Скачать презентацию
1 Mavzu: AVESTO – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida Navoiy dalat pedagogika instituti Tarix fakulteti 3 kurs talabasi Ravshanova Dilrabo
2 Avesto bundan XXX asr muqaddam ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan manaviy, tarixiy merosidir". I. Karimov
3 Zardushtiylik otmish dinlarining eng kuchlilaridandir. Uning budda, xristianlik va islomga malum darajada tasiri bor. Yu. A. Rapoport Zardushtiylik oz davrida insonning yer yuzida faravon yashashiga katta ahamiyat bergan eng oqilona dindir. S. F. Oldenburg. Zardushtiylik yoruglik va mehr – oqibat dinidir. U yovuzlik va qorongilikka qarshi turadi. Gegel Osiyoning barcha farzandlari ichidan garb birinchi orinda zardushtni oziga manaviy ustoz qilib tanladi. Uning goyalari Iso Masih talimotidan ilgari Yunonishtonni boyitgan edi. Zardushtni Platon ham bilar edi. Budda va Konfutsiylarning ovozlari Yevropaga yetib kelishi uchun kop vaqtlar kerak boldi. Shu sababli Zardusht garbda qadim Osiyoning yagona donishmandi bolib qoldi. Jan Dyushe
4 ZARDUSHTIYLIK DINI UMUMIY MALUMOT: Asoschisi: Zardusht (Zoroastra,Zarastra, Zaratushtra) Paydo bolgan vaqti: m.a. VI asr Din asoslari bayon etilgan manba: Avesto Hozirda bu dinga etiqod qiluvchi aholi yashaydigan joylar: Hindistonning Bombay, Gujarot shtatlarida 115 mingdan ziyod aholi, Eron Muqaddas unsurlari: suv, olov, tuproq, havo
5 Zardushtning hayoti taxminan mil.av. VI asrning birinchi yarmiga togri keladi. Otasining ismi Porushasp, onasining ismi Dugdova edi.Zardushtning tarixiy shaxs ekanligi fanda hali ham tortuvshuvli masala bolib qolmaoqda. U Zardushtiylikning muqaddas kitobi Avestoning eng qadimiy qismi Got ni ijod etgan.Zardushtiylik o z ta limotini Sharqiy Eron va O rta Osiyoda targ ib etgan, deb taxmin qilinadi. Sharq rivoyatlariga ko ra, ZardushtBaqtriyada shoh Vishtaspa davrida yashagan, yangi diniy ta limotni targ ib qilgan, Vishatspa birinchi bo lib uning ta limotini qabul qildi. Avesto ning keyinroq yozilgan boblarida Zardushtning shaytonlarga qarshi so'zi, mo jizalar bilangina emas, qurol bilan ham jang qilgan afsonaviy kurashchi sifatida tasvirlangan.
6 Olimlarning aniqlashicha, jannatdagi hurlar to g risidagi rivoyatlar Avesto obrazlari orqali (asosida)shakllanadi. Zardushtiylikning hozirgi shakli forsiylik. Hozirgi paytlargacha saqlanib qolgan dafn marosimlari o ziga xos xususiyatlari mavjud: murdalar bir necha past- baland sukunat minoralari dahmalar"ga solinadi, u yerda murdalarning go shtlarini qushlar yeydi; go shtdan tozalangan suyaklar minora o rtasidagi chuqur quduqga sochib yuboriladi. Bunda halol bilan harom ning bir-biriga yaqinlashmasligiga erishiladi. Zardushtiylik ibodatxonalarida mangu olov yonib turadi. Zardushtiylikning asrlar mobaynida mazmun- mohiyati o zgarib keldi, Arshakiylar va Sosoniylar davrida davlat diniga aylangan.
