Мағжан Жұмабаев - презентация

1

2 Мағжан Жұмабай (Әбілмағжан) Бекенұлы (25 маусым 1893, Солтүстік Қазақстан облысы, қазіргі Мағжан Жұмабаев ауданы, Сасықкөл жағасы – 19 наурыз 1938, Алматы) – Алаш қозғалысының қайраткері, ақын, қазақ әдебиетінің жарқын жұлдызы өкілі. Атасы – Жұмабай қажы. Әкесі Бекен саудамен айналысқан дәулетті адам болған. Анасының есімі – Гүлсім. Мағжан ауыл молдасынан сауатын ашып, 1905 – 1910 жилдары Қызылжардағы (Петропавл) 1 мешіт жанында белгілі татар зиялысы, мұсылман халықтарының азатығы жолында күрескен М.Бегишевтің ұйымдастыруымен ашылған медреседе оқыды. Медреседе Бегишевтен Шығыс халықтарының тарихынан дәріс аллоды, қазақ, татар әдебиеттерін,Фирдоуси, Сағди, Хафиз, Омар Һайям, Низами, Науаи секілді шығыс ақындарының дастандарын оқып үйренді. Баспадан 1909 жилы шыққан Абай өлеңдерін оқып, Атақты ақын, сөзі алтын хакім Абайға денег өлең жажды – 1913 жилдары Уфа қаласындағы Ғалиямедресесінде білім аллоды. Онда татар жазушысы Ғ.Ибрагимовтен дәріс алып, белгілі қайраткер С.Жантөринмен тығыз қарым-қатынас орнатады, болашақ көрнекті жазушы Б.Майлинмен танысады. Ибрагимовтің көмегімен 1912 жилы Қазан қаласындағы Кәрімовтер баспасында Шолпан аты тұңғыш өлеңдер жинағы басылып шығады. Садақ журналы шығаруға қатысады, оған өзінің өлеңдерін жариялайды – 1916 жилдары Омбы мұғалімдер семинариясында оқыды. Бірлік ұйымы жұмысына белсене араласып, Балапан қолжазба журналы шығаруға қатысады. Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы секілді алаш қайраткерлерімен байланыс орнатып, Қазақ газетіне өз өлеңдерін жариялайды жилы Ақпан төңкерісінен кейін қалыптасқан саяси жағдайға сайт қоғамдық өмірге белсене араласып, Ақмола облыстық қазақ съезін өткізуді ұйымдастырушылардың қатарында баллоды. Осы жилы сәуірде Ақмола облысы қазақ комитеті құрамына сайтланды. Мәскеу қаласында өткен Бүкілресейлік мұсылман съезіне қатысты. Бірінші жалпықазақ съезінің шешімі бойынша Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутатыққа кандидат ретінде ұсынылды.25 маусым 1893Солтүстік Қазақстан облысы Мағжан Жұмабаев ауданы 19 наурыз 1938Алматы Алаш қозғалысыныңақын Петропавл ФирдоусиСағди ХафизОмар Һайям НизамиНауаи УфамедресесіндеБ.Майлинмен 1912Қазан қаласындағы семинариясындаӘ.БөкейханА.БайтұрсынұлыМ.ДулатұлыҚазақ газетіне 1917Ақмола облыстық қазақ съезінАқмола облысыМәскеуБүкілресейлік мұсылман съезінеБүкілресейлік Құрылтай жиналысына

