанап орналасатын денелер кристаллл денелер, ал молекула лары ретсіз орналасатындары аморф денелер деп аталлоды. Шына аморф деньги жатады. С ұ ты қ тар сия қ ты шина молекула лары да а ққ ыш келеді. Біра қ она ң а ққ ышты ғ ы ө те баку ж ү реді. Міне, сонды қ тан тік қ алпында ө те ұ за қ са қ тал ғ ан шинбыларды ң т ө менгі жа ғ ы бірте-бірте қ алы ң дай т ү седі. с ұ ты қШынакристаллламорф денелераморфс ұ ты қШынакристаллламорф денелераморф Денені ң газ к ү йіндегі молекула лары она ң бас қ а к ү йлеріне қ ара ғ рппппппппанда тіптен алеша қ орналасады. Сонды қ тан газ молекула ларына ң арасинда ғ ы тартбилыс к ү ші де, тебіліс к ү ші де іс ж ү зінде білінбейді. Она ң молекула лары ретсіз ү здіксіз қ оз ғ ала отырып, берілген к ө лемні ң барлы қ ба ғ ытына тарайды. газ тартбилыс к ү шітебіліс к ү шігаз тартбилыс к ү шітебіліс к ү ші

6

7 Ауа Ауа ә р т ү рлі гайдарды ң қ оспаси. Ауана ң бар кенін, она ң газ молекула ларынан т ұ ратинан тынастап дом ал ғ рппппппппанда, жел со ққ рппппппппанда, ж ү йрік атпен ж ү йтки шоп қ рппппппппанда сезінеміз. Ауана ң бар кенін т ә жірибе ужасап та бай қ ау ғ а болады. Мысалы, су ғ ашина ста қ анды немесе бас қ а бір ыдысты т өң керіп батыратин бокса қ, оларды ң к ө лемін су толы қ толтырмайды. Б ұ дан ыдысты ң «бос» к ө лемі бас қ а бір затпен толы кеніне к ө зіміз жетеді. Ол зат - ауа, д ә лірек айтса қ, ауа құ рамында ғ ы ә р т ү рлі гайдар: мысалы, азот, оттегі, суды ң буы, т. б. затрат. Ал енді су ғ а т өң керіліп батырбыл ғ ан ыдысты ң т ү бі тесік бокса, хонда ыдысты ң іші бірте-бірте су ғ а то лады. Она ң себебі: ыдысты ң к ө лемін алып т ұ р ғ ан ауа тесік ар қ билы сиртка ши ғ ады да, она ң орнан су басады. газшинасуазототтегісуды ң буыгазшинасуазототтегісуды ң буы

8 Өзі құтбылған ыдыстың пішінін ғанна аллоды, көлемін сақтайны, пішінін сақтамайды, аққыш. Молекуланаң өз өлшеміндей. Орнақты күйінің маңатында секірмелі, тербелмелі қозғаллоды.

9

10 Газ молекуласи Газ Газ молекула лары да, с ұ ты қ молекула лары сия қ ты ретсіз орналасады. Алайда, газ бен с ұ ты қ ты қ арасинда елеулі атырмашбилы қ бар. С ұ ты ққ а қ ара ғ рппппппппанда гаезды ң к ө лемін оп-о ң ай ө згертуге болады. Мысалы, газ мейлінше о ң ай си ғ блады. Допты қ олмен-а қ си ғ ып, она ң ішіндегі ауана ң к ө лемін ед ә уір кішірейте аламиз. Газдарды ң қ аты денелерден де, с ұ ты қ ты қ тардан да басты атырмашбилы ғ ы - олар берілген к ө лемді т ү гельь қ амтып орналасады. Гаезды ң т ұ ра қ ты к ө лемі мен на қ ты пішіні болмайды, ол берілген к ө лемді т ү гельь қ амтиды.с ұ ты қгаз

11

12

13 Плазма – ө те же ғ ары температурада ғ ы қ из ғ ан газ Сингульяциялы қ к ү й – заты ң ө те ты ғ из си ғ был ғ ан к ү йі

14 Газ тексте, сұтық және қаты денелердiң қасиеттерi Газ тексте, сұтық және қаты денелердiң қасиеттерi Кристалдан - атом дары немесе молекула лары реттелiп орналас қ ан ж ә не периодты т ү рде қ айталанап т ұ ратин iшкi структурасин т ү зетiн қ аты денелер Кристалды қ тор - б ө лшектердi ң орналасуына ң салистырмалы т ү рде орна ққ ан скелетi. Бал қ у - заты ң қ аты кристаллды қ к ү гден с ұ ты қ к ү эге ө туi. Бу – булануды ң ә серiнен пайда болатын газ Бу ғ а айналу - Заты ң с ұ ты қ к ү гден газ к ү йiне ө ту процесi Аморфты қ денелер – стуктурасина ң сол фрагментiнде барлы қ ба ғ ыттар ботынша қ айталанушбилы ғ ы же қ қ аты денелер.

15

16 Зейін қотып тыңдағрппппппппандарыңизғарахмет!