I тақырыптық блок Жалпы педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері 1 дәрiс. Педагогиканың әдіснамалық негіздері Мақсаты: педагогика ғылымының орны, - презентация

1 I тақырыптық блок Жалпы педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері 1 дәрiс. Педагогиканың әдіснамалық негіздері Мақсаты: педагогика ғылымының орны, ролi, пәнi мен мiндеттерi, ғылым және өнер ретiндегi мәні туралы түсінікті қалыптастыру.

2 Жоспары: 1.Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым. 2.Педагогика ғылымының пәні және оның атқаратын қызметі.Негізгі категориялары 3.Педагогика ғылымының жүйесі және басқа пәндерден байланысы Негізгі ұғымдар: педагогика, ғылым, тәрбие, бiлiм, оқыту, мақсат, категориялар, принциптер, тұлға, iс-әрекет, қарым-қатынас, даму, қалыптасу, педагогикалық бiлiм беру, болашақ маман т.б.

3 1. Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым Педагогика ұғымы екi мағына бередi. Бiрiншiден - бiлiмнiң ғылыми аумағы, ғылым; екiншiден - өнер, қолөнер, педагогикалық iс-әрекет аумағы. Педагогика атауының түп-төркіні гректің "пайдос" - бала және "аго" - жетектеу деген сөздерінен шыќќан. "Пайдагогос" сөзін тура мағынасында аударса, "бала жетектеуші" деген ұғымды білдіреді. Яғни, баланы өмiрге жетектеу, оқыту, оны тәрбиелеу, жан мен тәннiң дамуына бағыттау дегенді білдіреді. Ежелгі Грецияда қожайынның баласын мектепке жетектеп апарып, алып қайтатын құлды педагог деп атаған. Ал мектепте ұстаздық етумен басқа білімдар құлдар айналысқан. Мыңдаған жылдар бойына қажетті білім негіздері жиналып қордаланды, ең өміршеңі, ең қажеттісі қалып, берік орныққанша талай педагогикалық жүйелер кезектесе өмiрге келiп, уаќыт сынынан өтті, жарамсыздары тарих сахнасынан кетті. Тәрбие туралы ғылым да дамыды, ол адам тәрбиесі туралы ғылыми білімдерді жинақтап, жүйелеуді өзінің алдына басты міндет етіп қойды.

4 Педагогика ғылым ретiнде төмендегi барлық белгiлердi қамтиды. Ол өзiнiң басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсiнiктi аппаратымен де ерекшеленеді. Бiрiншiден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбiр адам өзiнiң балаларын, отбасы мүшелерiн, ұжым мүшелерін тәрбиелеуде және оқытуда өмiр ағымында "педагог" ролiнде ойнайды. Екiншiден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогика адамзат әрекеттерiнiң аймағы, үлкен ұрпақтың кiшiге берiлген өмiрлiк тәжiрибесiмен байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлiк) педагогиканың педагогикалық шеберлiгiмен және тәрбилеу өнерiмен өзара байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық iс-әрекеттердiң пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек қана бiлiмдi алып жүрушi, тек қана студенттер үшiн ақпараттардың көзi болу қажет емес, ол әртүрлi ролдердi ойнаушы – актер: мұғалiм, тәрбиелеушi, педагогикалық процестiң қатысушысы, жолдас, дос. Педагогикалық процесс оқытушы тарапынан қателiктi жiберткiзбейтiн әрекет, немесе оқытушы қатесi өте қымбатқа түседi. Педагогиканың өнерге қатыстылығын күнделікті өмірден көріп жүрміз сондықтан, оқытушы студентке тек өзiнiң кәсiби күшi арқылы ғана емес, сонымен қатар, өз тұлғасының ерекшелiктерi де әсер етедi (мiнездiк қасиетi, iске, адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы). Үшiншiден, педагогика ғылым ретiнде түсiндiрiледi, сонымен қатар, адамтанудың бөлiгi. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық, табиғаттың келеңсiз үйлесiмiндегi адамның дамуы мен әсерi тәсiлдерiн жетiлдiредi. Сондықтан да педагогикалық iлiмдер, теориялар, үлгiлер, болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелi бiлiмнiң iргесiнде құрылады: олар психология, философия, тарих, әлеуметтану және басқа да адам туралы ғылымдарда "жетiледi". Төртiншiден, педагогика өзiне оқытумен тәрбиелеудiң теоретикалық және практикалық аспектiлерiн қоса отырып, оқыту пәнiн анықтайды. Бесiншiден, педагогиканың мағынасы қазiргi заманғы жалпы мәдени контекстегi гуманитарлық бiлiмнiң бөлiмiне енедi. Ол адамның педагогикалық мәдениетiнiң сапасында көрiнедi.

5 1.2. Педагогика ғылымының пәні мен атқаратын қызметі. Негізгі категориялары Тәрбие - тарихи ұғым. Ол адамзат қоғамымен бірге пайда болып, оның өмір сүруі мен дамуының ажырамас бөлігіне айналды және қоғам өмір сүріп тұрғанда ол да өмір сүретін болады. Сондықтан да тәрбие - жалпыға ортақ және мәңгілік категория. Көптеген философтар қоғам өмірін басқарып, реттеп отыратын заңдарға талдау жасай отырып, тәрбие мен қоғамның өңдірістік күштерінің даму деңгейі арасында объективтік байланыс бар екенін дєлелдеді. Тәрбие қоғам дамуына ықпал етеді, ал қоғам тәрбие беруге кең мүмкіндіктер жасайды, оның қоғам өмірінің маңызды саласы ретінде дамуына жағдай туғызады. Адамдар бойында ізгі-құндылық қасиеттерді қалыптастыруға мақсатты бағдарланған, сонымен қатар сапалы орындалатын педагогикалық процесс. Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оќыту. Бұл оқытушылар мен оқушылардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге, оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптасыруға, ақыл-ой күштері мен әлуетті мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай өзін-өзі білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған ұйымдасқан, мақсатты және басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-ќимыл жасау процесі. Оқытып-үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды. Білім беру – тәрбиенің және оқытып-үйретудің нәтижесі. Тура мағынасында білім беру оќып үйренген пәндер туралы нақты, түпкілікті түсініктерді, бейнелерді қалыптастыру және олар арқылы тәрбиелеу болып табылады. Білім беру - бұл оқушылар алып, меңгеретін білімдердің, қабілеттердің және дағдылардың жүйеге келтірілген жиынтығы. XIX ғасырда білім алу адамның қалыптасуы ретінде түсінілді. Қазіргі кезде адамзат баласы жинақтап, зерделеген білім негіздері ұшан-теңіз, адам қаншама ұзақ уақыт оқып-үйренсе де, осыншалық білімнің бәрін бірдей игере алмас еді.

6 1.3 Педагогика ғылымының жүйесі және басқа ғылымдармен байланысы Педагогикаға бәрiнен жақыны психология. Екеуiнiң арасында бiрнеше байланыс жiптерi бар. Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндерi. Психология заңдардың дамуын, адамның психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балаларға бiлiм беру мақсатты бағытталған (ойлау, iс-әрекет) психикалардың өзгеруi ретiнде болмақ. Ол психологиялық бiлiмдердi меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкiн емес. Екiншi байланыс жiбi екi ғылым – оқытудың критерилерi мен көрсеткiштерi және тұлғаны тәрбиелеумен айналысады. Оқушылар бiлiмiнiң жылдамдық деңгейi жадыларының өзгеруiмен, бiлiм қорларымен, практикалық мақсатта бiлiмдерiн оңтайлы қолдана бiлу арқылы тiркелiнедi. Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы даму заңдары туралы бiлiмдi бере отырып, педагогиканың әдіснамалық iргесiн құрады. Әлеуметтану педагогикаға әлеуметтiк ортадағы тұлғаның қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтiк қатынастар туралы iлiм бередi. Этика мен эстетика өнегелiк және көркемдiк тәрбиенiң негiзiн құра отырып, мораль және табиғаттық эстетика туралы iлiм бередi. Экономика педагогиканы бiлiм беруге әсер ететiн өндiрiстiк, экономикалық процесстер туралы iлiммен сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшiн адамның ағзасын, өмiрлiк қамтитын жүйелерiн, жоғары нервтiк әрекеттерiн бiлу қажет. Кибернетика, күрделi динамикалық жүйелерiмен бiрге басқару теориясы, педагогиканың дамуында үлкен ролü атқарады яғни, педагогикалық жүйелердi басқару үрдiстерi тұрғысынан талданады. Информатика, жинақтау, ақпараттарды өңдеу туралы ғылым, ол да педагогика үшiн өте маңызды. Тiптi ақпаратты әдістер мен педагогикадағы технологияларды оқытатын педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.

7 2 – дәріс Педагогика ғылымының даму тарихы Мақсаты: педагогика ғылымының даму ерекшеліктері мен кезеңдер бойынша педагогикалық ойлардың дамуын түсіндіру. Жоспары: 1.Педагогиканың әлемдік деңгейдегі даму ерекшеліктері. 2.Кеңестік дәуірдегі педагогиканың даму ерекшеліктері. 3.Батыс әлеміндегі педагогикалық ойлардың дамуы. Негізгі ұғымдар: педагогика, ғылым, тәрбие, бiлiм, оқыту, мақсат, даму, қалыптасу, педагогикалық бiлiм беру, т.б.

8 1. Педагогиканың әлемдік деңгейдегі даму ерекшеліктері. Қандай да бір ғылыми саланың пайда болуы өмірлік қажеттіліктерден туындайды. Қоғамның дамуы адамның тәрбиесі мен білімділігіне байланысты. Демек қоғамның өзі тәрбие тәжірибесін жалпылауды, оқу- тәрбие мекемелерін жетілдіруді қажет етеді. Тәрбиенің еуропалық жүйедегі бесігі ежелгі грек философиясы болып табылады. Демокрит (б.э.д жж.) барлық білімдер саласы, оның ішінде тәрбиеге қатысты жалпылаулар негізінде еңбектер жазды. Мұнан соң педагогикалық мәселелер ежелгі грек ойшылдары Сократ (б.э.д жж) оның оқушысы Платон (б.э.д жж), Аристотель (б.э.д жж) енбектерінде ададмның тәрбиесіне, оның тұлға ретінде қалыптасуына қатысты ойлар, пікірлер ретінде айтылды. ХVІІ ғасырда педагогикалық ойлар озат педагогикалық тәжірибеден алынған мағлұматтарға негізделе бастады. Дидактика сөзі ең алғаш рет Еуропада неміс елінде қолдана бастады. Мысалы, неіміс педагогы Волшьфганг Ратке ( ) білім берудің мазмұндық ұғымын және сәйкес әдіснамасын жасап, педагогикалық зерттеулер критерийлерін анықтады. Ал педагогиканың теориялық идеяларын ғылыми тұжырымдаған чех педагогы Я.А.Коменский ( ) болды. Оның әлемдік деңгейде танылған «Ұлы дидактика» деген еңбегінде оқу жұмысын ұйымдастыруға қатысты теориялық мәселелер көтерілді. Оның мұнан кейінгі шыққан «Аналар мектебі» еңбегінде отбасылық тәрбиеге, балаларды құлықтық тәрбиелеуге қатысты көзқарастары ғылыми тұжырымдалды. Коменскиймен қатар ХVІІІ ғасырларда буржуазиялық педагогика дамуына үлес қосқан қайраткерлер Джон Локк, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоцци, И.Гербарт. Ресейдегі педагог ика ғылымы дамуы да бірнеше кезеңдерден тұрады. Бастауында Симеон Полоцкий, М.В.Ломоносов, Н.И.Новиков тұрады. Л.Н.Толстой өзінің шаруашылығында бастауыш мектеп ашып, Азбука жазып шығарды. К.Д.Ушинский Ресейде тұтас дидактикалық жүйені жасады.

