Ө ЗБЕК ХАЛ Қ ЫНЫ Ң М Ә ДЕНИЕТІ. Ө ЗБЕК ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХЫ Антропологиялық жағынан ферғана-памир нәсіліне жатады, моңғол өңдесі аралас. Өзбектер этногенезіне. - презентация

1 Ө ЗБЕК ХАЛ Қ ЫНЫ Ң М Ә ДЕНИЕТІ

2 Ө ЗБЕК ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХЫ Антропологиялық жағынан ферғана-памир нәсіліне жатады, моңғол өңдесі аралас. Өзбектер этногенезіне Орта Азияны мекендеген ежелгі соғдылық,хорезмдік, бактриялық, ферғаналықтайпал ар мен сақ, массагет тайпалары аздап та бокса өз үлесін қосты. Өзбектер ұлтының қалыптасуы ұзаққа созылды, оның құрмамы үлкен үш топқа бөлінді:моңғол Орта Азиянысоғдылықхорезмдікбактриялықферғаналықсақмассагет Бірінші топ көгалды алаптардағы отырықшы халықтар арасындағы негізгі халық. Бұлардың басты белгілері ру мен тайпаға бөлінбейді, суармалы егіншілікпен, қолөнерімен, судамен шұғылданады, қалалар мен ірі қыстақтарда тұрады. Өзбектердің бұл чтобы Ташкенттің көгалды алқабы мен Парғана алқабында мекендеген. Олар өзбек халқының қалыптасуына, көшпелі өзбек пен өзге де көшпелі тайпаларының отырықшылануына ықпал фасады. Екінші топ Мауераннахрға моңғол дәуіріне дейін және Шыңғыс хан заманында ауып келген түркі-моңғол тайпаларының ұрпақтары (қарлұқ, баркас, қалтатай, моғол, т.б.), бұлар отырықшы халыққа сіңіскен жоқ, жартылай көшпелі өмір сүріп, ру-тайпалық дәстүрлерін сақтап қалды. Олардың көпшілігі өздерін «түрікпіз» деп атады.Мауераннахрға Шыңғыс ханқарлұқбаркасқалтатаймоғол Үшінші топ 15 ғ-дың аяғында Дешті Қыпшақтан ауған өзбек тайпаларының ұрпағы. «Өзбек» атауы осы тайпалармен бірге келді. Бұл тайпалар шежіре деректерінде «92 баулы өзбек» деп аталады. Бұлардың көпшілігі орта ғасырларда-ақ әбден белгілі болған қыпшақ, найман,жалайыр, қаңлы, қытай (китай), қоң брат, маңғыт, дүрмен, қатаған, қырық, сарай, кенегес, қият, құтты, ұйғыр, т.б. тайпалар мен халықтар еді.92 баулы өзбек»қыпшақнайманжалайырқаңлықытайқоң братмаңғытдүрменқатағанкенегесұйғыр Өзбектер (өз. Ozbek, Ozbeklar) ұлт,Өзбекстан елінің негізгі халқы. Жалпы саны 30 млн-дай адам (2012). ТМД шеңберінде, соның ішінде Тәжікстанда, Қазақстанда,Қырғ ызстанда, Түрікменстанда көп тұрады. Солтүстік Ауғанстанда, ҚХР-да, т.б. алис шет елдерде де өмір сүреді.өз.ӨзбекстанТМДТәжікстандаҚазақстандаҚырғ ызстандаТүрікменстанда АуғанстандаҚХР

3 О ТБАСЫЛЫ Қ ҒҰ РЫПТАРЫ Жартылай көшпелі өзбектер туыстық жағдайды қатаң сақтаған. Қазіргі отбасылары шағын, бірақ та ұлдары үйленген соң әке үйі қасына таяу орнығады (бір-біріне көмектесіп тұру үшін), қарашаңырақта кіші балансы қалады. Әйелдер қоғамдық өмірге көп араласпайды.

4 Ш АРУАШЫЛЫ Ғ Ы Өзбектердің дәстүрлі кәсібі егіншілік, суда және ұсталық. Ірі қалаларда суда, ұстаханалар, үлкен ауылды жерлерде қолөнер, ұсталықтың әр түрі (тігіншілік, зергерлік, тері илеу, сабын жасау, нан басу, тәтті шығару, т.б.) дмамы.

5 Ө ЗБЕК ХАЛ Қ ЫНЫ Ң Ұ ЛТТЫ Қ АСПАПТАРЫ Дойра - өзбек соқпалы аспап Най үрмелі аспабы Рубаб аспабы

6 Танбур аспабы Дутар аспабы Гиджак аспабы

7 К ИІМ - КЕШЕКТЕРІ Ерлер рейде, шапан; әйелдер слан магадан тігілген көйлек, шапан киді. 19 ғ-дың аяғы мен 20 ғ-дың басында белке дейін келетін камзол да кеген. Бас киім ерлерде – тақия, жүн қалпақ, әйелдерде – орамал. Дәстүрлі аяқ киімі – тері етік, табуны жұмсақ мәсі, сыртынан галош киеді.камзолтақияорамал Әйелдер мен қыздар бірінші балансы туғанша шаштарын көрсетпей ұсақ етіп өріп қояды (кейде 40 жасқа дейін), где әйелдер екі бұрымнан өреді.

8 Т А Ғ АМДАРЫ Ө збектерді ң негізгі та ғ мамы ө сімдік, с ү т ж ә не с ү т ө німдерінен жасалады. С ү йікті асы палау. Басты сусыны шай, к ө біне к ө к шай.палаук ө к шай

9 Т ІЛІ ЖӘНЕ ЖАЗУЫ Өзбек тілі түркі тілдерінің оңтүстік-шығыс (ортаазиялық) тармағы, қарлұқ тілдері чтобина жатады. Өзбек тілі бірнеше диалектіге бөлінеді. Олардың ең үлкені оңтүстік-шығыс пен қала тұрғындарының тілдік ерекшелігін қамтитын қарлұқ диалектісі, ол қазіргі ұйғыр тіліне ұқсас келеді. Жазуы латынь әліпбиіне негізделген.

10 Н АЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ !