Ашық тәрбие сағаты 23 орта мектебінің қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі Мухсинова Айгул Мухсиновна

Өлсе өлер табиғат, адам өлмес. Ол бірақ қрайтіп келіп ойнап – күлмес. Мені мен, менікінің айырылғанын, Өлді деп ат қойыпты өңкей білмес. Көп адам дүниеге бой алдырған, Бой алдырып, аяғын көп шалдырған. Өлді дуге сын ма, райтыңдаршы. Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.

Білімділік: Оқушыларды Ұлы ақын - А.Құнанбайұлының балалық және жастық шағы, өскен ортасымен таныстыру. Ақындығы мен композиторлығын таныту. Жас ұрпақты Абай шығармашылығын танып, өсуге тәрбиелеу. Тәрбиелік: Гуманистік, адамгершілік, еңбек, имандылық тәрбиесін беру. Шығармашылық: Абай шығармашылығын сүйіп оқуға, қадірлеуге, асыл мұрасындай есть сақтауға баулу.

Абайдың шин аты Ибраһим болған. Абай деп әжесі Зере еркелетіп қойған. Бала кизінде екі ананың расында тел өскен Абайды жеңгелері Телғара деп еркелетіпті. Тіпті М.Әуизовтың өзі Абай туралы жазбақ болған романы ең алғаш Телғара деп атаған кен. Сол телғараның дана Абайға айналып, ұлы ақын болу жолына көз салып көрелік.

Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болюсы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. Ұлы ақын 1845 жилы әйгілі Қасқабұлақ басында, киіз үйде дүниеге келді. Әкесі Құнанбай бүкіл Тобықты елінің қаһарлы әміршісі, қатыгиз, ал шешесі Ұлжан керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінизі жұмсақ, тілге бай адам болған.Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінизді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анусы Ұлжанның жас бала қиялы мен санусының, міниз-құлқының қалыптасуына әсері мол балды. Ол екеуі райтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала- Абайдың санусына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті.

Абай ауылда ескіше салат ашып, Семейдегі Ахмет Ризаның медресесіне оқуға түседі. Алайда, әкесі Абайды билік ісіне араластырып, баулу үшін оқуын аяқтатпай, 14 жасында қрсайтарып аллоды. Абайдың медереседегі оқуы осымен аяқталадады.

Абай Шығыстың классик ақындары Фирдоуси, Низами, Науаи, Әл-Фараби және т.б. Шығармаларын қызыға оқыды. Оның шығыс классиктеріне денег ынтасының зорь болғаны сонша, өлең жазуға денег алғашқы талпынысы соларға сиынудан бастарды.

Туған елінің,Шығыс пен Батыстың рухани ой қазыналарынан нәр алып, өз халқын ғылым мен өнерге жетелеуді армандаған Абай Құнанбаев: Жасымда ғылым бар деп ескермедім денег өлең жазған.

Ақынның райтпақ өсиеті Ғылым-білімге неғұрлым ертерек, бала кизден ден қойсаңдар – кейін өкінбейсіңдер Балғын шақтарыңда оқыған кітап, алған білім тасқа басылғандай мәңгі-бақи естьріңде қалмақ денегді меңзейді.

Ғылым топай мақтанба Ғылым топай мақтанба, Орын топай баптанба, Құмарланып шаттанба, Ойнап босқа күлуге. Бес нәрседен қашық бол, Бес нәрсеге асық бол. Адам болам десеңіз. Тілеуің, өмірің алдыңда Оған қайғы жесеңіз. Өсек, өтірік, мақтаншақ, Еріншек беккер мал шашпақ- Бес дұшпаның, білсеңіз. Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рақым ойлап қой- Бес асыл іс, көнсеңіз. Жамандық көрсең нәфрәтлі, Суытып көңіл тыйсаңыз. Жақсылық көрсең ғибрәтлі, Оны ойға жисаңыз. Ғалым болмай онемение, Балалықты қисаңыз? Болмасаң да, ұқсап бақ, Бір ғалымды көрсеңіз. Ондай болмақ қайда деп, Айтпа ғылым сүйсеңіз. Сізге ғылым кім бергер, Жанбай жатып сөнсеңіз? Дүние де-өзі, мал да -өзі Ғылымға көңіл берсеңіз. Білгендердің сөзіне, Махаббатпен ерсеңіз...