9 Қоғамдық дамуымен педагогика ғылымы мен практикасы дамуы арасындағы байланыс сипаты. І- дәуір Алғашқы қауымды қоғам. Құлдық қоғам ІІ- дәуір Феодалдық қоғам. Капиталистік қоғам ІІІ-дәуір Капиталистік қоғам. Коммунистік (кеңестік) ІV – дәуір Қазіргі дәуір Біріккен іс-әрекет барысында білім беру Белгілі бір практикалық іс-әрекеттерді көрсету. Білімдер жиынтығын беру іс-әрекеті Білімдерді өз бетімен меңгеру жолдарын үйрету.

10 2. Кеңестік дәуірдегі педагогиканың даму жағдайлары мен ерек шеліктері Оқу пәндері құрамы әртүрлі, яғни гуманитарлық, физика-математикалық табиғи ғылымдарды қамтыды; Тіл мен әдебиетке, математика және жаратылыстану ғылымдарына көп оқу сағатын бөлді; Дене тәрбиесіне де көп сағат бөлінді.

11 3.Батыс әлеміндегі педагогикалық ойлар дамуы ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында педагогикалық ойлар дамуыф орталығы АҚШ-қа қарай ауысты. Қазіргі қоғам ерекшеліктеріне сәйкес адамды тәрбиелеудің жалпы принциптері тұжырымдалды, заңдылықтары анықталды, әрбір адамға тес және жеңіл түрде жобаланған мақсаттарға қол жеткізу мүмкіндігін беретін білім берудің тиімді технологиялары жасалып, енгізілді. Американдық педагогика өкілдері Д.Дьюи ( ), прагматикалық оқытуды зерттеген Э.Торндайк ( ) қазіргі кездегі белгілі педагог Б.Спок еңбектері де педагогика ғылымы дамуына маңызды үлес қосты. ХХ ғасырдың басында әлемдік педагогикада еркін тәрбиелеу мен бала тұлғасын дамыту идеялары тарай бастады. Бұл бағытта итальян мұғалім М.Монтессори ( ) үлкен еңбек сіңірді.

12 3- дәріс ҚР жалпы орта білім берудің дамуының негізгі тенденциялары. Мақсаты: Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйелерi мен олардың сабақтастығы жөнiнде ғылыми бiлiмдер жүйесiн қалыптастыру.

13 Жоспары: 1. Халыққа бiлiм берудегi ҚР "Бiлiм туралы" заңының мәнi. 2. Білім беру жүйесінің міндеттері. 3. ҚР үздiксiз бiлiм берудегi бiлiм берудегi дамытудың негiзгi факторлары мен негiзгi қағидалары. Негiзгi ұғымдар: Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесi, бiлiм беру стандарттары, әр типтi мектептер, нормативтiк құжаттар, үздiксiз бiлiм берудiң принциптерi.

14 1. Халыққа бiлiм берудегi ҚР "Бiлiм туралы" заңының мәнi. Қазақстан Республикасында үздiксiз бiлiм беру процесi халқымыздың ұлттық дәстүр-салтына, мәдениетiне, экономикасына және саяси өмiрiне негiзделiп iске асырылады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiгiне орай бiлiм беру мәселелерi жаңаша бағытта дамуға көштi. Осыған сәйкес ҚР бiлiм беру туралы заң қабылданып, онда бiлiм берудегi мақсат пен жаңа мiндеттер айқындалып көрсетiлдi. Заң бiлiм беру саласындағы мемлекеттiк саясаттың төмендегiдей негiзгi қағидаларын орнатты: ҚР азаматтары бiлiм алуға тең құқылы. Әрбiр азамат үшiн интеллектуальдық дамуы мен психофизиологиялық және жеке бастарының қажеттiлiгiне сәйкес, бiлiмнiң барлық саласының қол жетерлiк болуы. Бiлiмнiң зайырлылығы. Жеке тұлғаның бiлiмiнiң және дарынының дамуына жағдай жасау. Оқыту мен тәрбиелеудәң бiрлiгi, бiлiм алу жүйесiнiң үздiксiздiгi. Бiлiм беру ұйымдарының меншiк түрiне, оқыту мен тәрбиелеу түрiне, бағыттарына байланысты әртүрлi болуы. Бiлiм беру ұйымдарының өкiлеттiлiгi және оны басқарудың демократиялық бағытта болуы. Бiлiм беру iзгiлiктi, әрi дамыту бағытын ұстануы керек. Бiлiмнiң ғылыммен, өндiрiспен байланысы. Оқушыларды кәсiптiк бағытқа бейiмдеу.

15 2.Білім беру жүйесінің міндеттері. Республикамыздың білім беру жүйесі белгіленген заңдар негізінде іске асырылады. Білім беру ұйымдарының барлық түрі мемлекеттік білім беру стандартын, оқу бағдарламаларын орындауы тиіс. Жалпы алғанда білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – білім алушыны жан-жақты дамыта отырып, оның ғылыми көзқарасын, білім, білік, дағдысын қалыптастыру. Сонымен қатар кәсіби біліктілігін, құндылықтарын жетілдіру. Аталмыш мақсатқа сай білім беру жүйесінің төмендегідей міндеттерін атап көрсеуге болады: оқу жоспары мен, бағдарламаларының жүзеге асыруына жағдай жасау; білім алушылардың танымдық-шығармашылық, рухани және психо-физиологиялқ мүмкiндiктерiн дамыту, салауатты өмiр салты мен адамгершiлiктiң негiзiн қалыптастыру, ақыл-ойының дамуына мүмкіндіктер беру; өз еліне, отанына деген сүйіспеншілік негізінде мемлекетті, оның рәміздерін және халықтың дәстүрлерін құрметтеуге баулу; еліміздің саяси-қоғамдық, әлеуметтік-мәдени өміріне саналы көзқарасын қалыптастыру және белсенділігін арттыру; халқымыздың тарихын білу; барлық мәдени іс-шараларға атсалысу; толеранттыққа тәрбиелеу; шет тілдерін меңгеру; бiлiм беру ұйымдарының дербестiгi мен өзiн-өз басқару құқын, сонымен қатар оны демократияландыруды жетілдіру; оқытудың жаңа технологияларын ендiру, бiлiмдi информатизациялау, халықаралық коммуникация жүйесiне шығу; коммуникативтік білім беруді дамыту; жоғары және орта кәсіби оқу орындарында қоғам сұранысын қанағаттандыратын, бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау, қайта даярлау; жұмыссыздарды қайта оқыту мен қайта даярлау; бiлiм беру ұйымдарының түрлi кадрларының қарқынды дамуына көмектесу;

16 3. ҚР үздiксiз бiлiм берудегi бiлiм берудегi дамытудың негiзгi факторлары мен негiзгi қағидалары ҚР бiлiм беру жүйесi Заң бойынша бiлiм беру ұйымдарының оқыту бағдарламалары мен әр деңгейдегi мемлекеттiк бiлiм беру стандарттары, басқару орындары мен оларға бағыныщты ұйымдардың өзара байланысы негiзiнде құрылды. Бiлiм беру жүйесiнiң негiзгi мiндетi ретiнде бiлiм алу жеке тұлғаның дамуы мен кәсiби қалыптасуы ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен техниканың жетiстiктерi негiзiнде қарастыруға қажеттi жағдай жасау көзделдi. Халыққа бiлiм беру iсi нақтылы бiр жүйемен жүргiзiледi. Бiлiм беру жүйесi мынадай құрылымнан тұрады: үйелмендiк тәрбие; мектеп жасына дейiнгi тәрбие; жалпы орта бiлiм; мектептен тыс тәрбие мен оқыту; кәсiптiк - техникалық бiлiм; орта арнаулы бiлiм; жоғары бiлiм; арнаулы бiлiм мекемелерi; жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм; кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру және қайта даярлау; қосымша бiлiм.

17 4 дәріс Балалардың жас және жеке ерекшеліктері және оны оқу-тәрбие үрдісінде есепке алу Мақсаты: - оқушылардың жас мөлшерi мен жеке басына тән ерекшелiктерi туралы түсiнiк қалыптастыру және осы ерекшелiктердi оқу-тәрбие процесiнде ескеру. Жоспары: 1.Бастауыш сынып жасындағы баланың ерекшелiгi және оның дамуы 2.Жасөспiрiмдiк кезең және оның ерекшелiктерi. 3. Жоғары сынып оқушыларына психологиялық сипаттама. Негiзгi ұғымдар: жеке тұлға, баланың дамуы, жас ерекшелiк, дара ерекшелiк, девиация.

18 1. Бастауыш сынып жасындағы баланың ерекшелiгi және оның дамуы. Белгiлi бiр жастағы балалардың жас мөлшерi дегенде олардың көпшiлiгiне тән ерекшелiктер мен сипаттарын айтамыз. Бұл ерекшелiктердi педагогикалық процесте ескеру қажет және соған сәйкес оқыту мен тәрбие берудiң тиiстi түрiн, әдiстемесiн және тәсiлдерiн пайдалану керек. Мектеп табалдрығын аттаған балада әлеуметтiк өзгерiстер пайда болады. Баланың ең негiзгi iс-әрекетi әлi де ойын, сурет салу, ойыншықтарды құрастыру болып қала бередi. Баланың құштарлығы өзiн қоршаған әлемдi тануға және осы әлемнiң құбылысын өзiнше бейнелеуге бағытталған. Бала ойнай жүрiп тәжiрибеден өтедi, себеп-салдарлық байланыстар мен тәуелдiлiктiң себебiн ашуға тырысады. Бала ой қабiлетi жағынан неғұрлым белсендi болса, соғұрлым сұрақты көп қояды және әртүрлi сұрақтар қояды. Мектеп оқушының өсуi мен дамуына қарай оның қоғамдың өмiрге қатысуы да өседi, оны азамат ретiнде жаңа сатыға көтередi. Iшкi және сыртқы күштердiң өзара тығыз әрекетi болған жағдайда ғана жеке адамды қалыптастыру ойдағыдай өтпек. Балдырған оқушы жан жақты бiлiм алады, осы бiлiм оны мiнез-құлқының толып жатқан фактiлерi туралы ойлауға, өзiн - өзi жолдастарымен, басқа да адамдармен салыстыра қарауға мәжбүр етедi. Я. А. Коменский, Ж.Ж. Руссо сияқты ұлы педагогтар тәрбие беру кезiнде бала табиғатын, оның қабылдау, ойлау ерекшелiктерiн есепке алып отыруды ұсынған. Жеке - даралық ерекшелiктер жас ерекшелiктермен тығыз байланыста болады. Бұлар белгiлi бiр адамға тән және оны басқалардан ажыратып көрсететiн жеке адамның мiнезiнiң, ынта-ықыласын, ақыл-ой қызметiнiң ерекшелiктерi. Олардың сыныбы жоғарылаған сайын балаларға берiлетiн оқу материалдары күрделене түседi. Сонда да бiр сыныптағы жасы бiрдей балалардың өздерi сол оқу материалдарын жеке ерекшелiктерiне байланысты әртүрлi қабылдайды, әртүрлi деңгейде меңгередi. Сонда сыныпта үздiк, орта, нашар үлгерушiлер орын алады. Оқушының дамуында белсендi әрекет етудiң маңызы ерекше. Тiршiлiк және iс-әрекеттерi барысында адамның қарым-қатынас жасау, таным және өзiн-өзi тәрбиелеу белсендiлiгi дамиды. Бала белсендiлiгiнiң ең алғашқы формасының бiрi қарым-қатынас жасау белсендiлiгi. Балалардың жас ерекшелiктерiне сәйкес басқа адамдармен қарым-қатынас белсендiлiгiнiң мазмұны өзгерiп отырады. Мысалы, мектеп жасына дейiнгi балалар ересек адамдардың әрекеттерiне үңiле қарап үйренедi, оларға елiктейдi. Яғни қарым - қатынас жасау белсендiлiгi жеке адам қасиеттерiнiң қалыптасуына мүмкiндiк туғызады.

19 2. Жасөспiрiмдiк кезең және оның ерекшелiктерi. 11-жастан бастап бала организмiнiң жетiлу процесiнiң басталуына сәйкес оның бойында физиологиялық, психологиялық және педагогикалық, әлеуметтiк өзгерiстер пайда болады. Педагогикалық тәжiрибеде баланың жан- жақты дамуы мен мiнез-құлқы жағынан қалыптасуының жасөспiрiмдiк шағы жас аралығына сәйкес келедi. Бұл кезде баланың бойы тез өседi. Балалардың сабақ үлгерiмi төмендеп, тәртiбi нашарлайды. Бұл кезеңде балаға ерекше тәрбиелiк қамқорлық қажет. Өйткенi, осы кезеңнен бастап бала дамуының өтпелi кезеңi басталады. Ол алғашқы кезеңi болғандықтан елеусiз, байқалмай өтедi. Жасөспiрiм шақ пен жастық шақтың арасында ап-айқын көрiнiп тұрған аралық шек жоқ, ол шартты түрде ғана алынады, тiптi көп жағдайда бiрiмен бiрi үйлесiмдi болып келедi жас пен жас аралығы кей жағдайларда ерте жастық шақ болып есептеледi, ал кейбiр жағдайларда жасөспiрiмдiк шақтың соңы болып есептеледi. Балалықтан есейген шаққа өту сол қоғамның бала мен үлкенге қоятын нормалары мен талаптарының арасындағы айырмашылықтың болуымен айқындалады. Жастық шақ ақыл-ой қабiлеттiлiгi артуының маңызды кезеңi.

20 3. Жоғары сынып оқушыларына психологиялық сипаттама. Жоғары сынып оқушылары "Неге" деген сұраққа үнемi және табанды түрде жауап iздейдi және берiлген жауаптың жеткiлiктiлiгiне және негiздiлiгiне өз күдiгiн бiлдiрiп отырады. Жастық шақтағы маңызды психологиялық процесс-өзiндiк ақыл-ойдың және өзiндiк "Меннiң" бейнесiнiң қалыптасуы болып табылады. Мектеп оқушыларының жас және дара ерекшелiктерiн оқу-тәрбие процесiнде ескерiп отыру олардың дамуында өте маңызды. Мектеп оқушыларын олардың қабiлеттерiне қарай топтарға бiрiктiруге болады. Балалар типологиясында екi ерекше бағытты атауға болады: -қыз балалар мен ер балалардың даму ерекшелiктерi; -дарынды балалар мен психологиялық жағынан қараусыз қалған балалар. Қыз блалар мен ер балалардың физиологиялық дамуы әсiресе өтпелi кезеңде қарқынды жүретiндiктен, тәрбиеде ерекше назар аудару қажет. Ал, дарындылық балалардық оқу еңбегiнiң барлық сатыларында көрiнiп отырады. Жоғары сыныпқа барғанда оқушылар бiршама қалыптасып, көзқарастары мен дүниетанымы орныққан болады. Онда тәрбие жұмысын жүргiзуде сенiм бiлдiру мен өзара түсiнiстiк негiзiнде ұйымдастырылған әрекеттер жоғары нәтиже берiп отырады. Қорыта келе, бала тәрбиесiнде олардың жас және дара ерекшелiктерiн ескерiп отыру өте маңызды. Өйткенi, балалардың табиғаты бiрдей болмағандықтан оларға деген қатынас та бiрдей болмауға тиiстi. Балалар даралығы айқын байқалатын кезең олардың өтпелi кезеңдерi. Сондықтан бұл кезде балаларға аса ерекше тәрбиелiк қамқорлық қажет. Осы кезеңде берiлген тәрбие олардың өмiрлiк қалыптасуының негiзiне айналады. Балалардың жас және дара ерекшелiктерiн ескеру олардың физиологиялық, психологиялық, дене және әлеуметтiк қалыптасуында да маңызды. Бұл педагогикалық процестi ұйымдастыруда басқа ғылымдар бiлiмiдерiн пайдаланудың қажеттiгiн көрсетедi.

21 5- дәріс Тұтас педагогикалық үдеріс мұғалім іс-әрекетінің нысаны мен педагогика пәні. Мақсаты: Педагогикалық үдеріс ұғымы және тұтас педагогикалық үдерістің құрылымы мен жағдайларын анықтау. Жоспары: 1.Педагогикалық үдеріс ұғымы. Педагогикалық үдерістің тұтас құбылыс ретінде қалыптасу тарихы. 2.Тұтас педагогикалық үдерістің құрылымы мен жағдайлары. 3.Педагогикалық үдерістің кезеңдері мен заңдылықтары. Негізгі ұғымдар: педагогикалық үдеріс, оқыту, білім беру, құбылыс, үдеріс, өзара әсерлесу.

22 1. Педагогикалық үдеріс ұғымы. Педагогикалық үдерістің тұтас құбылыс ретінде қалыптасу тарихы. Педагогикалық үдеріс мәне оқыта отырып тәрбиелеу, тәрбиелеп отырып оқыту өрнегіне сәйкес анықталады. Яғни тәрбиеші оқыту отырып та, сыныптан тыс жұмыстар жасата отырып та, білім беру мен тәрбиелеу міндеттерін жүзеге асыруы қажет. Педагогикалық үдерістің құбылыс ретіндегі бірқатар маңызды белгілері бар. Педагогикалық үдерістің негізгі белгілері: -Қос жақты іс-әрекет; -Өзара байланысты жүреді; -Мақсатты, мазмұнды ұйымдасқан түрде жүреді; -Мақсатқа қол жеткізу формалары мен әдістері арқылы сипатталады. Педагогикалық үдерісте педагог-объект және субъект. Объект ретінде –тәрбиелік әсерлерге түседі және өзін жетілдіріп отырады. Субъект ретінде – арнайы педагогикалық білім алады, адам тәрбиесіне қатысты жауапкершілікті мойынына алады, дүниетанымы, рухани-құлықтық белсенді қарым-қатынасқа түсу қабілеттелігін дамытады.

23 2. Тұтас педагогикалық үдерістің құрылымы мен жағдайлары. Тәрбиешілері мен тәрбиеленушілер іс-әрекеті тұрғысынан қарағанда анықталатын педагогикалық үдеріс элементтерін өз алдына топтауға болады. Олар: -Мақсаттық компонент; -Мазмұндық компонент; -Іс-әрекеттік (педагог пен тәрбиеленушілердің өзара әсерлесуі); -Нәтижелік компонент (қойылған мақсатқа сәйкес қол жеткізген нәтижелер, тұлға өзгерістері);

24 Педагогикалық үдеріс белгілі бір заңдылықтар мен принцитерден тұрады: Педагогикалық үдеріс заңдылықтары – педагогикалық үдеріс құбылыстары мен аспектілері арасында объективті өмір сүретін, қайталанып тұратын, тұрақты, мәнді байланыстар. Педагогикалық үдерістің жалпы заңдылықтары: -Тәрбие мен әлеуметтік жүйе байланысты; -Оқыту мен тәрбие байланысты; -Тәрбие мен іс-әрекет байланысы; -Тәрбие мен тұлға белсенділігі байланысы; -Тәрбие мен қарым-қатынас байланысы.

25 Педагогикалық принциптер – қойылған мақсатқа қол жеткізу мүмкіндігін беретін негізгі идеялар, ережелер. -олардың көмегімен мақсат анық, дәл тұжырымдалады; -Педагогикалық үдеріс мазмұнын, әдісін, құралдарын, формаларын анықтау үшін қолданылады; -Тәрбиелік қатынастардың тиімділігін анықтау мүмкіндігі бар. Педагогикалық үдеріс принциптері: -Табиғатпен үйлестіру; -Ізгілік әрекет ұйымдастыру; -Тұтастықты жүзеге асыру; -Демократиялық негізде ұйымдастыру; -Мәдениетпен үйлестіру; -Кәсіптік мақсаттылықты жүзеге асыру.

26 3.Педагогикалық үдерістің кезеңдері мен заңдылықтары. Педагогикалық үдеріс бірнеше маңызды кезеңдерден тұрады. -Дайындық кезеңі; -Негізгі кезең; -Қорытынды кезең; Педагогикалық үдерістің ішкі қозғаушы кезеңінде қол жеткізген нәтиже талданады. Педагогикалық үдерістің ішкі қозғаушы күші қоғам тарапынан қойылатын талаптар мен оны орындаудағы тәрбиеленушінің нақты мүмкіндіктері арасындағы қарама- қайшылықтар болып табылады. Бұл қарама-қайшылықтарды шешу педагогикалық үдерісті дамыту керек болып табылады. Педагогикалық үдерістің қозғаушы күші-оқушыларғак қойлатын талаптар мен олардың даму деңгейі арасындағы қарама-қайшылықтар. Даму деңгейі екіге бөлінеді: -Актуальды даму деңгейі аймағы – педагог көмегінсіз әрекет жасай білуі күйі. -Таяу даму деңгейі аймағы – педагог көмегімен жаңа нәрсені меңгеруге қабілеттң күйі.

27 7- дәріс Тәрбие мақсаты мен оның әлеуметтік негізделуі. Мақсаты: студенттерге жеке тұлға қалыптасуының тәрбие процесінде іске асуы туралы түсіндіру және оларды жоғары мәдениеттілікке тәрбиелеу, тәрбие бағыттарын айқындау Жоспары: 1. Маманның –базалық мәдениеті -жоғары мәдениеттілікке тәрбиелеу негізі. 2. Тәрбиенің негізгі бағыттары. Негізгі ұғымдар: базалық мәдениет, жоғары мәдениеттілік, тәрбие бағыттары

28 1. Маманның –базалық мәдениеті -жоғары мәдениеттілікке тәрбиелеу негізі. Тұлғаның базалық мәдениетін қалыптастырудың қозғаушы күштері ретінде педагог-психолог мамандар мына жағдайларды қалыптастырады: жаңа мүдделер, талаптар, мазмұндар, ұмтылыстар мен тұлғаның даму мүмкіншілігінің жеткен деңгейі арасындағы; жаңа танымдық практикалық міндеттер мен бұрын қалыптасқан ойлау тәсілдері арасындағы; тұлғаның дамуындағы жеткен деңгей мен оның өмір сүру қалпы, қоғамдық қатынастар жүйесіндегі оның алатын орны, істейтін қызметтер арасындағы, жақсы жетістіктерге ұмтылыс пен қиындықтарды жеңіп шығудағы қорқыныш; дербестікке ұмтылушылық пен жеке тәжірибенің жеткіліксіздігі арасындағы қайшылықтар жиынтығы.

29 Жоғары білімді азаматтардың мәдениеті дегеніміз әрбір жеке тұлғаның оңтайлы, жоба құруға бағытталған ақыл-ойның жетілуі, жағымды қарым-қатынасы, азматтық жауапкершілігі, адамгершілік құндылық қасиеттерінің маман тұлғасынан көрініс беруі. Жоғары мәдениеттің құрамдас бөліктеріне: адамның рухани-дүниеге көзқарастық бағыттары: қажеттіліктері, қызығушылықтары, әрекет себептері, құндылық бағдарларының жоғары шығармашылық еңбекке бағытталуы; Қазақстанда әлемдік қауымдастықта өз әлеуеті негізінде экономикалық даму мен басымдылық жағдайға тұлғаны бағыттайтын ұлттық қасиет, патриотизм; рухани-адамгершілік және материалдық мәдениет құндылықтарын меңгеру : іргелі ғылымдар саласындағы танымдық мәдениет; экономикалық, азаматтық, саяси, құқықтық, дене, экологиялық мәдениет және негізгі өнерлерін жатқызуға болады.

30 2. Тәрбиенің негізгі бағыттары. Білім беру мекемелерінде тәрбие жұмысының бағыттары : рухани- адамгершілік, қоғамдық-саяси және құқықтық, патриоттық және ұлтаралық, мәдени-эстеттикалық және этномәдениеттік, парасаттылық, ақыл-ой, ғылыми зерттеушілік,экологиялық, экономикалық, салауатты өмірсалты тұрғысында іске асырылады. Оларды қысқаша қарастырып көрелік. Рухани адамгершілік. Рухани-адамгершілік мәдениеті, оның жеке тұлға ретіндегі табысты түрде өз іс-әрекеттерінде іске асырылатын әлеуметтік мәні бар қасиеттер жүйесінің жетілуі және дамуынан көрінеді. Мысалы, ЖОО осы бағытта мақсатты, жоспарлы тұрғыдан мамандардың адамгершілік бейнесі мен дүниеге көзқарасын қалыптастырады. Қоғамдық-саяси және құқықтық. Қоғамдық-саяси және құқықтық мәдениеті оқушылардың өмірге белсенді көзқарасы, идеялық саяси көзқарастары мен сенімдерін, Қазақстан Республикасының заңдары мен заңдық актілерін білуімен сипатталады. Осы мақсатта оқушылармен қоғамдық өмір туралы, оның дамуы туралы, қазіргі заманның күрделі мәселелерін түсіндіру, саяси мәдениет қалыптастыруға бағытталған ісшаралар (дәрістер, әңгімелер, кештер және т.б.)жүргізілуі тиіс.

31 Патриоттық және ұлтаралық. Қазақстан Республикасының азаматтарының жалпыұлттық санасын қалыптастыру, отанға сүйіспеншілігін, мемлекеттік рәмізді, тілді құрметтеуге, толеранттыққа тәрбиелеу көзеделеді. Тұлғаны тәрбиелеу мен білімдендіруде маңызды роль атқаратын- құқықтық тәрбие мен білім. Яғни, қоғамның әрбір азаматының ҚР заңдарын білу және оны сақтауға тәрбиеленуі аса қажет. Көптеген жеке адамдар өз құқықтары мен заңды білмегендіктен тығырыққа тірелетіні де шындық. Сол үшінде жастардың бүгінгі күні құқықтық санасын тәрбиелеу өзекті мәселелер қатарынан орын алуда. В.А. Сухомлинский «қандай да бір құқықтық тәрбие болмасын, егер ол белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылып, жеке адамнаң мұқтаждығына негізделсе, екіншіден, ұжымдық жұмыстарға шығармашылықпен қатысса, солғұрлым алдыңғы буын ағалардың әлеуметтік-құқықтық жетістіктерін, тәжірибелерін қабылдап, өз мінез-құлықтарына қалыптастырады»- деген ойын айтқан. Мәдени-эстетикалық және этномәдениеттік. Бұл бағытта жеке тұлға бойында қажетті мәдени құндылықтар ақпарат жүйелері, кітапханалар, жетекші мамандар, барлық саладағы оқытушылар арқылы сіңіріледі. Сондай-ақ маңызды іс-әрекетті оқушылардың оқудан тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастырыуы арқылы жүзеге асырылады. Парасаттылық. Бұл тәрбиенің мазмұнына адамның бүкіл танымдық қызметтерін дамыту арқылы парасатты дамыту енеді: түйсік, қабылдау, ес, ойлау, қиял, сөйлеу сияқты психикалық процестер; тәрбиешілердің жеке парасаттылық қабілеттерін және танымдық мүмкіндіктерін дамыту; оқушылардың санасын оның шығармашылық әлеуетін қалыптастыру.

32 Ғылыми-зерттеушілік. Алдымен оқушылар теориялық білімдерін практикада қолдануға машықтанады. Оқу барысында олар ғылыми зерттеу жұмыстарын іске асырады. Оларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына баулу арқылы ғылыми-зерттеу мәдениетінің қалыптасуына жағдай жасалуы тиіс. Экологиялық. Экологиялық тәрбие саласында жалпы ақпараттандыру мен оқушылардың техникалық білім алуымен қатар қоршаған ортаны қорғауды басқару мен экологиялық саясатты жасау мен оған белсене қатысу саласындағы түрлі оқуларды іске асыруға баса көңіл аударылады. Экономикалық. Экономикалық тәрбие жүйесі оқушылардың екінші кезектегі жұмыспен қамтамасыз етуге жәрдемдесуі. Экономикалық білім мен тәрбие беру барысында оқушылар қоғамның экономикалық саясатын, өндіріс, айырбас, бөлісу және тұтыну ауқымындағы негізгі ұғымдарды меңгерулері тиіс. Экономикалық білімдер теориясы қоғам өмірінің материалдық негізін түсіндіреді, адам және оның экономикалық қатынастарын реттейді. Ал, экономикалық тәрбиенің мақсаты-қоғам сұранысын қанағаттандыратын экономикалық сана қалыптастыру. Яғни, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы адамның шешуші ролін ұғынулары, қоғам және тұлғаның мүддесіне сай қоғамдық өндіріс пен еңбекке жаңаша қатынастарды қалыптастыруды үйренулері тиіс.

33 Салауаттық өмір салты. Жастардың денсаулығының кепілі де салауаттық өмір салтын ұстануларынан басталады. Қоғамда дені сау адамды тәрбиелеуде бұл тәрбиенің орны ерекше. Ол белгілі орындарда, яғни спорт алаңдарында, сауықтыру орындарында іске асырылады. Адамгершілік тәрбиесі. Жастарды адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз олардың бойында болуға қажетті ізгі қасиеттерді сіңіру. Бұл ұғымға педагогикалық энциклопедияда: Адамгершілік-мінез-құлық дағдылары мен әдеттерді қалыптастыру, адамгершілік сезімдерді дамыту, моральдық сананы мақсатты бағытталған түрде қалыптастыру немесе мінез-құлық дағдылары мен әдеттерді, мінез білімдерін, моральдық қасиеттерді қалыптастыру процесі деп анықтама берілген болса, Қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігінде: Адамгершілік тәрбиесі-мақсатқа негізделген көзқарасты, сенімді, парасатты мінез-құлық дағдылары мен әдеттерді қалыптастыруға және адамгершілік сезімді, ұлттық сананы, қарым- қатынасты дамытуға, жалпы адамзаттық тәрбиенің құрамдас бөлігі- деген анықтама беріледі. Яғни адамгершілік тәрбиесі тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыптастырудың этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді дамытудың сара жолы болады деген қортынды жасауға болады

34 Имандылық тәрбиесі. Имандылық тәрбиесi бүгiнгi таңда қоғам қажеттiлiгiнен туындап, өзектi мәселелердiң құрамына енуде. Имандылық ұғымы ерте кезден бастап қолданыста болған оны көне жазба мұраларға көз жiберту арқылы дәлелдеуге болады. Анығырақ айтар болсақ, халқымыздың халық болып қалыптасу кезеңiнен бастау алады. Бұл ұғым көпшiлiк түсiнiгiнде дiни ұғыммен суреттеледi. Бiрақ имандылық ұғымы таза дiни ұғымды бiлдiрмейдi. Тұрмыстық өмiрде иманжүздi, иманды т.б. ұғымдар пайдаланылған және әлi де пайдалануда. Ендi жеке-жеке талдап көрсек иманжүздi деп, бойында адамгершiлiк қасиеттер, кеңпейiлдiлiк, жанашырлық, инабаттылық, iзеттiлiк т.б. да қасиеттерi бар адамдарды жатқызсақ, иманды адам деп те осы қасиеттердi бойына сiңiрген және оны сенiммен ұштастыра бiлетiн адамдар тобы жатқызылады. Бұл қасиеттердiң бiрi де таза дiни ұғымға жатпаса керек. ßғни бұдан имандылық адам бойындағы iзгi қасиеттердiң жиынтығы деген ой түйiндеуге болады. Бiз әрқашанда болашақ ұрпақты өзiнiң тарихын, халқын, жерiн бiр сөзбен айтқанда рухани құндылықтарын сүþге, қорғауға, сақтауға, бағалауға үйретуiмiз қажет екенi дәлелдеудi керек етпейтiн қағида.

35 8 – Тұтас педагогикалық үдерістегі тәрбие әдістері, формалары, құралары. Мақсаты: студенттерге қазіргі кездегі тәрбиенің формалары, құралдары, әдістері туралы білімді игерту және олардың мазмұнын сипаттау Жоспары: 1. Тәрбие әдістеріне түсінік 2. Тәрбие әдістерінің жіктемесі 3. Тәрбие құралдары мен формалары Негізгі ұғымдары: әдіс, тәрбие әдісі, тәрбие құралдары, тәрбие формалары

36 1. Тәрбие әдістеріне түсінік Педагогикалық процестегі тәрбиенің қозғаушы күші ретінде формалар мен әдістердің сыныпта және сыныптан тыс уақытта қолданылуына байланысты өз ерекшеліктері бар. Тәрбие әдістері, әсіресе ынталандыру әдістері, сыныптан тыс жұмыспен қоса оқу-танымдық іс-әрекетті үйымдастыруда да кеңінен қолданылады (әртүрлі мадақтаулар, жарыстар). Олар оқушылардың танымдық тілек-қалаулары мен қажеттіліктерінің дамуына әсер етеді. Тәрбие әдістері мен тәсілдері әрдайым бірін-бірі алмастырып отырады: кей жағдайларда әдіс тәсілге айналады. Тәрбие әдістері дегеніміз, тәрбие мақсатына және нәтиже алуға жетуге байланысы қолданылатын тәсілдер. Мақсатқа әртүрлі жолмен жетуге болады. Тәрбиенің нәтижелілігі таңдаған әдіске тікелей байланысты. Тәрбие әдістері жалпы түрде қарастырылады. Өйткені, барлық адамдармен (оқушылармен, студенттермен, үлкендермен т.б.) тәрбие жұмысы жүргізіледі; барлық бағыттағы (адамгершілік, дене, еңбек, ақыл-ой т.б.)тәрбие мәселелерін шешуге қолданылады; бірнеше міндеттерді іске асыруда пайдаланылады.

37 Тәжірибеде қолданып жүрген тәрбие әдістерінің: сендіру; жаттықтыру; мадақтау; жазалау; үлгі көрсету түрлері әдістерді классификациялаудың базалық негізі бола алады. Сендіру әдісінің негізгі қаруы – сөз, ақпараттандыру, адам санасына әсер ету. Жаттықтыру әдісі – іс-әрекеттің көп рет қайталану арқылы, қалыпты әдеп қалыптастыру. Мадақтау әдісі- жағымды іс-әрекетін бағалау арқылы, жеке адамды белсендендіру. Ол, мақтау, сый көрсету, жақтау, алғыс білдіру сипатта іске асырылады. Жазалау әдісі- адамның қатесін түсіндіруге, жауапкершілігін арттыруға бағытталады. Қоғам талабын орындау керектігін үйретеді. Әрине жазалау әдісіне педагогикалық тұрғыдан денеге зақым келтіру, яғни ұрып-соғу, балағаттау жатпайды. Үлгі көрсету- сөзбен істің бірлігі. Адам тек сөзімен ғана емес, ісімен тәрбиеленушіге үлгі-өнеге көрсетуі тиіс.

38 2. Тәрбие әдістерінің жіктелуі. Педагогикалық әдебиеттер мен тәжірибеде тәрбие әдістерінің көптеген түрлерінің сипаттамасын кездестіруге болады. Тәжірибеде мақсат пен нақты жағдайларға сай әдістерді таңдап алу қиын. Сондықтан оларды ретке келтіру, яғни жіктеу қажет. Жіктеу арнайы белгілері арқылы құрастырылған жүйе. Әдістерді жіктеу олардың жалпы және өзіне тән, маңызды және кездейсоқ, теориялық, тәжірибелік жақтарын анықтауға көмектесіп, оларды дұрыс таңдап, нәтижелі қолдануға әсер етеді. Жіктеуге сүйене отырып, мүғалім әдістер жүйесін түсініп қана қоймай, әртүрлі әдістер мен олардың түрлерінің қызметі мен өзіне тән ерекшеліктерін де жете түсінеді. Көптеген зерттеушілер әдістерді жіктеуде мына қағидаларға сүйенеді: -жеке тұлға іс-әрекет нәтижесінде дамып, калыптасады; -оқушыларды тәрбиелеу процесі - өте күрделі іс-әрекет, оның негізіөзіндік санасы, сезімдері, дүниеге, адамдарға, өз-өзіне қатынасы, күрделі ішкі дүниесі (мотивтері, тілек-талаптары, ынтасы), өзінің ұйымдасқан және ұйымдаспаған тәжірибесі бар даму үстіндегі адам; -жеке тұлғаның қалыптасып келе жатқан қасиеттері құрылысы жағынан күрделі. Ол адамгершілік, эстетикалық және басқа қасиеттерден, сезімдерден, санадан (түсінік), сенімдерден, әдеттерден тұрады. Қазіргі уақытта тәрбие әдістері мінез-кұлыққа негізделген, мотивтік-мақсатты жақтарын біріктіретін бағыттылық-интегративтік сипаттамасы негізінде жіктеу объективті және ең ыңғайлысы болып есептеледі (Т.И. Щукина). Осы сипаттамаға сәйкес тәрбие әдістері үш топқа бөлінеді: -жеке түлғаның санасын қалыптастыру әдістері; -іс-әрекетті ұйымдастыру мен қоғамдық мінез-құлық тәжірибесін қалыптастыру әдістері; -мінез-қүлық пен іс-әрекетті ынталандыру әдістері.

39 3. Тәрбие құралдары мен формалары Ал тәрбие құралына келер болсақ, ол әлеуметтік тәжірибе жиынтығы. Мақсатты шешу барысында тәрбиеленушіге әсер ететін нәрсенің барлығы тәрбие құралы бола алады. Бірақ, тәрбие құралдары нақты тазалық, эстетикалық, экономикалық, этикалық, құқықтық талаптарға жауап беруі тиіс. Әдістер мен құралдардың жиынтығы тәрбие формасын анықтайды. Қазіргі кездегі энциклопедиялар мен сөздіктерде «форма» ұғымының бірнеше мағынасын береді: ол- тәрбие процесінің ішкі көрінісі; тәрбие жұмыстарының ішкі көріністерін сипаттайтын тәрбие құралдары мен ұйымдастыру тәсілдерінің жиынтығы; тәрбиеленушінің жеке және ұжымдық іс-әрекетінің ұйымдастырылуы. Сонымен форма дегеніміз, тәрбиелеу процесіндегі тәрбиеші мен тәрбиеленушінің қарым-қатынас бейнесі. Тәрбие жұмыстарының формасы төмендегідей қызметтерді атқарады: ұйымдастырушылық; реттеушілік; ақпараттжұмысының формасы, уақыт мерзіміне, тәрбиеленушінің іс-әрекет түріне (оқу,еңбек, спорт, көркем сурет), педагог ықпалына, ұйымдастырушы субъектілерге (оқытушы, тәрбиелеуші, ата-ана), нәтижеге, қатысушылардың санына байланысты сипатталады және басқа формадан ажыратылады. Мысалға, санына байланысты: жеке, топтық, ұжымдық болып бөлінедіандырушылық. Тәрбие. Тәрбие жұмыстарының мазмұнына сай тәрбие формасы таңдалады және жүргізіледі.

40 8 – дәріс ТПП оқыту үдеріснің мәні мен орны Мақсаты: Оқыту процесінің тұтас жүйе ретіндегі әдіснамалық, психологиялық негіздерін сипаттау Жоспары: 1. Оқытудың мәні және құрылымы. 2. Оқытудың әдiснамалық және психологиялық негiздерi. Негiзгi ұғымдар: оқыту процесi, оқытудың қызметi, оытудың ұстанымдары., танымдық iс- әрекет.

41 1. Оқытудың мәні және құрылымы. Оқыту дегеніміз заман талабын ескере отырып, жеке тұлға қалыптастыру барысында олардың бойында білім, білік, дағды, іскерлікті мақсатты меңгерту мен дамыту процесі. Яғни, ол қоғамдық құбылыс сипатындағы мақсатты бағдарланған, жүйелі ұйымдастырылғын қоғамдық қатынастар тәжірибесі, сонымен қатар қоғамдық сананың даму нәтижесі. Оқытудың негізгі қызметі оқушылардың білім, дағды шығармашылық-іс-әрекетке іскерлігін қалыптастыру болса, екіншіден олардың дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Оқыту процесі оқулықтар негізінде іске асырылады. Оқыту процесiнде оқулықтар құрылымындағы, оқытушының оқу материалын түсiндiруiндегi жүйелі мәселе қою әдiсі басты орынға ие болады. Оқыту тәрбие процесімен қатар жүргізіледі, яғни екі жақты процесс ретінде сипат алады. Оқыту барысында ұйымдастыру, білімдендіру, қарым-қатынас, басқару қызметтері тұтастай іске асырылады. Оқыту түрлері жалпы алғанда жеке, топтық болып бөлінеді және әр тұрғыдан ұйымдастырылады.

42 2. Оқытудың әдіснамалық және психологиялық негіздері. Оқыту процесін танымның арнайы процесі ретінде оның үнемі қозғалыстағы, дамушы процесс ретінде - қарама-қайшылықтар маңызын есте сақтау керек. Мұндағы негізгі қайшылықтар оқыту процесіндегі қозғау күші, өйткені таным процесі үздіксіз іс-әрекеттегі шынайы құбылыс. Бұл тұрғыда М.А.Данилов оқытудың қозғалыстағы қадамдары танымдық және практикалық міндеттермен оқушылардың білімдерінің, іскерліктерінің және дағдыларның деңгейлерінің, олардың ой-өрісінің дамуы мен қатынастарының арасындағы қарама-қайшылықтар деп түсіндіреді. Ал, педагогикалық процестің қозғаушы күші- тұлға дамуының қарама-қайшылықтарымен байланысты деп тұжырымдайды. К.Д.Ушинский өзінің Адам тәрбие пәні атта еңбегінде, баланың түрлі жас ерекшелігі кезеңіндегі негізгі психологиялық даму ерекшеліктерін айта келе, баланы білімдендірудің негізгі факторы оқыту мен тәрбиелеу деп көрсетеді. Оқыту мен тәрбиелеу бірін-бірі үнемі толықтырып отыратын педагогикалық процестің құрамдас бөлігі. Бұл тұрғыда психолог ғалым Л.С.Выготскийде оқыту мен дамудың арақатынасы мәселесін шешудің өзіндік тәсілдерін, оқыту мен даму бір-біріне тәуелсіз екі түрлі процесс; оқыту кемелденуге негізделеді, оқыту мен даму процесінде пайда болатын мүмкіндіктерді пайдаланады;оқыту мен даму екі түрлі салыстырмалы процесс; оқыту дамудан кейін жүріп отыруы мүмкін, сонымен қатар дамуды алға жылжыта отырып, оның алдында болуы да мүмкін деп қарастырады. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов оқытудың мазмұнының өзгерісін іздестіру керек деп есептесе, Н.А.Менчинская, Д.И.Богоявленская, Е.А.Кабанова-Миллер білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеру тиімділігі ақыл-ой іс-әрекеттірінің тәсілдерін жетілдірудің көмегімен арттыруға болады деп дәлелдейді. Л.В.Занков оқытудың дамытушылық әдістеріне ең бірінші, оқыту процесінің өзін жетілдіру арқылы қол жеткізуге болады деп тұжырымдаса, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланың ой-өрісінің дамуына ақыл-ой әрекеттерінің кезеңді қалыптастырудың әсерін зерттеген, Т.В.Кудрявцев, А.М.Мотюшкин оқытудың дамытуылық әсері педагогикалық әрекетттер мазмұнында проблемалы оқытудың ролін арттырғанда ғана артатынын дәлелдеген.

43 Оқыту процесі психологиялық тұжырымдамаларға сүйене отырып, дидактикалық жүйелерге негізделеді. Дидактикалық жүйе оқытудың мақсатына жетуге қызмет ететін, біртұтас құрылымды жасайтын элементер жиынтығын құрайды. Педоцентристикалық тұжырымдамада оқытудағы басты роль оқуға баланың іс-әрекетін ұйымдастыруды жатқызады. Бұл тәсілдің негізінде Д.Дьюидің жүйесі, Т.Кершенштейнердің еңбек мектебі, В.Лайдың ХХ ғасырдың басындағы педагогикадағы реформа кезеңінің теорияларын жатқызуға болады. Қазіргі кездегі дидактикалық жүйе, екі жақтылы оқыту мен оқу – оқытудың іс әрекетінен тұрады, олардың дидактикалық қарым-қатынасы дидактика пәнін құрайды деген тұжырымдамадан негіз алады. Сонымен қатар дамыта оқыту теориясынан, психикалық дамуға бағдарланған (Л.В.Занков, З.И.Калмыкова, Е.Н.Кабанова-Миллер) және тұлғалық дамуды ескеретін тұжырымдамаларды (Г.А.Цукерман, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин, С.А.Смирнов) ерекше атауға болады. Бүгінде маңызды дидактикалық танымдық тұжырымдамалар: дамыту тұжырымдамасы (Г.И.Щукина, т.б.), дамыта оқыту тұжырымдамасы (Л.В.Занков, т.б.), проблемалық оқыту тұжырымадамасы (М.И.Махмутов, т.б.), ақыл-ой әрекетін кезеңді қалыптастыру теориясы (П.Я.Гальперин, т.б.), білім беру мазмұны теориясы (Л.Я.Лернер, т.б.), мазмұнды толықтыру теориясы (В.В.Давыдов, т.б.), оқу процесін тиімдендіру теориясы (Ю.К.Бабанский), оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру теориясы (Т.И.Шамова, т.б.), оқыту әдістерінің теориясы (М.И.Махмутов, В.А.Онищук, т.б.), өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру теориясы (М.А.Зорина, М.К.Журавлев, т.б.), біртұтас педагогикалық процесс теориясы (Н.Д.Хмель, т.б.), оқытудың тұжырымдық тәсілі теориясы (В.Дьяченко, т.б.). теориялар мен тұжырымдамалардың маңызы зор.

44 10.Жаңа мектепте білім беру мазмұны Мақсаты: Қазiргi кездегі бiлiм беру мазмұны мәселесi туралы теориялық және практикалық бiлiмдерді сипаттау, олар туралы жалпы мағлұмат беру Жоспары: 1. Бiлiм беру мазмұнынының мәні және принциптері 2. Бiлiм беру мазмұнының негізгі компоненттерi Негiзгi ұғымдар: бiлiм, білім беру, білім мазмұны, құжат, білім мазмұнының негізгі компоненттері

45 1. Бiлiм беру мазмұнынының мәні және принциптері ХҮІІІ ғасыр аяғы ХІХ ғасырдың басында бiлiм беру мазмұнының ғылыми теориялары қалыптаса бастаған. Алғашында материалдық сипатта, дидактикалық материализм немесе энциклопедизм теориясы деген атпен белгілі болды. Бұл бағытты ұстанғандар бiлiм берудiң негiзгi мақсаты, оқушыларға ғылымның әртүрлi саласынан көлемді білім беру деп ұсынушылар болды. Осы мәселе төңерегінде ß.А.Коменский өз еңбектерінде, дидактикалық материализм теориясы тұрғысынан қарастырған. Сол сияқты XIX ғасырдағы көптеген педагог ғалымдар да бiлiм беру мазмұнын құрастыруда материалдық теорияны жақтаған. Қазіргі кездің өзінде оқу жоспары мен оқулықтарға талдау жасауда осы теорияны басшылыққа ұстанып келеміз. Яғни, бұл теория өзінің құндылығын жойған жоқ деген қортынды жасай аламыз. Екінші теория, білім мазмұнының формальды теориясы. Бұл теорияны ұстанушыларға: Героклит, Цицерон, Кант, Песталоцци, Дистервег және тағы басқа ерте кездегі педагог-ойшылдарды жатқызуға болады. Мысалы, Героклиттің тұжырымы бойынша: Адамды оның көп бiлiмі, ақылды етпейдi- деген. Мұны, Цицерон да қолдаған. Аталған теорияның негізгі қағидаларын - И.Кант, Песталоцци философиялары құрайды. Олардың тұжырымы бойынша оқытудың негiзгi мақсаты оқушылардың дұрыс ойлау қабілеттерін жақсарту. Бұл туралы А.Дистервег өзiнiң Немiс оқытушыларына басшылық –атты еңбегiнде өзіндік көзқарасын бiлдiрген.

46 Педагогикада бiлiм беру мазмұны - жеке тұлғаны қалыптастыру мен дамыту барысындағы ғылыми негiз ретінде қарастырылады. Өйткені, жеке тұлға дамуы тәрбиемен оқытуға тығыз байланысты, сондықтан да, алдымен бiлiм беру мазмұнын анықтап алу қажет екендігі дау тудырмаса керек. Сонымен, бiлiм беру мазмұны дегенiмiз – жеке тұлға қалыптастыру барысындағы адам баласының iс-әрекет тәсiлдердi меңгере отырып, жүйелi түрде бiлiм алуы, iскерлiк пен дағдысын, таным арқылы көзқарасын қалыптастастыру және ақыл-ойы мен сезiмiн дамыту. Яғни, бiлiмдi адам дегеніміз ақыл-ойы жетiлген, әдiс-тәсiлдердi меңгерген, қабiлеттi, өз пiкiрiн дәлелдей алатын, болашақты болжай отырып, шешім қабылдай алатын жеке тұлғаны айтуға болады. Бiлiм мазмұны оқу орындарының негiзгi мәселелерінің бірі. Ал, оның мәні әрбір ғылыми пәндерден ғылыми бiлiмдi игеру, тәжірибеде қолдана білу. Педагогика ғылымының мазмұны, оның тарихында қалыптасқан рухани мұралар мен құндылықтар әлемі. Бiлiм берудiң мазмұны мен оның мәнiн ашуда және бiлiм берудi iзгiлендiру идеясын жүзеге асыру барысында, жеке тұлғаны дамыту мәселесі соңғы он – он бес жыл шамасында, күн тәртібінің алдыңғы қатарына ендірілді. Аталған мәселе, И.ß.Лернер, М.Н.Скаткин, В.С.Леднев, Б.М. Бим-Бада, және т.б. ғалымдардың еңбектерiнде қарастырылып, талданған. И.ß.Лернер мен М.Н.Скаткин бiлiм беру мазмұнын теориялық тұрғыда бiлiм iскерлiк, дағдыны қалыптастыру жүйесі деп түсiндiрген, сонымен қатар шығармашылық iс-әрекет, ерiк сезiмін меңгерудi ұсынады. Бiрқатар шетел педагогтары (АҚШ, Англия, Франция т.б.) жеке тұлғаға жалпы адамзаттық тәрбие берудi, оқу мазмұнына табиғи құбылыстар мен қоғамдық өмiрдегi шынайы құбылыстарды түсiндiруде оқу пәндерiн өзара кiрiктiрудi негiзге алуды ұсынған.

47 2. Бiлiм беру мазмұнының негізгі компоненттерi Қазiргi өзіміздің өмір сүріп отырған демократиялық қоғамда еркiн, шығармашылық- танымдық тұрғыдан ойлай алатын адамдарды қалыптастыру мiндетiне сай бiлiм беру мазмұнында қолданыста бар үш түрлi тұжырымдамалар бар. Мысалы, ғылымдар негiзiнде педагогикалық бейiмделу мектептің оқу-тәрбие процесінде іске асырылады. Яғни, құндылық қасиеттердің жаңа түрлері қалыптастырылады, дамытылады. Білім мазмұны өндіріспен байланыстырылады, демек білім адамға әсер ететiн өндiрiстiк фактор ретiнде сипатталады.

48 Бiлiм беру мазмұнының тұжырыдамасындағы мақсат- гумандық тұрғыдан ойлауға, әлеуметтiк тәжiрибенiң барлық құрылымдық бөлiктерiнде педагогикалық бейiмделуiне сай келедi. Бiлiм мен тәжiрибенi iске асыру барысында аталмыш тұжырымдама шығармашылық-танымдық iс-әрекеттiк және құндылық эмоционалдық қатынас тәжiрибесiн енгiзедi. Әрбiр осы аталған тәжiрибелер бiлiм беру мазмұнының өзiндiк түрi ретінде есептеледі. Яғни: табиғат, қоғам, техника туралы бiлiм, ойлау және оны iске асыру қабiлетi. Осы бiлiмдердi меңгере отырып білім алушы дүниенiң шынайы бейнесiн қалыптастыру, танымдық iс-әрекетiнде дұрыс әдiспен қамтамасыз етедi; белгiлi iс-әрекет тәсiлдерiнiң арасында тұлғаның дағды, iскерлiк бiлiмдi игеруi, тәжiрибенi кеңейте түседi; шығармашылық iзденушiлiк әрекет қоғамда пайда болған жаңа проблемаларды шешуде iске асады. Бұрыннан белгiлi iс-әрекеттердi қалыптастырудың жаңа әдiстерi алған бiлiмiн- iскерлiгiн қазiргi жағдайда iс- әрекеттiң жаңа тәсiлдерiн өздiгiнен iске асыруды талап етедi. Әрбiр адамның қалыптасуының көрсеткiшi ретiнде белсендiлiгi және өзiндiк дамуы кiшкене кезiнен шығармашылық тұрғыда жұмыс iстеу барысында қалыптасады, бiрақ бiлiм беру мазмұнында оны бағдарламаға енгiзу керек. Яғни, қоршаған ортаға, алған біліміне байланысты әрбір адамның құндылық дүниесі қалыптасады.

49 11 - Оқытуды ұйымдастыру формалары. Жаңа сабақтар. Мақсаты: Қазiргi кездегі оқыту құралдары және әдістер, әдістемелер жиынтығымен таныстыру. Жоспары: 1. Қазіргі кездегі оқыту әдістері. 2. Оқытудың құралдары мен мен әдістемесі. Негiзгi ұғымдар: оқыту құралдары, әдістері, шәкірт ұстаз ынтымақтастығы, әдістер жүйесі және т.б.

50 1. Қазіргі кездегі оқыту әдістері. Әдіс –«метод» гректің сөзбе-сөз аударғандығы «бір нәрсеге жету жолы» немесе «зерттеу» деген мағынаны білдіреді. Осы күнге дейін дидактикада шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі- оқытудың әдістерін айқындау, топтау,жіктеу жүйелеу. Оқу әдістерін жүйеге түсіріп, топтап жіктеудің оқыту процесінде алатын орны ерекше. Оны жіктеудің оқытушы үшін де білімді қабылдап отырған студент үшін де, оның танымдық іс-әрекеті үшін де маңызы зор. Әдістемелік еңбектерде оқыту әдістерін әр түрлі топтаудың жүйесі қалыптасқан.Дидактика ілімінің көрнекті өкілдері И. Я. Лернер мен М. Н. Скаткин оқыту әдістерінің сипатына қарай 5 түрін ұсынады. түсіндірмелі-көрнекілік әдісі: білімді «даяр» күйінде алу, яғни студенттер репродуктивті ойлау деңгейінде қалады.; репродуктивті: үлгі, ереже негізінде оқу проблемалық хабарлау, оқу материалын бере отырып, проблема қою, оқу іс-әрекетінің нәтижесін дәлелдей отырып,мәселені шешу жолдарын көрсетеді. Бұл қазір кең қолданылып жүрген әдіс; ішін ара -іздену немесе эвристикалық әдіс. Ойлау процесіөнімділік сипат алады. Үйренуші өз бетімен жұмыс жасайды және олар үнемі бақылауда болады; зерттеушілік әдіс (оқушының өз бетінше шығармашылық-іздену әрекеті); Белгілі ғылым Ю.К.Бабанский оқыту әдістерін 3 топқа бөліп қарастырады; оқытуды ынталандыру және уәждеу: танымдық ойындар, оқу ой толғақтары, пікірталастар, мадақтау; оқу әрекеттерін ұйымдастыру және жүзеге асыру әдістері: сөйлеу, көрнекілік, практикалық индуктивті, дидуктивті, ұқсату, проблемді іздену, эвристикалық, зерттеу, реппродуктивті (нұсқаулар, түсіндіру, жаттығу), кітаппен өз бетінше жұмыс.

51 Оқыту әдісi - өте күрделi ұғым, өйткенi бұл әрекеттi, категорияны айќындайтын мәселенiң аумағы да, ќамтитын жүйесi де сан салалы. Сондыќтан да педагогика iлiмiнде әдістемеге байланысты наќты тұжырымдалған аныќтама боларлыќ бiрыңғай ереже жоќ десе де боларлыќ. Әдістеме ғылымның єр саласын зерттеушi ғалымдар бiр- бiрiне жаќын пiкiрлер ұсынып оќыту, бiлгiзу және оны жүзеге асыру жөнiнде бiлiмдендiрудi ұйымдастыру әдістерiн өз тұрғысынан ќойылған маќсатќа жету тұрғысынан ќарастырады. Әдiс – оќыту барысында ұстаздар мен шєкiрттiң ынтымаќтаса еңбектену нәтижесiнде ќойылған маќсатќа жетуiн реттейтiн тєсiл. Оќыту әдісiнiң көмегiмен оќушы белгiлi деңгейдегi бiлiмдi, iскерлiк әрекеттiң машыќ, дағдысын игередi, дүниетанымын ќалыптастырады, ќабiлетiн өрiстетедi. Ал оќыту барысында әдістi таңдайтын және оның наќты әрекетке айналдыратын оќытушы ұстаз. Оқыту әдістеріне: сөздік әдістер (әңгіме, дәріс, кітаппен жұмыс), көрнекілік әдіс (бақылау, демонстрация,иллюстрация), машықтық әдістер (жаттығу, лабораториялық, зерттеу, өзіндік оқу жұмыстары, танымдық ойындар, ситуация, сұхбат),бақылау және өзіндік бақылау әдісі (бағдарламалы оқыту, білім беруді бақылау) жатаж\ды. Сонымен оќыту әдісiнiң атќаратын ќызметi бiлiмдендiрудегi тиiстi маќсатќа жету, ал маќсатќа жету оқытушының шеберлiгiне, бiлiмдарлығына, оқу процесiн тиiмдi ұйымдастыра бiлуiне, шєкiрттердi ынталандыра алуына байланысты.

52 2. Оқытудың құралдары мен мен әдістемесі. Жаңа ғасырдың бастауына дейiнгi педагогикалық және жеке пән методикасы саласындағы зерттеулер мен практикалыќ тәжiрибелердi ескере келiп оқытудағы әдістеме мына тұрғыда жүйелендi: 1. Түсiндiрме иллюстративтi әдіс. 2. Репродуктивтi әдіс. 3. Проблемалы баяндау әдісi. 4. Iшiнара iздену, немесе эвристикалыќ әдiсi. 5. Зерттеу әдiсi. Оқыту барысында бұл әдістердiң әрқайсысының ерекшелiктерiн, оларға тєн өзгешелiктердi пәннiң және болашаќ маманның меңгеретiн ғылымына үйлестiре алынған деректер келтiре отырып єңгiмелеймiз. Оқыту әдістерiн классификациялауда мына мәселелер ескерiледi: 1) Әрбiр әдіс оќыту процесi (үрдiсi) ќойып отырған негiзгi ой түйiнiн терең меңгеруге бағытталған дидактикалыќ принциптердi шешерлiктей болуға тиiс. 2) Ұстаздар мен шєкiрттiң бiрлескен әрекетi таным ќабілетін дамытуға және белгiлi ой- түсiнiктi бiлiп ќана ќоймай оны өздiгiнен пайымдай алуға машыќтандыруға жаттыќтыруы керек. 3) Қолданылатын әдістiң қай-қайсысы болсын оқыту процесiн тиiмдi ұйымдастыруға бағытталып, шєкiрттiң iзденiп, әрекеттенiп, еңбектене бiлуiн қамтамасыз етуге тиiс.

53 Ұстаздың оқыту әдісiн таңдай алуы – алға қойған мақсатына үйлесiмдi болса, оның нәтижесiнде ќойылған талапты өтей алады. Оќыту әдісiн таңдағанда ұстанар өлшем (критерий), еске тұтар ќағида мынау: 1) Таңдаған әдістің оќыту заңдылыќтары мен процесіне сєйкестiгi. 2) Әдiстің оќыту технологиясының дидактикалыќ маќсаттары мен мiндеттерiне үйлесiмдiлiгi. 3) Оқыту әдісiнiң сабаќтың таќырыптыќ мазмұнын ашуға сєйкестiгi. 4) Оқыту әдісiнiң оќушының танымдыќ мүмкiндiгiне сєйкестiгi мен үйлесiмi. 5) Оқыту әдісiн таңдағанда оқытушы өз мүмкiндiгiнде ескеруi тиiс (тәжiрибесi, дүниетанымы, ќабiлетi, бiлiм деңгейi, ұстанымы, ќарым- ќатынас жасау єдетi т.б.). 6) Оқыту әдісiнiң оќу орнының материалдыќ-техникалыќ мүмкiндiгiне сєйкестiгi. 7) Әдістердiң оқу орны орналасқан ішкі құрылымы мен экономикалық объектiсiне сәйкестiгi. Мұнда оқушылардың жалпы бiлiмi, түсiнiк деңгейiне сәйкес таным дағылары мен iс-әрекеттi атқарушы деген ықылас-ынтасына үйлестiруге де мән беру керек.

54 Педагогикалық технологиялар. Мақсаты: Педагогикалық технологиялар туралы тұтас білімді қалыптастыру және күнделікті оқыту технологиясының жетістіктерімен кемшіліктерін сипаттау. Жоспары: 1. Технологиялар туралы ұғымдар. Педагогикалық технологияларға негізгі сипаттамалар. 2. Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологиялары. Негізгі ұғымдар: технология, педагогикалық технология,біртұтас педагогикалық процесс, инновациялық мектептер,сабақ, творчество (шығармашылық), творчестволық іс - әрекет, мұғлімнің шеберлігі.

55 Технологиялар туралы ұғымдар. Педагогикалық технологияларға негізгі сипаттамалар. Дәстүрлі педагогикада оқыту технологиясы қазіргі таңда жалпы қабылданған түсінік болып табылмайды. Бірақ та дәстүрлі оқу процесінде оқытудың дәстүрлі технологиялары қолданылуда және қолдана бермекте. В.Дальдің түсіндірме сөздігінен технология-техника ғылымы. Техника- өнер, білім, істей білу, жұмыс тәсілдері және оны іске асыру деген анықтамасын таба аламыз. Ал, ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы оқытудың барлық процесін анықтау мен қолдану, жүйелі құру әдісі ретінде қарастырылады. Сонымен қатар оқыту технологиясы техникалық және адамзаттық ресурстар мен олардың өзара қызметін есепке ала отырып білім алуды да қарастырады. Бір жағынан, оқыту технологиясы – бұл оқу мәліметтерін өзгерту мен ұсыну, өңдеу құралдары мен әдістерінің жиынтығы, ал екінші жағынан – қажетті ақпараттық немесе техникалық құралдарды пайдалана отырып, оқытушының студентке әсер ету тәсілдері туралы ғылым.

56 Оқыту технологиясына берілген: оқыту технологиясы – көздеген мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдістері мен құралдарының, формаларының жүйесін ұсынатын, оқыту бағдарламаларында қарастырылған оқытудың мазмұнын тарату тәсілі анықтамасы көңілге қонымды.Сонымен, оқыту технологиясында оқыту құралдары, тәсілдері және мазмұны бір-бірімен тығыз байланысты. Оқытушының педагогикалық шеберлігі қойылған педагогикалық мақсатқа және бағдарламаға сай қажетті мазмұнды таңдап алуда және де тиімді әдістер мен құралдарды пайдалана білуінде. Белгілі бір педагогикалық технологияны жасау процесін педагогикалық жобалау деп атауға болады. Оның төмендегідей реттілігі бар: оқу бағдарламалары мен оқу жоспарында қарастырылған оқытудың мазмұнын таңдап алу; оқытушының назар аударуын қажет ететін приоритетті мақсаттарды таңдап алу. Жобаланған пәнді оқыту процесінде студенттің қандай кәсіби және жеке қасиеттері қалыптасатынын анықтау; басты бір мақсатқа немесе мақсаттар жиынтығына бағытталған технологияларды таңдау; оқыту технологияларын жасау. Оқыту процесі құрамындағы технологиялардың орнын төмендегі кестеден көруге болады.

57 Әрбiр сабақ өзiнiң нәтижесiмен айқындалады. Осы орайдан оқушының үлгерiмiн бағалауда назарда болатын басты талап: 1. Оқушының сабақ бойынша жетiстiгiн және олқы жақтары мен кемшiлiгiн көрсету нақты дәлел арқылы сипатталсын. 2. Баға әділеттi болып, орынсыз көтермелеуге, әдейi төмендетуге, немесе ымырашылдық жасауға мүлде болмайды. 3. Әрбiр баға тек бiлiмдi есепке алумен шектелмейдi, оның тәлiм-тәрбиелiк мәнi бар құрал екендiгiн ұмытпа. 4. Бағаның тәрбиелiк сипаты үшiн оны жазалаудың жолына айналдыруға болмайды. 5. Бағалауды сабақтың қай кезеңiнде болсын жүргiзу – оқушының ынта-ықыласына әсер ететiндiктен, оны тиiмдi пайдаланған орынды. 6. Бағалауды оқушының өзiн-өзiне сынатып және өзара бағалаудың мәнi зор. 7. Бiлiмдiк, тәлiм-тәрбиелiк нәтиженi айқындай түсуде тек ауызша ғана емес, жазбаша, тест түрiнде де бағалау тиiмдi болатын кездерi аз емес.

58 2. Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологиялары. I. Ұстазбен шәкiрттiң бiлiм жолындағы педагогикалық қарым-қатынас ұстанымы Оқытудағы дәстүрлi жолдағы ұстаным Оқытудағы жаңа технологиялық ұстаным Шәкiртке тиiстi оқу материалын түсiндiрiп, дайын материалды меңгерту басты парыз. Оқу материалын тек дайын күйiнде ғана емес, өздiгiнше iздентiп, шығармашылыќпен игере бiлуге, еңбектене бiлуiне зейiн қою. Оқушының бiлуге құлќы болмаса да, ықтиярсыз түрде мәжбүр етiп, iс-әрекетке тарту. Оқушы материалын тек дайын күйiнде ғана емес, өздiгiнше iздентiп, шығармашылыќпен игере бiлуге, еңбектене бiлуiне зейiн ќою. Ұстаз тек өзiнiң пәнi аясында шектенiп, бiлiмнiң әр саласына мен беруге құлқы бола бермейдi және оны мiндеттi деп ќарамайды. Ұстаз, тәлiмгер оқытатын пәнiнiң өмiрге үйлесiмдi, шығармашылыќ деңгейде болуына ынталанады. Ұстаз тиiстi бағдарламадағы ұғым-түсiнiктердi бiлудi мiндеттеп, оны меңгерудегi әмiршiлдiкпен талап етедi. Ұстаз шәкiртпен ынтымаќтасып, тапсырысты бiрлесе орындап, ынтымақ орындауға баулиды. Сабақ барысында бiрнеше оқушының ғана бiлiмi бағаланып, олар тиiстi баға алады. Сабаққа қатысқан оқушының бәрi де бiлiмiне баға бередi.

59 II. Бiлiм алудағы оқытушы мен шәкiрттiң әрекетi Оқытушы бағдарламаны мүлтiксiз жүзеге асыруға тиiс. Көрсетiлген бiлiмдiк түсiнiктi өзгерте алмайды, оған тєуелдi. Оқытушы бағдарламаны орындауға мiндеттi. Көрсетiлген деңгейде пєннiң ерекшелiгiне үйлесiмдi өзгерiстер енгiзiп, оќушының iзденiсiне мүмкiндiк бередi. Оқу бағдарламасы оқытушы адал орындағанымен де шәкiрт мiндетiн өтеуге ынта-ықылассыз, самарқау қарауы да ықтимал. Оқу бағдарламасын орындауға қызықтыру – шәкiрттiң ақыл-ойын дамытып, бар күш-жiгерiн сала әрекеттенуге ынталандырады. Оқытушы тарапынан берiлген түсiнiктi шәкiрттер жайбарақат тыңдап, белсендiлiк таныта бермейдi. Олардың қандайлық меңгергенiне үнемi мєн де берiле бермейдi. Оқушылардың сабақтағы белсендiлiгi, еңбектене бiлуi есепке алынады. Сабақ жоспарына байланысты керi сұрақтар да берiлiп шәкiрттiң өжеттiлiгi, басқаша ойлай бiлуi де ескертiледi.

60 Қорыта айтқанда, оқыту технологияның педагогикалық негiздерi оќыту әдістерiмен тәрбие ќұралдарының бiр арнадан тоғылуы, сондай-аќ педагогикалыќ-психологиялыќ болмыстың бiлім беру, тәрбиелеу процесiн ұйымдастырудың әдістемелiк жол-жосығын меңгеру және оны жүзеге асыру болып табылады. Оќыту процесiн айќындауда пайдаланылатын әдістемелiк жүйе және адами мүмкiндiктердiң өзара ыќпалдастығын ескеретiн тиiмдi амалдарды ќолдана бiлу тұтастығы. Осы орайдан оќыту технологиясының негiзi маќсатты бағдардағы мазмұнның жүзеге асу заңдылыќтары мен оќыту әдістемелерi және оны ұйымдастыра бiлуге, тиiстi нәтижеге жетуге ќұрылады. Соңғы жылдардағы педагогика технологияларының дамуы оқыту формаларын айтарлықтай молайтуда: конференциялар, ғылыми айтыстар, оқуға байланысты кездесулер, пікірталастар кеңінен қолданылуда. В.Ф. Шаталов дәстүрлі класс – сабақ тәсілімен оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың итенцифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізген. В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесі әрбір оқушыны оқу іс - әрекетіндегі белсенділікке қатыстыруға, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеуге,әрбір жеке оқушыда өзінің адамгершілігін сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік береді. Оқытудың белсенді әдістері оқушылардың еркін іс-әрекетіне мүмкіншілік береді. Олардың ішінде мәселелік, ойын түріндегі (іскерлік, рольдік), пікір-сайыс, сұхбат, дөңгелек стол, ми шабуылы, т.б. оқыту түрлері қолданылуда.

61 Оқушылардың оқуын мотивациялау Мақсаты: Жеке тұлғаны дамыту мақсатында оқушылардың оқуын мотивациялау және ұжымдық танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастырудың қажеттілігін негіздеу. Жоспары: Ұжымдық таным іс-әрекеттері жөнінде түсінік. Оқушылардың оқу іс-әрекетін мотивациялау. Негізгі ұғымдар: дамыту, қарама-қайшылық, дамытудың қозғаушы күштері, біріккен іс-әрекет, ұжымдық танымдық іс-әрекет, мотив, мотивация.

62 1. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер жөнінде түсінік. Оқу танымдық іс-әрекеттердің ерекшеліктерін ескере отырып төмендегідей ұжымдық-танымдық іс-әрекеттің, өзіндік және біріккен іс-әрекеттерінің төмендегідей белгілерін көрсетуге болады: біріңғай мақсаттың, жалпы мотивтің болуы студенттің қоғамдық маңызды мақсатқа жетуі үшін ұжым мүшелерінің барлығының күшінің біріктірілуінің қажеттігін түсінуі; Ұжымның әр бір мүшесінің білімді, білікті және дағдыларды меңгерулерін қамтамасыз ететін жұмыстар мен қызметтерді оқушыларға тиімді бөлініп берілуі Іс-әрекеттер барысында оқушылар арасында өз -ара жауапкершіліктің және тәуелділіктің пайда болуы; Бірігіп жұмыс істеу барысында іс-әрекеттерін басқарудың ұжым- мүшелерін өздерінің кей жағдайда бақылау жасауларының қажеттігі; Біріңғай кеңістіктің болуы және ұжымның барлық мүшелерінің жеке іс-әрекеттерінің бір уақытта жүзеге асырылуы; Жалпы нәитжелердің болуы.

63 Оқушылардың оқу іс-әрекетін мотивациялау. Мотивация соматика және эмоциямен емес когнициямен анықталады. Талаптану когнетивтік қайнардан бастау алады. Мінез- құлықтың танымдық және мотивациялық компоненттері оның жеке іс-қимылдар барысында ғана емес мақсат таңдау мен шешім қабылдаудағы өзін-өзі біртұтас басқару мінезін анықтау деңгейінде де, олардың орындалу ережелерінде, ортаны қайта құру және бөгет жасайтын факторларды алып тастау кезінде де анықтайды. Оқыту барысында мінез-құлықтың өзгеруі екі түрге бөлінеді: өз бетімен реакция іздеу мен бекіну оқуы және реакцияларды дайын үлгілерден алу мен бекітпеу оқуы – бұл әлеуметтік оқуға жатады. Оқудың бірінші түрі – бихевиоризмде дәстүрлі зерттеу пәні, ал екінші оқу түрі – бұрыннан белгілі болса да эмпирикалық түрде зерттелмеген, тек теория жүзінде біріншісіне тиесілі. Оқудың бұл түрі бақылау арқылы әлеуметтік оқудың теориясын зерттеу және сараптаудың пәні болып табылады.

64 Психологиялық тұрғыдан бақылау арқылы әлеуметтік оқудың құрылымына зейін, сақтау, түсіну, еске сақтау, моторлық реакция, мотивация кіреді. Зейін – үлгінің іс-қимылы мен орта ерекшеліктерінде жобалау. Сақтау – үлгінің іс-қимыл мінездемесін түсіну, есте сақтау және есінде ұстап қалу. Түсіну – үлгінің іс-қимылын ашу және интерпретациялау. Оған – бақылауға алынған іс-қимылдың ережелерін анықтауға арналған көздерінің, денесінің, қолдарының, декодталған сөйлеу үлгілерінің қозғалыстары жатады. Түсіну жинақталған тәжірибе қоры негізінде, ережелер және басқа да білімдер негізінде жүзеге асады. Есте сақтау – анықталған ережелерді кодтау. Ол образдардың және символдардың көмегімен жүзеге асады. Вербалды кодтау кезінде субьект үлгінің мінез-құлқын суреттейді. Соның барысында вербалды суреттейді және қайталайды. Ұстап қалу, яғни сақтау операциялық жолмен ашылмайды. Моторлы реакциялар – мінез-құлықты аяқтайтын, қалыптаспаған түрлері бірінші және екінші деңгейдегі барлық ережелерді меңгергеніне қарамастан нәтижесіздікке әкеліп соғатын, үшінші деңгей ережелеріне бағынатын ұсақ қозғалтқыш операциялар. Мотивация – тікелей қабылданған мінез-құлықтың орындалған нәтижесін көре білу. Оқудың жеке компоненттерінің факторлары келесі түрде суреттеледі: жинақталған тәжірибеге және мотивацияға байланысты.

65 Оқыту процесінің сапасын педагогикалық бақылау Мақсаты: Оқыту процесінің сапасын педагогикалық бақылау туралы түсінікті қалыптастыру. Жоспары: 1. Тұтас педагогикалық процесте оқу-тәрбие жұмысы нәтижелерін есептеу мен бағалау. 2. Мектеп ішіндегі бақылау. Негiзгi ұғымдар: оқыту процесі, оқытудың сапасы, педагогикалық мектеп ішілік бақылау, бағалау және т.б.

66 Тұтас педагогикалық процесте оқу-тәрбие жұмысы нәтижелерін есептеу мен бағалау. Оқыту процесіне қатысты «педагогика диагностикасы» атауын жоғарыда келтірілген мағынада қолданылған орынды. «Бақылау», «педагогикалық процесс нәтижелерін тексеру мен есепке алу» сияқты дәстүрлі атаулармен де қолдануға болады. Бақылаудың үш түрi бар: Алдын ала бақылау: сабақ өткiзу үшiн әзiрленген жоспарлар, материалдармен танысу; түсiндiру, бекiту әдiстерi мен формалары туралы, оқушылардың өзіндiк жұмысының тәсiлдерi туралы әңгiме жүргiзу. Күнделiктi бақылау: сабақты немесе сабақтардың өтуiн бақылау, оқушылардың бiлiмдерi мен дағдыларын тексеру, оқушылар жұмысын текскру. Қортынды бақылау: белгiлi бiр уақыт аралығындағы мұғалiмнiң оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу жұмысының нәтижелерiн зерттеу. Журналдар, мәлiмет тiзiмдердi тексерiп, бақылау жұмыстары, сұрақ-жауап өткiзу. Бақылау мазмұнының мәні ерекше. Тексеріске ұшырайтын оқушылардың білім, білік және дағдылары болып есептелінеді. Білімдерден басқа шәкірттердің әлеуметтік және жалпы психологиялық дамуы мектеп жетсітіктерін тексерудің мазмұны болып табылады. Мектеп тек білімдерді қалыптастырып қана қоймай, тәрбиелеп, дамытатын болғандықтан, мектеп жетісткітерін тексеру бағыттарында да жүргізілуі керек.

67 2. Мектеп ішіндегі бақылау. Мектеп ішіндегі бақылау жүйесі белгілі бір дидактиалық талаптарға негізделеді. Бақылаудың мазмұны мен әдістеріне деген бұл талаптар үйлесімді, басқару қызметін жүзеге асыруға мүмкіндк беретін жағдайларды анықтайды. Қазіргі зерттеушілер бақылауға төмендегідей дидактикалық талаптар қояды: Бақылау мазмұнының бағдарламалық талаптарға сәйкес болуы. Егер талаптар төмен болса, білім беру деңгейі де төмендейді; ал талаптар жоғары болған жағдайда оқушыларға шамадан тыс салмақ түседі. Алдыңғы ақпарат мазмұныны объективтілігімен анықталады. Оқушылар дайындығының негізгі элементттеріне талдау жасау қажеттігі. Бақылау шапшаңдығы, жүйелілігі мен жариялылығы. Бақылаудың даралық және ұжымдық формаларын үйлестіру. Алынған ақпарат көлемі бойынша бақылаудың келесі түрлерін ажыратуға балады: А) жаппай бақылау, мұғалім мен оқушының жұмыс жүйесінің негізгі компоненттері зерттелінеді; Ә) тақырыптық бақылау, кез келген процестің бөлігі болып келетін мәселенің талдауымен байланысты.

68 Қазіргі кезде оқытуды ұйымдастыру формалары Мақсаты: Қазiргi кездегі оқыту ұйымдастыру формалары туралы мағлұматтармен таныстыру. Жоспары: 1. Қазіргі кездегі - сабақ. 2. Оқушылардың оқу қызметінің ұйымдастырылуы және мұғалімнің сабаққа дайындығы. Негiзгi ұғымдар: оқытуды ұйымдастыру, сабақ, оқытудың дәстүрлі әдістері, оқушылардың оқу қызметі, сабаққа даярлық және т.б.

69 1. Қазіргі кездегі - сабақ. Сабақ – оқуды үйымдастырудың басты формасы. Форма сөзі латын тілінен аударғанда сыртқы көрініс дегенді білдіреді. Оқыту түрі әдістерге, амал-тәсілдерге, құралдарға және оқушылардың іс- әрекеттеріне тәуелді. Оқытуды ұйымдастыру оқушылардың саны, құрамы, жұмыс орны, оқу жұмысының ұзақтығы болып жіктеледі. Ал, оқыту түрі: жеке, жеке-жұптық, жеке-топтық, өзара бірлесіп оқу (беланкастер), саралап оқыту (Мангейм жүйесі), «Винетка-жоспар», «Трампа жоспар», кіші топтық (микро топ) және т.б. тұрғыда бөлінеді. Оқыту түрінің сыныптық-сабақ жүйесі ХҮІІ ғасырда Богемия, Украина, Белоруссия елдерінде дамып, күні бүгінге дейін өміршеңдігін көрсетуде. Бұл жүйені теориялық тұрғыдан негіздеген Я.А.Коменский. Дәстүрлі класс – сабақ түрлерінің негізгі белгілірі ол : біржастағы оқушылардың тұрақты құрамы мен дайындық деңгейлері ; кластың бірыңғай жылдық оқу жоспары мен бағдарламасымен жұмыс істеу; сабақ оқудың негізгі бірлігі; әрбір сабақ бір оқу пәніне тақырыпқа арналған, себебі класс оқушылары ортақ бір материалмен жұмыс істейді; сабақтардың үнемі тұрақты алмасуы кесте мұғалімнің басқарушылық ролі және т.б.

70 2. Оқушылардың оқу қызметінің ұйымдастырылуы және мұғалімнің сабаққа дайындығы. Жеке жұмысты ұйымдастыру барысында оқушылардың өзіндік іс-әрекеттері есепке алынады. Жеке жұмыстарға өзіндік тұрғыдан әдебиеттермен, тұжырымдармен жұмыс жасауы, шығарма, эссе, реферат жазуы жатады. Яғни, жеке жұмысты ұйымдастыру барысында жеке және жекелендіру сияқты екі тапсырма орындалады. Топтық жұмыста: сыныптың топқа бөлінуі; әр топтың берілген тапсырманы орындауы; топтың жаңалығына сай тапсырмалардың іріктелуі; сабақ мазмұнына сай топ құрамының өзгеруі; топ құрамының деңгейлеріне сай құрамның сұрыпталуы сынды іс-әрекеттер жасалады.

71 Оқыту заңдары, заңдылықтары және принциптері Мақсаты: Студенттерді оқытудың заңдары, заңдылықтары және негізгі принциптерімен таныстыру, тәжірибеде қолдануға үйрету. Жоспары: 1. Оқытудың заңдары, заңдылықтары. 2. Оқытудың негізгі принциптері. Негiзгi ұғымдар: оқыту заңдары, заңдылықтары, кезеңдерi, принциптері, және т.б.

72 Оқыту заңдары, заңдылықтары және кезеңдері. Оќыту iсiнiң табысты болуы бiлiмдiк негiздер мен оның күрделi ќұрылымын бiлумен шектелу емес, меңгерген таным-түсiнiктердi жүзеге асыра алумен және оның заңдылыќтарын орындауға ќалыптастыру арќылы орындалады. Оқытуда ескерiлетiн заңдылыќтар: Оќытудың қоғамдық-әлеуметтік талаптарға сай болуы. Оќыту арќылы тұлғаның өздiгiнен єр жаќты еңбектенiп дамуына бағдар берумен ынталандыру. Белсендi iс-әрекетке баулу. Даму белсендiлiгiне ќажеттi мотивтер туғызу. Оќыту барысында шєкiртке талап ќоя бiлу және оларға сенiм бiлдiре отырып, ќұрметпен ќарау. Бiлiмдi меңгеру барысындағы ќиындыќты жеңудегi шєкiрт ќуанышын, ынтасын ќолдай бiлу. Оќушының шығармашылыќ нышандарын демеп, оны iлгерi жетiлдiре түсуiн ќолдау. Оќыту барысында тұлғаның жас ерекшелiгiн және дербес өзгешелiгiн есепке алу. Оќытуда жеке оќушы мен ұжымның белсендiлiгiн көтерудегi ынтымаќтастыќты саќтауға ыќпал ету. Оќытуда ұстаз, отбасы, бұќара көпшiлiктiң бiрыңғай талап ќоюына ыждаћаттылыќпен ќарау.

73 2. Оқытудың негізгі принциптері. Оқыту принциптеріне: оқытудың ғылымилық принципі (оқытылатын ғылымның тілі мен қисыны, бүгінгі күн талабына сай ғылымның негізгі теориялары мен ұғымдарын, ғылымның нақты әдістерін, қоғамдық және табиғи құбылыстардың ғылыми-таным әдістерін); оқытудың тарихилық принципі (тарихи даму кезеңдерінің сақталуы); көрнекілік принципі; Я.А. Коменский бұл принципті Дидактиканың алтын ережесі деп атаған. Көрнекілік принциптің құралдары: нақты объект; көлемді құралдар (модель, макет, муляждар және т.б.); көркем сурет (картиналар, фото суреттер, диафильмдер, т.б.); аудио,видио аппараттар және т.б. жеткіліктілік принципі; саналылық, белсенділік принципі; жүйелілік, бірізділік принципі; өмірмен байланыстылық принципі; Оқыту заңдары мен заңдылықтарына сәйкес оның принциптері түзеледі. Олардың бірлікте қарастырылуы мен іске асырылуы оқытудың тиімділігін арттырады және нәтижеге алып келеді.