7 Ozbekistonda chop qilingan Avesto kitobida chizilgan ushbu rasmda darvish qiyofasi tasvirlangan. Hamda uning ostida shunday sozlar yozilgan: "Darvishlarning anduhlarni yaratguvchi mehribonlik va javonmardligini olqishlaymiz". "Yetti buyuk yasht"
8 Avesto dagi malumotlarga kora, Orta Osiyo aholisining ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar quyidagicha bolgan. Nmana Oila jamoasi Vis Patriarxal urug jamoasi Zantu Qabila jamoasi Dahyu Qabilalar ittifoqi
9 AVESTO UMUMIY MALUMOT: Yaratilgan vaqti va joyi: 2 ming yil davomida ogzaki tarzda shakllanib, m.a. III asrda Arshakiylar tomonidan kitob holiga keltirilgan Malumotlar keltirilgan xalqlar: Eron, Ozarbayjon, Afgoniston va Orta Osiyo Saqlanib qolgan qismlari: 4ta
10 Avesto dagi ma lumotlarning qadimgi qismi eramizdan avvalgi 3000 – 2000 yillarga tegishli deb taxmin qiladi olimlar. Podsho Doro Ibn Doro xazinasida 12 ming qoramol terisiga tilla bilan bitilgan. Iskandar esa bu yurtga bostirib kelgan va otashxonalarni vayron qilib, Zardusht diniga e tiqod etuvchi xalqni tazyiq ostiga olib, ularni o ldirib yuboradilar. Shuning uchun ham Avesto ning 3/5 qismi yo qolib ketdi. Lekin, Iskandar falsafa, tibbiyot, astronomiyaga tegishli qismini saqlab qolgan. Bu qo lyozmalardan keng foydalanilgan va uni yunon tiliga tarjima qildirgan.
11 "Tiriklikka darmon baxsh etguvchi malhamni menga oshkor aylagil. Izn bergil, ilohiy kalom va Ezgu Niyat Sening irodangni muvofiq istagan kimsaga yuz ko'rsatsin". Yasna
12 Iskandarning hukmronligi tugagach, m.a 250-yilda Arshaxiylar davrida Avesto yana yo qotilgan qismlari tiklangan va yangi matnlar bilan to ldirilgan. Bu voqea eramizdan avvalgi III asrida sosoniylar podshosi Shopur davriga kelib, to la kitob holiga keltirilgan. Eron va Turon zaminining Arab xalifaligi tomonidan bosib olinganligi sababdan zardushtiylik dini ta qibga olindi va islom dinini joriy etishga kirishildi. Islom dinini qabul qilmaganlar Hindistonga qochib ketib shu yerda jon saqlaganlar. Ular Avesto ning bir qismini saqlab kelmoqdalar.
13 AVESTOning arab tilidagi nusxasi
14 Bu kitob birinchi bora 30 ta kitobdan,keyin 21 ta kitobdan iborat edi. Bizgacha bu kitobning 4 tasi saqlanib qolgan. Bu kitoblar quyidagilar: Vadovdot (Vendidat). Bu kitob 22 bobdan iborat bolgan holda, paygambar Zardusht va xudo Ahura Mazdalarning savol- javoblari bayon etilgan. Yasna. Bu yerda asosan Zardushtning xatlari va barcha savollarga 72 ta Ha degan bashoratlardan iborat. Vispart. 24 bobdan iborat. U pand- nasihatlar yigindisidan tashkil topgan. Bundaxash (YASHTA). Bunda Ahuramazdaning zolim kuchlarga qarshi kurashda uluglovchi 22 ta qoshiqdan tashkil topgan.
15 AVESTO ning arab tilidagi nusxasi
16 AVESTOdagi xudolar: Ahura Mazda - asl Avestodagi shakli Ahura Mazdax. Haqiqat va ezgulik olamining yaratuvchisi. Uning nomlari Xurmazd, Urzmad,Ahura Mazda, Hurmuz, Ahura Mazd kabi va Avesto matnlarida bu nom uch holatda ishlatilgan: Ahura, Mazda Ahura – Mazda va bu nom Avestoda Ahura buyuklik va haqqoniyat timsoli. U xudolar va odamlar orasida faqat ezgulik, adolat, mardlik va poklik himoyachisi. Ahuramazdaning 6 nafar eng yaqin yordamchilari : 1)Vohu Manax -- chorva mollari va ezgu fikr xudosi 2) Asha Vahihsta -- olov va yuksak haqiqat homiysi 3) Xshatra Varya -- madan va hokimiyat, qudrat homiysi 4)Sienta Armati -- yer va diyonat homiysi 5) Xarvatat -- suv va salomatlik (Anahita -- hosildorlik va suv ilohi 6) Ameretat -- osimlik va mangulik homiysi. Ahura- Mazda bu yordamchilarini muqaddas ruh yordamida yaratgan Ular ham Ahura-Mazda kabi abadiylar.
