Қ.А.Яссауи атындағы ХҚТУ Қазақстан тарихы кафедрасы Лекция тақырыбы: Түрік қағанаты Батыс Түрік қағанаты Қабылдаған:Махмуд К. Орындаған:Дүкенбай Ж. ЖМ-101f. - презентация

1 Қ.А.Яссауи атындағы ХҚТУ Қазақстан тарихы кафедрасы Лекция тақырыбы: Түрік қағанаты Батыс Түрік қағанаты Қабылдаған:Махмуд К. Орындаған:Дүкенбай Ж. ЖМ-101f.

2 Түрік қағанаты(552-6О3)

3 Қазіргі қазақ жерінде ерте орта ғасырда ірге тіккен алғашқы феодалдық мемлекеттердің бірі – Түрік қағанаты. Түрік этнонимі 542 жилы қытай жылнамаларында атака баста ты. Қытайлар түріктерді сунну-ғұндар деп атаған. Ерте Түркі мемлекеті – Түркі қағанаты 552 жилы құрылды. Оның негізін салған – Бумын қаған 553 жилы қайтыс болады. Оның мұрагері –Мұқан- қаған ( ) билік құрған жылдарда Түркі қағанаты Орта Азияда саяси үстемдікке ие болады. Олар Маньчжуриядағы қидандарды, Енисейдегі қырғфздарды бағындырады, бұларға Солтүстік Қытай алым-салық төлеп тұрады жж. эфталит патшалығын басып аллоды. Міне, осыдан кейін олардың жері Каспий теңізінен Солтүстік Индияға дейін және Шығыс Түркістанға дейін созылып жатқан.

4 Хал қ ы Т ү рік қ а ғ анютины ң құ рамында қ ыр ғ фз, о ғ фз, ұ й ғ ыр, дулу, ү йсін т.б тайпалар бол ғ ан. Шаруашылы ғ ы Т ү рік қ а ғ анютины ң хал қ ы негізінен к ө шпелі ж ә не жартылай к ө шпелі мал шаруашылы ғ имен айналыс қ ан.

5 Түркілер Орта Азияны жаулап алғаннан кейін Жерорта теңізіне дейін баратын Жібек жолына иелік етті. Олар өздерінің жаулап алу жорықтарын жүргізуде Иранға қарсы Византиямен одақтасты, 571 жилы түріктердің әскери қолбасшысы Естеми Солтүстік Кавказды басып аллоды, сөйтіп Керчь түбегіне (Боспорға) шықты. Оның балансы Түріксанф Керчьті басып алып, 576 жилы Қырымға шабуыл фасады. Бірақ Естеми өлгеннен кейін жылдары билік үшін қырқыс бастарды. Өзара қырқыс пен әлеуметтік қайшылықтар қағанатты қатты әлсіретті. Күшейіп алған Иран 588 ж. Герат түбінде түріктерді жеңіп шығады. Византия 590 жилы Боспорды қайтадан жаулап аллоды. Өзара қырқыстар, әлеуметтік қарама-қайшылықтар қағанатты әлсіретіп, оның 603 жилы Шығыс және Батыс түркі қағанаттарына бөлінуіне әкелді.

6 Батыс Түрік қағанаты(6О3-7О4)

7 Қағанаттың этникалық саяси өзегі он тайпа (он оқ будун) балды, олар Қаратау баурайынан Жоңғарияға дейінгі аралықта жатқан ежелгі үйсін жерін жайлайды.Шу өзенінің шығыс жағында дулының бес тайпасы, ал оның батыс жағында бес тайпалы нушебилер тұрып жаты.Суяб қаласы(Қырғфзстандағы Тоқмақ қаласы маңында) елдің астанасы балды, ал қағанның жазғы ордасы Мыңбұлақ (Түркістан қаласы жанында) еді жылдары Жегуй-қаған мен оның інісі Түн- жабғы қаған билеген кезде қағанаттың күш қуаты таси түседі, Тохарстан мен Ауғанстанға жасалған жаңа жорықтар мемлекет шекарасын Үндістанның солтүстік-батысына дейін жылжытып кеңейтеді.

8 Батыс Түрік қағанаты Шегуй (610618) мен Түн жабғу (618630) қағандар тұсында күшейіп, мемлекеттің шекарасы кеңейе түскен. Қағанаттағы жоғарғы лауазымдар ябғу, шад және елтебер қаған руының өкілдеріне тиесілі еді; оларды қаған вассал тайпаларды билейтін лауазымдарға қойған. Сот қфзметтерін бұрықтар мен тархан дар атқарды. Бектер- тайпа бастықтары мен өкілдері,жергілікті жерлердегі ақсүйектер сословиесінің басты тірегі болған. Қарапайым халық қара бұдұн, ал әлеуметтік құрылымның ең төменгі сатысының тәуелді чтобы тат деп аталған Шаруашылығы Батыс Түрік қағанаты шаруашылығының негізін маусымды жайылымға негізделген жартылай мал шаруашылығы құрайды.