3 Алаш партиясыныңАлаш партиясының Ақмола облысының комитетінің мүшесі баллоды. Үш жүз партиясы өкілдерінің жалған айыптауымен бір айға жуық абақтыға отырып шықты. Екінші жалпықазақ съезіне делегат ретінде қатысып, хонда оқу мәселесі бойынша құрылған комиссияға төрағалық етті – 1919 жилдары Петропавл уездік земство басқармасында қызмет етті – 1923 жилдары Ақмола губерниялық Бостандық туры газетінде, Шолпан, Санажурналдарында, Ақжол газетінде қызмет істеп жүріп, халық ағарту жұмысына белсене араласады. Сол кезеңде қалың қауымға таныс поэмасы Батыр Баянды жазып, жарыққа шығарады – 1927 жилдары Мәскеуде Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқиды. Онда орыс әдебиетін, Батыс Еуропа әдебиетін терең зерттеп, орыс мәдениет қайраткерлерімен жете танысып, көпшілігімен достық қарым- қатынаста болады. Мәскеуде оқып жүргенде оның шығармалары орынсыз сынға ұшырады жилы 24 қарашада Мәскеу қаласындағы Шығыс еңбекшілері коммунистік университетінде қазақ жастарының жерлестік ұйымында жиналыс өтіп, олар Жұмабайұлының 1922 жилы қазанда, 1923 жилы Ташкентте басылып шыққан жир жинақтарын талқыға саллоды. Онда ақын шығармаларын теріске шығаратын қаулы қабылданды. Бұл қаулы Еңбекші қазақ газетінің 1925 жилы 14 ақпандағы санында басылды. Орынсыз сына көңілі жабыққан ақын Сәлем хат денег өлең жажды. Ол Тілші газетінде жарияланды. Еңбекші қазақ газетінің 1924 жилы 19 желтоқсанындағы санында С.Мұқановтың Сәлем хат жазған азамат Мағжан Жұмабайұлына денег ескертпемен Сәлемге сәлем денег жауап өлеңі басылды. Жаңа құрылысқа, жаңа тұрмысқа қатысты нақтылы өлең жаба сада, уралап айқайламадың денег кінәмен, тап күресіне белсене араласып, кедей сөзін сөйлемедің денег айыппен Жұмабайұлы қатаң сынға алынды. Жұмабайұлы 1927 – 1929 жилы Бурабайда, одна соң Қызылжарда оқытушылық қызметтер атқарады жилы Жұмабайұлы Алқа аты жасырын ұйым құрғаны үшін денег айыптаулармен Мәскеудегі Бутырка түрмесіне қамалып, 10 жил айдауға кесіледі жилыМ.Горький мен Е.Пешкованың араласуымен бостандық алып, Қазақстанға қайтады. Петропавл қаласыннда мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ беретін мұғалім болып жұмыс істейді. Көп ұзамай қалалық оқу ісінің меңгерушісі оны саяси себептерге байланысты денег айыппен мұғалімдік қызметтен босатады жилы наурызда Жұмабайұлы Алматыға келеді. Аударма ісімен айналысады жилы қайтадан қамауға алынып, ату жазасына кесілді.Үш жүз Екінші жалпықазақ съезіне Батыр Баянды Еуропа әдебиетін қарашада ТашкенттеЕңбекші қазақ ақпандағы желтоқсанындағыС.Мұқановтың БурабайдаҚызылжарда Алқа Бутырка 1936М.ГорькийЕ.ПешкованыңҚазақстанға Петропавлорыс тілі1937Алматыға 1938

4 Мағжан шығармашылығы Ақын тұңғыш өлеңінен бастап әлеуметтік тақырыпқа ден қойып, ағартушылық, ұлт- азатық, демократияшыл бағытты ұстанды. Абай поэзия сының өшпес маңызын бірден танып, оны хакім деп атады, ұлы ақынның мың жил жұтса дәмі кет пес сөзін жаңа жағдайда ілгері дамы ты, Батыс пен Шығыстың рухани қазынасын сабақтастыру негізінде қазақ поэзия сын тақырып, түр мен мазмұн жағынан байты. Жұмабайұлы ел ішіндегі әлеуметтік мәселелерді көтерді (Шын сорлы), халқын өнер-білімге шақырды (Ләззат қайда?, Жазғы таң, Өнер-білім қайтсе табылар, Балалық шақ, Қазағым, Қарағым, Осы күнгі күй, Мен сорлы). Бірқатар өлеңдерін махаббат тақырыбына аркады (Жас келін, Зарлы сұлу, Сүйгеніме, Алданған сұлу). Өз поэзия сының алғашқы қадамдарынан бастап ақтық демі біткенге дейін Жұмабайұлы ұлт азатық тақырыбын үзбей толғанды, оны өз поэзия сының өзегі етті. Бүкіл халықты тап, топқа жіктемей, Қазақ елін әлемдік мәдени жетістіктерге қол жеткізуге қандай күш кедергі денег саул қойып, оған басты кедергі – отаршылдық денег шешімге келді. Бастапқы кезде бұл тақырып туған жердің табиғатын тамашалаудан барып қайран жердің ендігі күні не болады денег уайым-қайғыға ұласады, ақыры келіп кіндік қаны тамған луны, суллы өлкені жаулап жатқан қара шекпенді отаршылдыққа қарсы наразылық оты болып тұтанды (Туған жерім – Сасықкөл). Ақын халқымен бірге күйзелді, осыдан келіп романтикалық әуенге бөленген жорық идеясы труды (Жарыма, Есімде... тек таң атсын, Жаралы жан, Мен жастарға сенемін, т.б.). Жұмабайұлы шығармаларындағы романтикалық сарынь, әсіресе, оның символистік арнада жазған өлеңдерінен айқын көрінеді. Ақын символизмі болашақ пердесін ашатын жаңа мифология туғызды, келешек суретін салу саясатшылардың емс, ақындардың қолында денег сенімге айналлоды (От, Пайғамбар, Күншығыс, Жаралы жан, Айға, т.б.). Ақын дыбыс-буынның соны үндестіктерін тауып, қазақ жирын байыта түсті (Шолпы). Жұмабайұлы поэзия сындағы құнарлы арнаның бірі – түркі тақырыбы. Түркі халықтарының бірлігі тақырыбы Жұмабайұлы поэзия сының әуелден қалыптасқан алтын арқауы іспетті. Ақын дүниетанымына Қызылжардағы Бегішев медресесінде оқуы көп ықпал етті. Ол жас өрен жүрегіне түрікке денег бауырмаллодық сезім туғызды. Шолпанжинағындағы Орал тауы өлеңінде:Қосылып батыр түрік балалары,Таптатпа, жолын кесіп тізгінге орал, – деп жажды. Ерекше этап өтетін бір жәйт – Жұмабайұлының түрік халқының шет ел басқыншыларына қарсы азатық қозғалысына үн қосуы. Мұнда реалистік, романтикалық сарыньдар бір-бірімен астасып, бірге өріліп отрады. Түрік тақырыбы қазақ халқының ұлт-азатық тақырыбына ұласып, отаршылдыққа қарсы күреске алып келді (Орал тауы, Алыстағы бауырыма, Жер жүзінде, Қазақ тілі, Тез барам!, Түркістан, Орал). Схондай-ақ, Жұмабайұлы Пайғамбар өлеңінде Ғұн – түріктің арғы атласы одессе, Түркістан аты өлеңінде Түркістан – ер түріктің бесігі ғой деп асқақ рух пен жирлады. түрікшілдік сезімі 1919 – 1923 жилы Мұстафа Кемал Ататүрік бастаған түрік халқының азатық соғысына арналған Алыстағы бауырыма аты өлеңінде айрықша байқалады. Оның бұл өлеңін Мұстафа Шоқай Яш Түркістан журналыда (1930, 1) жариялай отырып, оны түрікшілдік күресі үшін ең қымбаты және ең пайдалы өлең деп бағалады.өлеңінендемократияшылхакімқазақ поэзия сын Балалық шақсимволизміОт Пайғамбарпоэзия сындағыҚызылжардағы Шолпан Орал тауы Қазақ тіліТүркістан ОралПайғамбарҒұн Мұстафа КемалМұстафа Шоқай 1930

