Ойлау және зерде Ойлау- объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті. - презентация

1

2 Ойлау және зерде

3 Ойлау- объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті. Ойлау формалары мен құрылымдарында адамзаттың бүкіл танымдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылып, бекемделген. Сыртқы дүниені толык тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау аркылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қорытындылар жасалады. Бірақ қарапайым қорытындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын толықтай ашып бере алмайды. Адамның ой-әрекеті әсіресе тұрлі мәселелерді бір-біріне жанастыра отырып шешуде өте жақсы көрінеді. Ойлау дегеніміз–сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс– қатынастарының мида жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.

4 Ойлау–аса күрделі психикалық процесс. Осы зерттеумен бірнеше ғылымдар айналысады. Солардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Бірақ екі осы ғылымның ойды зертеудегі әдіс–тәсілдерінде өзіндік айырмашылықтары бар.Мысалы, егер психология әр түрлі жас шамасындағы адам ойлауының пайда болуы, дамуы мен қалыптасу жолын, яғни тұлға ойлауының даму ерекшеліктері мен заңдылықтарын қарастыратын болса, ал логика бүкіл адамзатқа ортақ ойлау іс-әрекетінің заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойлауының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым,пікір, ой, қорытындылары сиқяты ойлау формаларының табиғатын зерттейді. Ойлаудың физиологиялық негіздері И.П. Павловтың бірінші және екінші сигнал жүйесі жөніндегі іліміне байланысты түсіндіріледі. Ойлау–ми қыртысының күрделі формадағы анализдік–синтездік қызметінің нәтижесі, мұнда екінші сигнал жүйесінің уақытша жүйке байланыстары жетекші рөл атақарады. Екінші сигнал жүйесінде жүйке қызметінің өз алдына дербес заңдары бар деуге болмайды. Сигнал жүйелерінің мидағы заңдылықтары бірдей. Бірақ олардың айырмашылықтары мынада: егер бірінші сигнал жүйесіндегі реакциялар нақтылы құбылыстарға байланысты туса,екіншісигналжүйесі оларды жалпылап отырады

5 Ойлау процестері: 1)Ойлау іс – әрекеттері – белгілі міндетті шешуге бағытталған ой әрекеттері. 2) Ойлау амалдары: салыстыру, қорыту, топтастыру,жүйелеу,нақтылау 3) Ойлау формалары: пікір, ұғым, түсінік. 4) Ойлау түрлері: тәжірибелі әрекеттік, көрнекті бейнелі, теориялық.

6 Ойлау формалары: Пікір -зат жөніндегі нақты таным, оның қандай да бір қасиетін, қатынастарын, мақұлдау немесе теріске шығару. Ұғым – бірнеше пікірлер негізінде белгілі қорытынды жасауда қолданылатын ойлау формасы. Түсінік – бір текті топ заттарымен құбылыстарының мәнді қасиеттерді бейнелейтін ойлау формасы.

7 Ойлау амалдары- бір мақсат арасындағы ой әректтер тобы.Ойлау іс әрекеттері бірінен- екіншісінен ауысып баратын ой амалдары түрінде орындалып жатады: салыстыру, жалпылау, топтастыру, нақтылау. Салыстыру- құбылыстарды топтастыруға мүмкіндік ашатын құбылыстар мен олардың қасиеттерінің ұқсастығы мен ерекшелігін айқындайтын ойлау амалы. Жалпылау - ойлау қасиеті, ойлау амалы ойдың ойлау жалпылау ісі екі деңгейде өтеді.1-шісі қарапайым деңгей – ұқсас заттарды сыртқы белгілері бойынша біріктіру. 2-шісі заттардың мәнді жалпы белгілерін ажырату. Топтастыру - нысандарды мәнді белгілері бойынша бір топқа қосу. Нақтылау- біртұтас нысанды оның мәнді өзара байланыстары бірігуінде теориялық түрде қалыпқа келтіру.

8 Ойлау т ү рлері. 1.Т ә жірибе ә рекетті ойлау- на қ ты заттар мен тікелей байланысы ой қ ызметін орындау т ү рі. 2.К ө рнекті бейнелі ойлау- елестер мен психика ө рнектерін ар қ ау еткен ойлау т ү рі. 3.С ө здік логикалы қ ойлау- т ү сініктерді пайдалану ж ә не жалпылан ғ ан за ң дылы қ тарды ашумен байланысты ойлау т ү рі. Қ олданылатын құ рал жабды қ тарына байланысты ойлау келесі т ү рлерге б ө лінеді: 1)Пербалды(с ө здік) 2)Визуалды(к ө ру) 3)На қ ты 4)Дерексіз.

9 Ба ғ ыт ба ғ дарына қ арай ойлау ү рдісі былай б ө лінеді: 1)Теориялы қ 2)Т ә жірибелік. Теориялы қ ойлау- жалпы қ атынастарды ашады,таным нысанын ө зіне т ә н қ ажетті байланыстар ж ү йесінде зерттейді. Логикалы қ ойлау- логикалы қ аьалдар ж ә рдемімен орындалатын ойлау т ү рі. Алгоритімдік- типтік м ә селелерді шешуге қ ажет алдын-ала белгіленген ережелерге орайлас қ ан ойлау т ү рі. Шы ғ армашыл ойлау- жа ң алы қ тар ашу ғ а,жа ң а н ә тижелерге қ ол жеткізетін ой қ ызметтері.

10 Ойлауды ң қ асиеттері. 1)Ойлау ө рістілігі- адамны ң м ә селені т ұ тастай қ амтып,оны ң жекеленген т ұ старын да назардан шы ғ армау қ абілеті. 2)Ой терендігі 3)Ой дербестігі- адамны ң жа ң а міндеттерді ал ғ а тартып бас қ аларды ң к ө мнгінсіз оларды шешуді ң жолдарын таба білу. 4)Ой асы ғ ысты ғ ы- т ұ л ғ аны ң белгілі бір м ә селені жан-жа қ ты ойластырып алмай қ андайда бір тарапын ү зіп алып шешім беру. 5)Ой икемділігі 6)Ой ж ү йріктілігі.

11 Ой т ә сілдері. Ой т ә сілдеріні ң т ү рлері ө те к ө п. Б ұ лар ар қ ылы адам ә рт ү рлі денгейдегі м ә селелерді шешіп отырады. Ойлау процесі талдау мен жина қ тау т ә сілдерінен басталады. Б ұ лар т ү йсік пен қ абылдауда ғ ы анализбен синтезді ң жа ң а мазм ұ н ғ а ие бол ғ ан т ү рі. Анализ деген ой ар қ ылы т ү рлі заттар мен құ былыстарды ң м ә нді жа қ тарын жеке б ө ліктерге б ө лу. Синтез деген ой ар қ ылы затты ң, құ былысты ң элементтерін біріктіру. Мысалы: мылты қ ты жеке б ө ліктерге ажыратса қ б ұ л анализ болады да, кейіннен осы б ө ліктерді белгілі т ә ртіппен құ растырса қ синтез болады. Ойлау операциясыны ң к ү рделі т ү рі абстракция мен жалпылау.Шынды қ та ғ ы заттар мен құ былыстарды жалпылау ар қ ылы оны ң қ асиеттерін ойша бас қ а қ асиеттерінен б ө ліп алуды абстракция деп атайды. М/ы: кавдрат, трапеция, параллелограмм деген с ө здерді тікт ө ртб ұ рыш деп те айтса болады. Абстракция ғ а қ арама – қ арсы процесс на қ тылау деп аталады.М/ы: жыл қ ы деген жалпы ұғ ымды – құ лын,бие, тай, деп б ө летін болса қ м ұ нда ғ ы жыл қ ы на қ тылау болып табылады.

12 Зерде Зерде – ойлау қ ызметіні ң жо ғ ар ғ ы типін білдіретін, пайымнан ө згеше философиялы қ категория. Зерде мен пайым ежелгі философияны ң ө зінде-а қ жанны ң екі қ абілеті ретінде б ө лек қ арастырылып, пайым ойлауды ң т ө менгі сатысы ретінде салыстырмалы қ атыстылы қ, осы д ү ниелік пен шектілікті т ү йсіндірсе, ал Зерде абсолютті, құ дірет пен шексіздікті танып білуге ба ғ ыттайды деп саналды. Адамны ң б ә рінен б ұ рын ө з Зердесіне ғ ана ж ү гінуі Аристотельден басталды деуге болады. Қ айта ө рлеу д ә уірі философиясыны ң ө кілдері Николай Кузанский мен Дж.Бруно пайыммен салыстыр ғ анда Зердені ң мейлінше жо ғ ар ғ ы таным сатысы екендігін ай қ ында ғ ан. пайымнан Қ айта ө рлеу д ә уіріКузанскийБруно

13 Зерде латын тілінен аудар ғ анда intelectus акыл, ес деген с ө здерден шы ққ ан. Қ азіргі к ү нде зерде м ә нін т ү сіндіруді ң 3 жолы бар. 1) Биологиялы қ т ұ р ғ ыдан зерде – жа ң а жа ғ дай ғ а икемдесуге қ абілеттілік. 2) Педагогикалы қ т ұ р ғ ыдан зерде – о қ ыту ғ а қ абілеттілік. 3) Құ рылымды қ т ұ р ғ ыдан зерде – барлы қ ойлау құ ралдарын ма қ сат қ а ж ұ мылдыру ғ а деген қ ажеттілік. Сонымен қ орытындылай келе Зерде – адамны ң қ орша ғ ан ортада бейімделе білу қ абілеті.

14 Медицина ғ ылымдарыны ң докторы, профессор Х.С ә т- паеваны ң т ү сіндіруінше, «Ми іс- ә рекетіні ң е ң тартымды құ былыстарыны ң бірі – оны ң қ абылдан ғ ан а қ паратты са қ тау ж ә не еске т ү сіру, я ғ ни зерделілік қ абілеті. Зерде дегеніміз – ж ү йкені ң а қ паратты код т ү рінде са қ тап, на қ тылы бір жа ғ дайда оны ң қ асиеттері мен к ө шірмесін ө згертпестен қ айта жа ңғ ыртуы. Зерде есте қ алдыру, са қ тау ж ә не еске т ү сіру ү дерістерінен т ұ рады». Зердені ң т ү рлері Психолог ғ алымдар зердені ң екі т ү рі болатынын айтады. Олар: 1. Генотиптік зерде. Ол шартсыз рефлексті, ыры қ -сыз сезімді ж ә не импритингті қ алыптастырушы. 2. Фенотиптік зерде. Ол тірі а ғ заны ң жеке дамуы кезінде иемденген м ә ліметтерін өң деу мен са қ тау механизмін ж ү зеге асырады.

15 Назарлары ң ыз ғ а рахмет!!!!