ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ С. Д. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Кафедра : Биологиялық химия Гормондар Орындаған : Былташ. - презентация

1 ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ С. Д. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Кафедра : Биологиялық химия Гормондар Орындаған : Былташ С. Факультет : Жалпы медицина. Курс :2 Тобы : 2065 Қабылдаған: Мед. Ғылымдарының докторы, профессор :Шарипов К.О. ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ С. Д. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Кафедра : Биологиялық химия Гормондар Орындаған : Былташ С. Факультет : Жалпы медицина. Курс :2 Тобы : 2065 Қабылдаған: Мед. Ғылымдарының докторы, профессор :Шарипов К.О.

2 Жоспар Гормондар жайлы жалпы т ү сінік Гормондар жайлы жалпы т ү сінік Эйкозанойдты мессенджерлі ж ү йе Эйкозанойдты мессенджерлі ж ү йе Екіншілік механизм Екіншілік механизм Ү шіншілік механизм Ү шіншілік механизм Қ ал қ анша безі Қ ал қ анша безі Гипофиз Гипофиз Б ү йрек ү сті безіні ң қ ыртыс қ абатыны ң Б ү йрек ү сті безіні ң қ ыртыс қ абатыны ң гормондары гормондары Ұ й қ ы безі Ұ й қ ы безі Қ олданыл ғ ан ә дебиеттер. Қ олданыл ғ ан ә дебиеттер.

3 Гормондар туралы жалпы т ү сінік Адам баласы табиғаттың ажырамас бір бөлігі ретінде сыртқы ортамен тығыз байланысты. Адам организмдері сыртқы ортаның өзгерістерінде де құрамдық тұрақтылықты сақтайды. Сондай-ақ ол изотермиялық жүйе деп аталады. Метоболизмнің негізгі реттелу тәсілі –жүйелік реттеу. Гормон деген терминді 1905ж. У.Бейлис және Старлинг ұсынған « harmao грек-қоздырамын, қозғалтамын». Метоболизмнің негізгі реттелу тәсілі –жүйелік реттеу. Гормон деген терминді 1905ж. У.Бейлис және Старлинг ұсынған « harmao грек-қоздырамын, қозғалтамын». Гормондар - ағзада аз мөлшерде түзіліп қанға немесе лимфаға бөлініп рецепторлары бар нысана жасушаларына арнайы әсер ететін биологиялық активті заттар. Гормондар - ағзада аз мөлшерде түзіліп қанға немесе лимфаға бөлініп рецепторлары бар нысана жасушаларына арнайы әсер ететін биологиялық активті заттар.

4 Эйкозанойдты мессенджерлі ж ү йе Эйкозанойдты мессенджерлі ж ү йе Кейбір гормондар өз рецепторларымен байланысқаннан кейін тікелей немесе тікелей емес жолдар арқылы мембраналық фосфолипаза А2 (ФЛА2) ферментін активтенуі мүмкін, оның әсерінен мембраналық фосфолипидтерінің құрамында дигомо ; - линолен, архидон және эйкозапентаноен қышқылдары (ЭПҚ) бөлініп шығады. Кейбір гормондар өз рецепторларымен байланысқаннан кейін тікелей немесе тікелей емес жолдар арқылы мембраналық фосфолипаза А2 (ФЛА2) ферментін активтенуі мүмкін, оның әсерінен мембраналық фосфолипидтерінің құрамында дигомо ; - линолен, архидон және эйкозапентаноен қышқылдары (ЭПҚ) бөлініп шығады.

5 Біріншілік механизм Біріншілік механизм Біріншілік механизм бойынша белокты пептидті гормондар және амин қышқылдарының туындылары болатын гормондар әсер етеді. Бұл механизм бойынша әсер ететін гормондар жасуша ішіне кіре алмағандықтан өзі әкеле жатқан хабарды жасуша ішілік «делдалдар» арқылы береді. Олардың қатарына цАМФ; цГМФ; Са2+иондары жатады. Біріншілік механизм бойынша белокты пептидті гормондар және амин қышқылдарының туындылары болатын гормондар әсер етеді. Бұл механизм бойынша әсер ететін гормондар жасуша ішіне кіре алмағандықтан өзі әкеле жатқан хабарды жасуша ішілік «делдалдар» арқылы береді. Олардың қатарына цАМФ; цГМФ; Са2+иондары жатады.