5 Қайтыс болғаннан кейін Кеңестік жүйенің қуғын-сүргінінің құрбаны болған Жұмабайұлы есімін ақтау ісі 1958 жилы қолға алынды. Осы жилы ресми комиссия құрылып, ақынның таңдамалы лирикаларын жариялау жөнінде ұйғарым жасаллоды. Бірақ одна нәтиже шықпай, Жұмабайұлы шығармалары басылмай қала берді жилы Түркістан әскери окр. әскери трибуналының алқасы шешімімен Жұмабайұлы толығымен, біржола ақталлоды. Жұмабайұлы есімі ақталса да ол жөнінде Қазақстан Жазушылар одағы мен ғылыми мекемелерге хабарланбады. Осылайша, Қазақстан халқы ұзақ уақыт бойы Жұмабайұлы шығармаларымен жете таныса алмаз келді.Қазақстан Жазушылар одағы ТүркиядаТүркияда ақын кітаптары жарық көргенімен, олар қазақ оқырмандары қолына тимеді жилы Жұмабайұлымен қызметтес, таныс болған адамдар Жұмабайұлын ақтау, шығармаларын жариялау керектігі жөнінде Қазақстан басшыларына хат та жолдаған болатын.1969 Бірақ Жұмабайұлының шығармалары 1989 жилы ғана қайтадан жариялана баста ты жилдан М.Базарбаев, С.Қирабаев, Х.Абдуллин, Ш.Елеукенов, Б.Дәрімбет,Ш өмішбай Сариев бастаған ғалымдар чтобы Жұмабайұлының 3 томдық шығармаларын шығаруды қолға аллоды. [1] М.БазарбаевС.ҚирабаевХ.АбдуллинШ.ЕлеукеновБ.ДәрімбетШ өмішбай Сариев [1] Жұмабайұлы шығармашылығын тереңірек зерттеу еліміздің егемендік алуынан бергі кезеңде ғана нақтылы жолға қойылды. Жұмабайұлы есімін мәңгі есть қаллодыру бағытында да біршама жұмыстар атқарылды. Алматы және Петропавл қалаларында бір-бір көшеге Жұмабайұлы есімі берілді. Петропавл қаласында және ақынның туған ауылында ескерткіш қойылған. Солтүстік Қазақстан облысының бұрынғы Булаев ауданы Мағжан Жұмабайұлы ауданы болып аталлоды Булаев ауданы

6 Мағжан Жұмабайұлының құрметіне почта маркасы Мағжан Жұмабайұлының мемориаллодық мұражайы Ақынның 100 жилдық мерейтойына арналып 1993 жилы ашылған. Ол Мағжан Жұмабайұлы аудандағы өзінің турып- өскен Сарытомар ауылында орналасқан. Мұражай бұрынғы Мағжан Жұмабайұлы атындағы кеңшардың мектебінде. Ондағы жиналған қорлар мен материалдар ақынның шығармашылық өміріне арналған. Құжаттардың көшірмесі Алматы, Петропавл, Омбы қалаларында және кейбір аудандарда сақталған. Мұражайдың жалпы аумағы 60 м Сарытомар АлматыПетропавл Омбы