AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FİZİKA FAKÜLTƏSİ « Ümumi fizika və Fizikanın tədrisi metodikası » kafedrası IV kurs FzM-60. - презентация

1 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FİZİKA FAKÜLTƏSİ « Ümumi fizika və Fizikanın tədrisi metodikası » kafedrası IV kurs FzM-60 -cı qrup tələbəsi Kərimova Rahilə Abduləli qızının «Fizika müəllimi» ixtisası üzrə bakalavr dərəcəsi almaq üçün «MƏKTƏB FİZİKA KURSUNDA MEXANİKAYA AİD FUNDAMENTAL TƏCRÜBƏLƏRİN TƏDRİSİ METODİKASI » mövzusunda BURAXILIŞ İŞİ Kafedra müdiri: prof. M. M. PƏNAHOV Elmi rəhbər: dos. E. S. QARAYEV Bakı – 2017

2 Metodlar: Riyazi modelin qurulması, müşahidə edilən hadisələrin kəmiyyət baxımından eksperimental tədqiqatı. Əsas öyrənilən prinsiplər: Nyuton mexanikasının əsas qanunu (sadələşdirilmiş formada). Qalileo Qaliley ( )

3 Qaliley Aristotelin ağır cismin yüngül cisimdən daha tez düşdüyü fikrinin ədalətli olmasına şübhə etmişdi. Bu fikri təcrübəni 1589-cu ildə Piza qülləsində keçirilmiş təcrübələr sübut etdi. Qaliley Piza qülləsindən çəkisi 80 kq olan top gülləsi və 200 q-lıq muşket gülləsi atdı. Cismin düşmə sürətinin onun çəkisindən asılı olmadığını keyfiyyətcə sübut edən Qaliley, cismin düşməsini kəmiyyətcə yoxlamaq üçün sürətli düşməni onun xüsusiyyətlərini daşıyacaq daha yavaş hərəkətlə əvəz edir.

4 Təcrübədə yavaş hərəkət növü kimi Qaliley hamar topun mail səthdə diyirlənməsini seçmişdi. Nəticə Mail səth üzrə kürənin diyirlənməsi bərabərtəcilli olur.

5 Metodlar: fikri təcrübə Əsas öyrənilən prinsiplər: ətalət prinsipi və Qalileyin nisbilik prinsipi. Ə g ə r cisim altındakı s ə th üfüq ə maili olduqda b ə rab ə rt ə cilli h ə r ə k ə t edirs ə, özü d ə meyli az olduqda daha kiçik t ə cill ə h ə r ə k ə t edirs ə, bu s ə th d ə qiq üfüqi olduqda o nec ə h ə r ə k ə t ed ə r? Sıfır t ə cill ə – Qalileyin cavabı budur.

6 Qalileyin ətalət prinsipi onun adını daşıyan, eyni zamanda Nyuton mexanikasının birinci qanunu olan nisbilik prinsipi ilə qırılmaz bağlıdır: bütün mexaniki hadisələr ixtiyari başlanğıc şərtlərdə bütün hesablama ətalət sistemlərində eyni cür baş verirlər. Elektrik və maqnetizm haqqında elmin inkişaf prosesində Qalileyin nisbilik prinsipinin yolunda problem yarandı: hərəkət edən hesablama sistemlərində elektrik yükü cərəyan yaratmalı idi, ona görə də sonuncuda onların elektrostatik (kulon) qarşılıqlı təsirinə maqnitostatik (amper) qarşılıqlı təsir əlavə olunmalıdır.

7 Bütün fiziki proseslər başlanğıc şəraitindən asılı olmayaraq bütün ətalət hesablama sistemlərində eyni cür baş verir. «Bütün fiziki» deyəndə «həm mexaniki, həm də elektromaqnit proseslər» nəzərdə tutulur.

8 Metodlar: empirik veril ə nl ə rin riyazi işl ə nm ə si Ə sas öyr ə nil ə n prinsipl ə r: bucaq momentinin saxlanması, ekvivalentlik prinsipi. Dəqiq astronomik müşahidələrin əsasını danimarkalı alim Tixo Braqe ( ) qoymuşdur. O sübut etdi ki, kometa əvvəllərdə hesab olunduğu kimi atmosfer hadisəsi deyil və güclü şəkildə dartılmış orbit üzrə hərəkət edir.

9 1. (1609) bütün planetlər elliptik orbit üzrə dövr edir, Günəş ellipsin fokusunda yerləşir (bax. şək. 1). 2. (1609) Günəşi və planeti birləşdirən vektor, bərabər zaman aralığında eyni sahəli eliptik sektoru örtür (şəkil 1 də kodlaşdırılan). 3. (1619) Planetlərin dövr etmə müddəti və onların elliptik orbitlərinin böyük oxları a-nın qiymətləri elədir ki, a 3 /T 2 nisbəti bütün planetlər üçün eynidir.

10 İ.Nyuton 1687-ci ildə işıq üzü görən «Natural fəlsəfənin riyazi əsasları» əsərinin birinci cildində ümumdünya cazibə qanunu verilmişdir. Bu qüvv ə nin ikinci cismin ç ə kisin ə proporsional olması faktı bu n ə tic ə y ə g ə tirir ki, verilmiş nöqt ə d ə yerl ə şdirilmiş bütün cisiml ə r qravitasiya sah ə sind ə eyni t ə cili alırlar. Nyuton Ayin m ə rk ə z ə qaçma t ə cilini hesabladı. Üumudünya cazib ə qanuna gör ə qravitasiya qarşılıqlı t ə siri m ə kanın ist ə nil ə n nöqt ə sin ə ani olaraq ötürül ə bilir.