Тарихы Алфавит Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Музейында Аудио-видео материалдар Автор Ҡ улланылған материалдар Инеш Халы ҡ -ара туған тел көнөнә арналған конкурс-фестиваль. - презентация

1 Тарихы Алфавит Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Музейында Аудио-видео материалдар Автор Ҡ улланылған материалдар Инеш Халы ҡ -ара туған тел көнөнә арналған конкурс-фестиваль

2 Ғәлиева Лилиә И ҫ ке Ҡ айпан урта мәктәбенең 10-сы класс у ҡ ыусыһы Тарихы Алфавит Музеенда Аудио материалдар АвторИнеш Моң шишмәһе һандуғастай йырсы ла һин, Һығылма бил тал сыбы ҡ тай нәфис тә һин, Аллы-гөллө гөл-сәскәләй на ҙ лы ла һин, Эй, илһамлы, эй, хөрмәтле баш ҡ орт теле! Диңге ҙҙ әргә тиңләмәйем тәрәнһең һин, Айға-көнгә тиңләмәйем гүзәлһең һин, Ҡ аяларға тиңләмәйем бөйөкһөң һин, Эй, хикмәтле, мәрхәмәтле баш ҡ орт теле! Күп быуаттар һин йырланың ҡ урай моңон, Күп быуаттар һин йырланың яугир юлын, Инде азат. Шат. Йырлайһың еңеү йырын, Эй, бәхетле, эй, ҡ ә ҙ ерле баш ҡ орт теле! Иң тәү миңә һин күрһәттең ду ҫ лы ҡ юлын, Минең өсөн һин бит йәшәү, бәхет ү ҙ ең, Мәңге йәшә, эй, һөйөклө баш ҡ орт теле, Атам теле, әсәм теле минең телем! Зәйнәб Биишева Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

3 ТарихыАлфавитМузеенда Аудио-видео материалдар АвторИнеш Баш ҡ орт теле баш ҡ ортса һөйләшеүселәр өсөн аралашыу, фекер урта ҡ лашыу,аңлашыу хе ҙ мәтен үтәй. Баш ҡ ортостан Республикаһынан тыш баш ҡ орт телендә Силәбе, Ырымбур, Ҡ урган, Пермь, Свердловск, Һамар, Һарытау өлкәләрендә, Татарстан Республикаһының һәм Көнбайыш Ка ҙ ағстандың кайһы бер ауылдарында йәшәгән баш ҡ орттар һөйләшә. Баш ҡ орт теле Көньяк Уралда, Ағи ҙ ел – Яйык йылғаларының бассейнында бик боронғо замандар ҙ ан бирле йәшәгән баш ҡ орт ырыу, ҡ әбилә телдәренән халы ҡ теле, ә һуңынан милләт теле булып формалаш ҡ ан. Баш ҡ орт теле төрки телдәре төркөмөнә ҡ арай һәм ҡ а ҙ а ҡ, ҡ арағалпа ҡ, нуғай, татар, сыуаш, төрөк, я ҡ ут, төрөкмән, уйғыр, бал ҡ ар, ҡ умы ҡ, тыва, хакас, алтай һ.б. телдәр менән ҡ әр ҙ әш тел һанала. Боронғо замандар ҙ а баш ҡ орттар ырыу- ҡ әбиләләргә берләшеп, күсмә һәм ярым күсмә тормошта йәшәгән.XVI-XVII быуаттар ҙ ан башлап баш ҡ орттар ултыра ҡ тормош ҡ а күскәндән һуң, ырыу- ҡ әбиләләр ҙ ен бер-береһе менән буталыуы сәбәпле территориаль йәки ерле диалекттар һәм һөйләштәр барлы ҡҡ а килә. Бөгөнгө көндә лә төрлө төбәктәр ҙ ә йәшәгән баш ҡ орттар ҙ ың телмәр ҙ әрендәге айырмалы ҡ тар я ҡ шы һа ҡ ланған. Хә ҙ ерге баш ҡ орт ә ҙ әби теленең ү ҫ ешкән, юлға һалынған я ҙ ма төрө бар. Саф баш ҡ орт ә ҙ әби телендә ғилми хе ҙ мәттәр я ҙ ыла, матур ә ҙ әбиәт ә ҫ әрзәре ижад ителә, публистик мә ҡ әләләр ба ҫ ыла, эш ҡ ағы ҙҙ ары тө ҙ өлә. Ә ә ҙ әби телдең һөйләү формаһы мәктәптә у ҡ ытыу ҙ а, урта һәм юғары белем биреү ҙ ә, халы ҡ араһында ла киң ҡ улланылыш ала бара. Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

4 Баш ҡ орт әлифбаһы ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Аа (а)[a]Бб (бэ)[b]Вв (вэ)[v] Гг (гэ)[g]Ғғ (ғы)[ɣ]Дд (дэ)[d] Ҙҙ (ҙэ)[ð]Ее (йе)[e], [je]Ёё (йо)[jo] Жж (жэ)[ʒ]Зз (зэ)[z]Ии (и)[i] Йй (ҡыҫҡа и)[j]Кк (ка)[k]Ҡҡ (ҡы)[q] Лл (эль)[l]Мм (эм)[m]Нн (эн)[n] ң (эң)[ŋ]Оо (о)[o]Өө (ө)[ø] Пп (пэ)[p]Рр (эр)[r]Сс (эс)[s] ҫ (ҫэ)[θ]Тт (тэ)[t]Уу (у)[u] Үү (ү)[y]Фф (эф)[f]Хх (ха)[x] Һһ (һа)[h]Цц (цэ)[ʦ]Чч (чэ)[ʧ] Шш (ша)[ʃ]Щщ (ща)[ɕ]Ъъ (ҡатылыҡ билдәһе)[ʔ] Ыы (ы)[ɯ]Ьь (йомшаҡлыҡ билдәһе)[ʲ]Ээ (э)[e] Әә (ә)[æ]Юю (йу)[ju]Яя (йа)[ja] Башҡорт әлифбаһы Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

5 ... ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Иң әүәл оста ҙ ым ата-анамдыр, Уларға ихлас илә су ҡ доғамдыр. Мә ҙ рәсәгә ебәр ҙ еләр һәм улар, Һиге ҙ йәштәр ҡ ә ҙ әр булған замандар. Ҡ ыш булһа, барыр инем мәктәпкә һәм, Йәй булһа, ҡ айтыр инем кәсепкә һәм. Ил ашлы ҡ тырмаһына ҡ айтыр инем, Тамам йәй, кө ҙ өй ҙ ә ятыр инем... Барып тор ҙ ом Йөгәмештә ике ҡ ыш, Ғәрәп, фарсы китаптарын у ҡ ып хуш... Ебәр ҙ еләр Ҡ а ҙ ансыға ике ҡ ыш, У ҡ ыр инем, я ҙ ыр инем дәхи хуш... Ун икенсе йәшемдә һәм Борайға Барып тор ҙ ом, бой ҙ ай э ҫ тәп бер айға... Ун өсөнсө йәшемдә Ғәйнәгә һәм Сәфәр ҡ ылдым фәнүне күрмәгә һәм. Нәхү мифтахтары (тел ас ҡ ыстары) унда күрелде, Булып тәлми ҙ (шәкерт) ете йылдар йөрөлдө... Китер булым сығып илдән у ҡ ырға, Ғилем э ҫ тәп ҡ айтайым, тип Со ҡ орға ДАУАМЫ… Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

6 ... ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш...Ете йө ҙ йыл ҡ ә ҙ әр былар Ирәкте фаругы булғандар, Хал ҡ ы ла шәйлә булғандар Кусеп- ҡ унып йөрөр, сарпай. Оран да ки йәнә лә былар. Дәхи Ҡ айпан илә Та ҙҙ ар Араһында һөрөп саздар, Мә ҡ әм иткән былар, сарпай... Йорт-ил һалып, биләп йорттар, Миәс буйында баш ҡ орттар, Бе ҙ гә ансаб булыр улар Ҡ ара Табын булған, сарпай... Ҡ ара Табын тигән заттар, Ни ер ҙ ә тотһа ла йорттар, Был Апмал бей берлән заттар, Ҡ ауышыр, бер булыр, сарпай... Ике ер ҙ ә көтөргә йорт Табалмай форсат баш ҡ орт... Ҡ арындашлы ҡ ҡ аты бе ҙҙ ә Шәриғәт хөрмәте берлә, Пәйғәмбәр өммәте берлә Барыбы ҙ бер туған, сарпай... /Отрывок из поэтического шежере Ырыуым тарихы Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

7 ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Ғәли Со ҡ орой 1826йылда Баш ҡ ортостан республикаһы Тәтешле районы И ҫ ке Со ҡ ор ауылында мулла ғаиләһендә тыуған. Ҡ ара Табын ырыуы шәжәрәһенән күренеүенсә,улар ҙ ың нә ҫ ел- ырыу ебе «баш ҡ орт а ҫ абалары» нә ҫ елен башлап ебәреүсе Кейек ҡ арттан килә.Мөхәммәтғәли 22 йәшенсә шул тарафтар ҙ ағы Бөрө Усы,Минзәлә һәм Бәләбәй өйә ҙҙ әрендәге биш иң ҙ ур мә ҙ рәсәләр ҙ ә һаба ҡ ала.Бер а ҙ ва ҡ ыт Һа ҡ мар,Яйы ҡ буй ҙ арына китеп сәфәр ҡ ылып йөрөгәндән һуң,Баш ҡ ортостандағы ата ҡ лы Стәрлебаш мә ҙ рәсәһенә килеп у ҡ ырға инә.Бында күпмелер һаба ҡ тыңлағас, уға хәлфә дәрәжәһе бирелеп, йылдар ҙ а ошо у ҡ мә ҙ рәсәлә у ҡ ыта. Ғәли Со ҡ орой 1826йылда Баш ҡ ортостан республикаһы Тәтешле районы И ҫ ке Со ҡ ор ауылында мулла ғаиләһендә тыуған. Ҡ ара Табын ырыуы шәжәрәһенән күренеүенсә,улар ҙ ың нә ҫ ел- ырыу ебе «баш ҡ орт а ҫ абалары» нә ҫ елен башлап ебәреүсе Кейек ҡ арттан килә.Мөхәммәтғәли 22 йәшенсә шул тарафтар ҙ ағы Бөрө Усы,Минзәлә һәм Бәләбәй өйә ҙҙ әрендәге биш иң ҙ ур мә ҙ рәсәләр ҙ ә һаба ҡ ала.Бер а ҙ ва ҡ ыт Һа ҡ мар,Яйы ҡ буй ҙ арына китеп сәфәр ҡ ылып йөрөгәндән һуң,Баш ҡ ортостандағы ата ҡ лы Стәрлебаш мә ҙ рәсәһенә килеп у ҡ ырға инә.Бында күпмелер һаба ҡ тыңлағас, уға хәлфә дәрәжәһе бирелеп, йылдар ҙ а ошо у ҡ мә ҙ рәсәлә у ҡ ыта. 1852йылда тыуған ауылына ҡ айта һәм ғүмеренең һуңғы көндәренәсә,йәғни 1889 йылдың 10 декабренә тиклем,шунда йәшәй. 1852йылда тыуған ауылына ҡ айта һәм ғүмеренең һуңғы көндәренәсә,йәғни 1889 йылдың 10 декабренә тиклем,шунда йәшәй. Я ҙ ыусының 3 ҡ ы ҙ ы һәм 5 улы була. Я ҙ ыусының 3 ҡ ы ҙ ы һәм 5 улы була. Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

8 ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары ДАУАМЫ… Ҡ улланылған материалдар

9 ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

10 ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Туған телде өйрәнеү ҙ ә аудио- видео материалдар, китаптар һәм һү ҙ лектәр яр ҙ ам итә... Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар

11 ТарихыАлфавитМузейында Аудио-видео материалдар АвторИнеш Китаптар Ғәли Со ҡ орой Шиғыр ҙ ары Ҡ улланылған материалдар