6 Екіншілік механизм Мембранадан же ң іл ө те алатын гормондар осы механизм ар қ ылы ә сер етеді. Б ұ л гормондар ғ а липофильді гормондар жатады. Оларды ң рецепторлары жасушаны ң ішінде (цитоплазма ж ә не ядро). Б ұ л гормондар мембрананы ң фосфолипидтік барьерінен же ң іл ө тіп, цитозольге т ү скеннен кейін ө з рецепторларымен байланысып, гормон-рецептор комплексін т ү зеді. 2-шілік механизм бойынша стеройдты ж ә не тереоидты гормондар ә сер етеді. Б ұ л механизммен ә сер ететін гормондар тек қ ана белоктар мен ферменттерді ң синтезін ғ ана активтеп қ оймай, кейбір гендерді репрессирлеп белоктарды ң синтезін т ө мендетуі де м ү мкін.

7 Гормондар

8 Үшіншілік механизм Үшіншілік механизм Бұл механизм бойынша әсер етуші гормондар жасуша ішілік ферменттердің активтілігіне әсер етеді және жасуша мбанасының өткізгіштігін арттырыды. Осы механизм бойынша әсер ететін гормондардың рецепторы плазматикалық мембранада орналасады әрі екіншілік мессенджер тирозинкиназды-фосфотазды жүйемен байланысты. Бұл механизм бойынша әсер етуші гормондар жасуша ішілік ферменттердің активтілігіне әсер етеді және жасуша мбанасының өткізгіштігін арттырыды. Осы механизм бойынша әсер ететін гормондардың рецепторы плазматикалық мембранада орналасады әрі екіншілік мессенджер тирозинкиназды-фосфотазды жүйемен байланысты.

9 Қ ал қ анша безі Қалқанша безі дәнекер тінінің жұқа қабаттарымен қоршалған фолликулалардан тұрады. Қалқанша безі дәнекер тінінің жұқа қабаттарымен қоршалған фолликулалардан тұрады. Фолликула жанындағы жасушаларда тиреокальцитонин(синонимі– каьцитонин) түзiледi. Фолликуланың iшiндегi коллоидта екi гормон – трийодтиронин (Т3) және тетрайодтиронин (Т4) немесе тироксин синтезделедi. Фолликула жанындағы жасушаларда тиреокальцитонин(синонимі– каьцитонин) түзiледi. Фолликуланың iшiндегi коллоидта екi гормон – трийодтиронин (Т3) және тетрайодтиронин (Т4) немесе тироксин синтезделедi. Тиреоидты гормондар. Химиялық табиғаты: тироидты гормондар бос күйіндегі тирозиннен немесе 10 полипептидтік тізбектен тұратын белок тиреоглобулиннің құрамындағы тирозиннен түзіледі. Гормондардың түзілуі тиреоциттерде немесе фолликуллалардың iшiндегi коллоидта жүреді. Ион түрінде түскен иод қалқанша безінде молекулалық формаға (J2) айналады. Тирозиннің йодталуы С-3 және С-5 орында өтедi. Тиреоидты гормондар. Химиялық табиғаты: тироидты гормондар бос күйіндегі тирозиннен немесе 10 полипептидтік тізбектен тұратын белок тиреоглобулиннің құрамындағы тирозиннен түзіледі. Гормондардың түзілуі тиреоциттерде немесе фолликуллалардың iшiндегi коллоидта жүреді. Ион түрінде түскен иод қалқанша безінде молекулалық формаға (J2) айналады. Тирозиннің йодталуы С-3 және С-5 орында өтедi. Әсер ету механизмі: екі гормонда екіншілік және үшіншілік механизм бойынша әсер етеді. Әсер ету механизмі: екі гормонда екіншілік және үшіншілік механизм бойынша әсер етеді.

10 Гипофиз-ішкі секреция бездеріні ң е ң негізі. Гипофиз Алдын ғ ы б ө лім гормондары: Соматотропты Аденокортикотропты Тиреотропты Лютеиндеуші гормон Лактотропты Орталы қ б ө лім гормондары: Меланоцистимулдеуші гормон, Кортикотропин байланыстырушы пептид Арт қ ы б ө лім Гормондары: Вазопрессин Окситоцин

11 Гипофиз

12 Б ү йрек ү сті безіні ң қ ыртыс қ абатыны ң гормондары Б ү йрек ү сті безіні ң қ ыртыс қ абатыны ң гормондары Химиялық табиғаты: Олар холестериннің туындысы. Химиялық табиғаты: Олар холестериннің туындысы. Гормондардың құрылыстарындағы ортақ ерекшелігі: Гормондардың құрылыстарындағы ортақ ерекшелігі: 1. Циклопентанпергидрофенантреннiң сақинасы бар. 1. Циклопентанпергидрофенантреннiң сақинасы бар. 2. А - сақинасында С4 пен С5 арасында қос байланыс, С3-те кето-тобы С=О, С10 мен С13 - метил тобы бар. 2. А - сақинасында С4 пен С5 арасында қос байланыс, С3-те кето-тобы С=О, С10 мен С13 - метил тобы бар. Әсер ету механизмi: барлық кортикостероидтар 2-лік механизммен әсер етеді, олардың рецепторлары жасуша ішінде орналасады. Әсер ету механизмi: барлық кортикостероидтар 2-лік механизммен әсер етеді, олардың рецепторлары жасуша ішінде орналасады. Зат алмасуына әсер етуiне және түзілетін орнына байланысты КС – тарды үшке бөледi:1-ші қабаатта (шоғырлы аймақта ) глюкокортикостероидтар (ГКС), 2-ші қабатта (шумақты аймақта) минералокортикостероидтар (МКС), 3-ші қабатта (торлы қабатта) андрокортикостероидтар (АКС). Зат алмасуына әсер етуiне және түзілетін орнына байланысты КС – тарды үшке бөледi:1-ші қабаатта (шоғырлы аймақта ) глюкокортикостероидтар (ГКС), 2-ші қабатта (шумақты аймақта) минералокортикостероидтар (МКС), 3-ші қабатта (торлы қабатта) андрокортикостероидтар (АКС). ГКС бүйрек үсті безінің қыртыс қабатының шоғырлы аймағында синтезделедi. Биологиялық активтілігі кортизол(гидрокортизон)>кортикостерон>кортизон реті бойынша төмендеп отырады. ГКС бүйрек үсті безінің қыртыс қабатының шоғырлы аймағында синтезделедi. Биологиялық активтілігі кортизол(гидрокортизон)>кортикостерон>кортизон реті бойынша төмендеп отырады. Нысана жасушалары: терi, көк бауыр, тимустың жасушалары, бауыр, май, лимфоидты, дәнекер және бұлшық ет тіндерi. Нысана жасушалары: терi, көк бауыр, тимустың жасушалары, бауыр, май, лимфоидты, дәнекер және бұлшық ет тіндерi. Физиологиялық әсерi. ГКС жалпы әсері катаболикалық, ал бауырда анаболикалық әсер көрсетеді. Физиологиялық әсерi. ГКС жалпы әсері катаболикалық, ал бауырда анаболикалық әсер көрсетеді.

13 Ұ й қ ы безі Ұйқы безі–экзокринді және эндокринді аралас секрециялық без. Оның сыртқы секреторлық қызметi – ұйқы безі сөлі мен ас қорыту ферменттерiн, ал iшкi секреторлық қызметi 4 гормонды: инсулина, глюкагон, соматостатин және панкреатидтiк полипептид бөлiнуiмен сипатталады: α (А) жасушаларда (оның үлесіне -25% келеді) - глюкагон, β (В) жасушаларда (70%) - инсулин, Д- жасушаларда (5%) соматостатин, Ғ - жасушаларда (аз мөлшерде,ізі ) панкреатидтiк полипептид түзіледі. Ұйқы безі–экзокринді және эндокринді аралас секрециялық без. Оның сыртқы секреторлық қызметi – ұйқы безі сөлі мен ас қорыту ферменттерiн, ал iшкi секреторлық қызметi 4 гормонды: инсулина, глюкагон, соматостатин және панкреатидтiк полипептид бөлiнуiмен сипатталады: α (А) жасушаларда (оның үлесіне -25% келеді) - глюкагон, β (В) жасушаларда (70%) - инсулин, Д- жасушаларда (5%) соматостатин, Ғ - жасушаларда (аз мөлшерде,ізі ) панкреатидтiк полипептид түзіледі. Инсулин Лангерганс аралшықтарының бетта жасушаларында түзіледі. Инсулин жәй құнсыз белок, молекуласында метионин мен триптофан жоқ. 51 АҚ- ның қалдығынан тұратын екi тiзбектен құралған полипептид.Бiреуі А тізбек 21 АҚ калдығынан, 2-шiсi В- тізбек 30 АҚ қалдығынан тұрады. Олар бiр-бiрiмен екі дисульфидтік көпiршелерi арқылы байланысқан, ал А тізбекте бір тізбек ішілік дисульфидтік көпірше бар. Инсулин Лангерганс аралшықтарының бетта жасушаларында түзіледі. Инсулин жәй құнсыз белок, молекуласында метионин мен триптофан жоқ. 51 АҚ- ның қалдығынан тұратын екi тiзбектен құралған полипептид.Бiреуі А тізбек 21 АҚ калдығынан, 2-шiсi В- тізбек 30 АҚ қалдығынан тұрады. Олар бiр-бiрiмен екі дисульфидтік көпiршелерi арқылы байланысқан, ал А тізбекте бір тізбек ішілік дисульфидтік көпірше бар.

14 Ұ й қ ы безі

15 Қ олданыл ғ ан ә дебиеттер Заттар алмасуы ж ә не оны ң реттелуі С.А.Абитаева, С.М.Плешкова, К. Қ Ө мірза қ ова Алматы, 1998 г. С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г. С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2001 г. Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.