17 Ama – kuch –qudrat va bahodirlik ilohi. U aksariyat hollarda iloh Bahromning nomi bilan baqamti qollaniladi va mahluqlar sarasi, yaxshisi yoxud zabardast sifatlari bilan ziynatlanadi. Bahrom yashtda iloh Bahrom novvos va ot jasadning oldida namoyon boladi. Shunda iloh Ama novvos shohida va ot peshonasida kozga tashlanadi. Ashah (Asha)togrilik manosini anglatib, Amshosipandlardan biri Ardabihisht. Avestoda Ashah- Vahiyshta nomining ozidir. Ashah hindiy va forsiy nusxalarida rostlik, haqiqat, hakam, olam tartibi, yaratilishning abadiy qonuni, mukammal nazm va tartib, murakkab kabi manolarni anglatadi. Ashah bazida mazdaparastlarning ornida qollaniladi. Ehtimol ozbek vafors tillarida shoh sozining ozagi ham ashah dir. AmurdodAvestoda Amirmitota pahlaviyda Amurdod,forsiyda Amurdodyoki Murdod. Manosi –umrboqiylik, abadiyat. Ahuramazdaning ilohlaridan, Yangi Avestoda esa Amshoasipandlardan biri deyiladi.
18 «Sen Unga (odamzotga) yo'l tanlash ozodligini in'om etding, toki Haqiqat rahbariga yoxud yolg'on sarvariga itoat aylasin". Yasna, 31-hot.
19 Zardushtiylarda nikoh bir umrga muhrlangan, bir erkakka ikki nikoh yoki vaqtincha nikoh ravo bolgan emas. Er-u xotinning bir-biriga xiyonati lanatlangan, begona erkak bilan juftlashgan ayol badnon qilinib, jazolangan va nikohdagi eri uchun harom hisoblangan. Bundan tashqari, Avestoda oila qurish, jufti halol tanlashda shoshma- shosharlikga yol qoymaslik, ota-ona keksalar maslahatiga quloq solingan va ularga ravshan andisha bilan qaralgan. Yaxshi bilan yomonni ajratishga diqqat qilingan. Har bir erkak va ayol fursatni boy bermay, ozi togri yolni tanlashi, tokim hayoti pok xiradmand yor bilan otadishi maslahat qilingan. Zardushtiylikda ko'pxotinlik qat'iy man etilgan. Ayni paytda hayotni bo'ydoq o'tkazish ham qoralangan. Balog'atga yetgan qiz bola ota-ona, jamoaning ra'yini pisand qilmay, o'zidan zurriyot qoldirishni istamay, qasddan turmushga chiqmay umrguzaronlik qilib yursa, u qopga solinib, 25 darra kaltaklanish bilan jazolangan; yigit zurriyot qoldirish qobiliyati bo'la turib, ataylab uylanmay yursa, uni badnom qilinish maqsadida har doim temir kamar bog'lab yurishga majbur qilingan.
20 Zardusht quyidagicha murojaat etadi:Endi men sizlarga shaxsan murojaat etaman: pandimga quloq soling va aytganlarimni xotirangizga muhrlab qoying. Halollik bilan kun kechirish yolida gayrat va shijoatli boling. Har biringiz yaxshi xulqingiz bilan mehr qoying, tokim muqaddas er-xotinlikni xursandlik va xushbaxtlik bilan otkazing. Ayol huquqini tahqir etmoq yomon amaldir, u nodonlik belgisidir. Ey mardum, o'zgalarnng yaxshi maslahatlariga quloq tuting va ularga ravshan andisha bilan qarang. Yaxshi bilan yomonni farqlashga diqqat qiling. Har bir erkak va ayol fursatni boy bermay, o'zi to'g'ri yo'lni tanlasin, tokim hayoti pok va xiradmand yor bilan o'tadigan bo'lsin.
21 "Har bir ayol va er o'zi durust va yaxshi, deb bilgan narsasiga amal qilishlari va boshqalarni ham ogohlantirishlari hamda ular ham o'sha narsaga amal qilishlari kerak". "Yetti buyuk yasht".
23 AVESTO ayni zamonda bu qadim olkada buyuk davlat, buyuk manaviyat, buyuk madaniyat bolganligidan guvohlik beruvchi tarixy hujjatdirki, uni hech kim inkor eta olmaydi. Islom Karimov
24 Etiboringiz uchun rahmat!!!
Еще похожие презентации в нашем архиве: