Қазақ халқының ойындары – біздің рухани игіліміз, тарихымыз және сауығымыз. - презентация

1

2 Қазақ халқының ойындары – біздің рухани игіліміз, тарихымыз және сауығымыз.

3

4 В лунную ночь за аулом устанавливают качели - алтыбакан. Это место, где к вечеру собиралась молодежь петь песни и веселиться. На алтыбакане катаются поочередно парами - парень и девушка. Присутствующие запевают популярные песни, шутками и озорььными замечаниями подбадривают молодых, находящихся на качелях. Для его устройства необходимо иметь 6 жердьй длиной 3,5-4 м, 3 толстые прочные веревки и крепкую перекладину. При помощи жердьй делают 2 треножника и хорошо укрепляют их на земле. На прочно связанные вершины треножников устанавливают перекладину, на которую подвязывают веревки. Участники игры, держась руками за концы веревки, упираются в стопы друг друга. Стоит одному согнуть ноги в коленях, а затем выпрямиться, как оба начинают раскачиваться. В лунную ночь за аулом устанавливают качели - алтыбакан. Это место, где к вечеру собиралась молодежь петь песни и веселиться. На алтыбакане катаются поочередно парами - парень и девушка. Присутствующие запевают популярные песни, шутками и озорььными замечаниями подбадривают молодых, находящихся на качелях. Для его устройства необходимо иметь 6 жердьй длиной 3,5-4 м, 3 толстые прочные веревки и крепкую перекладину. При помощи жердьй делают 2 треножника и хорошо укрепляют их на земле. На прочно связанные вершины треножников устанавливают перекладину, на которую подвязывают веревки. Участники игры, держась руками за концы веревки, упираются в стопы друг друга. Стоит одному согнуть ноги в коленях, а затем выпрямиться, как оба начинают раскачиваться.

5 Тенге алу (Күміс алу) «подними монету» на скаку. Скачка на лошади, во время которой ездок выполняет гимнастические и акробатические трюки.

6

7 Тоғыз-құмалақ қазақтың ұлттық д ә стүрлі ойындарының бірі, ақыл-ой ойыны. Соңғы директорге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды. Ал кейбір мамандардың айтуынша, оның пайда болған кезі бұдан да к ө п уақыт болуы ә баден мүмкін. Тоғыз- құмалақ ө ткен ғасырларда қазақ даласындағы ең кең тараған ойын болалтын. Қазіргі кезде ә лемнің к ө птеген елдерінде тоғыз-құмалақ жақсы насихатталып жатыр. М ә селен, Моңғолияда мектептерде тоғыз-құмалақтан олимпиада ө теді кен. Қытайда, Қарақалпақстанда кітаптар, ғылыми еңбектер шығуда. Сондай-ақ, к ө ршілес Алтайда, Қарашай-Шеркеште, Сахада үйірмелер ашылып, Еуропаның бірнеше елдерінде тоғыз-құмалақ ойналып жатыр денег дерек бар. Қазақстан т ә уелсіздік алған жылдан бері тоғыз-құмалақ жылдан-жылға дамып каледі. Бұл жердь жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы зорьь болып отыр. Бүгінгі таңда осы қауымдастықтың арқасында елдің түкпір-түкпірінде үйірмелер ашылып, тоғыз- құмалақтан жарыстар жиі ө ткізіліп каледі. Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналлоды. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында ә р ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі. Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – баста уши, қарымта жүріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде баста уши үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы денег тіркестерді де қолданамыз. Тоғыз-құмалақ қазақтың ұлттық д ә стүрлі ойындарының бірі, ақыл-ой ойыны. Соңғы директорге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды. Ал кейбір мамандардың айтуынша, оның пайда болған кезі бұдан да к ө п уақыт болуы ә баден мүмкін. Тоғыз- құмалақ ө ткен ғасырларда қазақ даласындағы ең кең тараған ойын болалтын. Қазіргі кезде ә лемнің к ө птеген елдерінде тоғыз-құмалақ жақсы насихатталып жатыр. М ә селен, Моңғолияда мектептерде тоғыз-құмалақтан олимпиада ө теді кен. Қытайда, Қарақалпақстанда кітаптар, ғылыми еңбектер шығуда. Сондай-ақ, к ө ршілес Алтайда, Қарашай-Шеркеште, Сахада үйірмелер ашылып, Еуропаның бірнеше елдерінде тоғыз-құмалақ ойналып жатыр денег дерек бар. Қазақстан т ә уелсіздік алған жылдан бері тоғыз-құмалақ жылдан-жылға дамып каледі. Бұл жердь жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы зорьь болып отыр. Бүгінгі таңда осы қауымдастықтың арқасында елдің түкпір-түкпірінде үйірмелер ашылып, тоғыз- құмалақтан жарыстар жиі ө ткізіліп каледі. Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналлоды. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында ә р ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі. Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – баста уши, қарымта жүріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде баста уши үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы денег тіркестерді де қолданамыз.

8

9 По свидетельству историков, еще в сакских племенах одним из условий женитьбы был обычай, который требовал, чтобы жених догнал невесту. Во время народного собрания или праздника юноши и девушки верхом на лошадях выходят в поле. По знаку хозяина торжества, стегнув коня, девушка срывается с места, а юноша бросается ее догонять. Если юноша не сможет настигнуть и поцеловать наездницу, то он должен развернуться и стремительно скакать обратно. Если же девушка догонит джигита, то начинает что есть силы стегать его камчой. Эта игра напоминает своеобразный спектакль - собравшийся народ наблюдает за событием, словно происходящим на сцене.

10 Аударыспақ спортшыдан үлкен ептілікті, күштілікті, төзімділік пен батылдықты талап ететін ұлттық спорттың бір түрі (екі салат аты бір-бірін этан аударып алуға тырысады). Аударыспаққа тәртіп бойынша ат үстіндегі айқасты жақсы меңгерген, тиянақты дайындығы бар спортшылар ғана қалтынаса аллоды. Ал дайындығы жеткіліксіз, тәжірибесі аз спортшылар үшін бұл өте қиын. Сондықтан қазіргі тәртіп бойынша сайысқа 18 жасқа толғандар ғана қалтынастырылады. Сайысқа қалтынасушылар үш салмақтық категорияға бөлінеді. Аударыспақ салмақтық категорияға бөлінеді. Аударыспаққа салмақтың категоричны енгізудің мақсаты қалтынасушыларға неғұрлым теңдік жағдай туғызу. Оны спорттың сайыстың бір түріне айналдыру үшін бір-біріне тең калетін салмақтық категоричны көбейту дүрыс. Бұл категорияға бөлу соңғы кезде қалыптасты. Ертеде кез келген тілек білдіруші өз еркімен қалтынаса беретін болған. Амал қанша, спорттық жарыстарда сол үш категоричның өзі де көбіне әлі де сақтала бермейді. Спорттың бұл түрінің дамуымен бірге, сөз жоқ оның салмақтық категория сады көбейе, кеңейе беретіні күмәнсіз. Ойында аты белді, жарамды, өзі мықты, атқа отырысы мығым, білікті жігіттер жеңіп шығады. Сайып келгенде, аударыспақта негізгі рольді ат пен ойыншы жігіттер атқарады. Оспадарлық, жұла қашу, салып қалу, қол қайыру сияқты алла-амалдарды қолдануға болмайды. Аударысу ат пен жігіттің үндескен қимыл-бірлестігіне сүйене отырып, күш-жігердің басымдығын көрсететін қалыпты, байсалды шеберлікке үласып жатуы шарт.

11 Бәйге - ұлттық спорт ойындарының бір түрі. Ат спортының бұл түрі түркі тексте басқа халықтарда да бар. Мысалы, Бәйге өзбектерде пайка, қырғыздарда чабыш деп аталлоды. Кейбір директор бойынша, 15 ғ-дың 70-жылдарында Керей мен Жәнібек сұлтандар Қазақ хандығын құрғанда, Шу өзенінің жағасында, Тұлпарсаз денег жердь Бәйге ұйымдастырған. Осы кезден бастап Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының (тойлардың, астардың, т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған (қ. Сауын айту). Бұрын Бәйгеге қосылған атар түстік, күндік жерге, ұзақ қашықтықтарға шабалтын (қ. Аламан бәйге). Көбінесе, қашықтық төрешілер алқасының шешімі бойынша бәйгеалаң (ипподром) айналымының ұзындығына балланысты белгіленеді. Бәйгеге мал дәрігерінің қарауынан өткен атар жіберіледі. Жарысқа қатысушылардың кеудесіне және арқасына нөмірлер тағылады; шабандоз жеңіл, ыңғайлы, белгісі бар ұлттық киім киеді. Аттың ер-тұрманында, шабандоздың киімінде адам жарақэтаналтындай затар болмауы тиіс. Бәйгеге қатысушы алтын оздыру үшін өзі білетін, ережеде рұқсат етілген тәсілдердің бәрін қолдануына болады. Ал қатарласып кале жатқан атқа қамшысын тигізуге немесе қамшысын үйіріп басқа атарды жасқауға, айқаллауға, ысқыруға, жарыс жолынан шығып кетуге, оның айналмаларынан төтелеп өтуге болмайды. 1-ші орын мәреге алтының тұмсығы бірінші іліккен шабандозға, қалған орын атардың колу ретіне қарай беріледі.

12 В день накануне кок пара джигиты аулов, соседствующих по пастбищу, готовятся к состязанию. По команде всадники устремляются к туше козла, брошенной на расстоянии шагов. На джигита, первым поднявшего с земли тушу, нападают соперники, стараясь догнать его и отобрать кокпар. Бывает, что завязывается настоящая схватка, которая собирает до участников. Такой круговорот называется деда. Состязание длится с полудня до вечера, а выиграл тот, кто либо силой, либо ловкостью последним захватил кокпар. Победители, как правило, возили кокпар по наиболее уважаемым дворам, получая в благодарность различные призы и угощения.

13

14