Білімдіден шыққан сөз Білімдіден шыққан сөз Талаптыға болсын киз. Нұрын, сырын көруге Көкiрегінде болсын көз. Жүрегі айна, көңiлі оят, Сөз тыңдамас ол баяу. Өз өнері тұр таяу, Ұқпасын ба сөзді тиз? Әблет басқан елерме Сөзге жуық келер ме? Түзу сөзге сейнер ме Түзелмесін білген из? Айтшы-райтшылап жалынар, Ұққыш жансып шабынар. Ұқпай жатып жалығар Ұйқылы-озу бойкүйиз. Жас баладай жеңсікқой, Байлаулы емс ақыл ой, Ойлағаны райт пен той, Ыржаң-қылжаң ит міниз Сұлу қыз бен я батыр Болмаған соң, тәңірі алғыр, Шығып катер, я қалғыр, Оған ақыл арам биз. Жақсыға райтсаң, жаны еріп, Ұғар көңіл шин беріп, Дертiң ішіне ем көріп, Неге алтынды десін жиз. Ой, тәңір-айшыл кер асек, Қулық, сұмдық не өсек Болмаған соң, бір есеп Мейілі қамқа, мейілі бөз.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жоқ-барды, ертегіні термек үшін. Көкірегі сизімді, тілі оранды Жаздым үлгі бермек үшін. Бұл сөзді та сыр ұқпас, таланты ұғар, Көңіліңнің көзі ашық, сергей үшін. Түзу кел, қисық-қыңыр, қырын келмей, Сыртын танып іс бітпес, сырын көрмей. Шу денегде құлағың тосаңсиды, Өскен соң, мұнда сөзді бұрын көрмей. Таң қаламын алдыңғы райтқанды ұқпай, Және рсайта бер дейді жұрт тынным берией. Сөз райттым «әзірет Әлі, айдаһархыз», Мұнда жоқ «алтын век, сары ала қыз». Кәрілікті жамандап, өлім тілеп, Болсын денег жерім жоқ жігіт архыз. Әсіресе қызыл емс деп, жиренбеңіз, Түбі терең сөз артық, бір байқархыз. Батырдан барымташы туар даңғой. Қызшыл да, қызықшыл да әуре жан ғой. Арсыз, малсыз, ақылсыз, шаруасыз, Елермелі маскүнем байқалған ғой. Бес-алтымисыз бәңгі күлсе мәз боп, Қиналмай, қызыл тілім, кел тілді ал, қой! Өлеңі бар, өнерлі інім, сізге Жалынамын, мұндай сөз райтпа бізге. Өзге түгіл өзіңе пайдасы жоқ, Есіл өнер қор болып катер түзге...

Абайдың ұлы ақын болуының бір сыры сурет салып оған жан бітіруінде.Қыс деп аталатын өлеңнің бір шумағын есімізге түсірейік …

Абай ақындық өнерге 40 жасынан асқанда құлай беріліп, өмірінің соңына дейін созылған 20 жылдық әдеби қызметінде 8000 өлең жолы мен 46 нақыл сөзін жазып қалдырды. Ол нақыл сөздер Абайдың қара сөздері деп аталлоды.

Абайдың 31-ші қара сөзі Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар. Әуелі-көкірегі байлаулы болмақ керек. Екінші-сол нәрсені естігенде я көргенде ғибратлану керек, көңілденіп, ынтамен ұғыну керек. Үшінші-сол нәрсені, ішінен бірнеше уақыт қрсайтарып, ойланып, көңілге бекіту керек. Төртінші-ой кеселді нәрселерден қашық болу керек. Егер ой киз болып қалса, салынбау керек. Ой кеселдеріне: уайымсыз, салғырттық, ойыншы күлкішілдік, я бір қайғыға салону, я бір нәрсеге құмарлық пайда болу секілді. Бұл төрт нәрсе- күллі ақыл мен ғылымды тоздыратын нәрселер.

Абайдың әнге денег сүйіспеншілігі Құлақтан кіріп бойды алар, Әсем ән мен тәтті күй. Көңілге түрлі ой салат, Әнді сүйсең, меньше сүй,-деп білдірген

К ө зімні ң қ расы Көзімнің қрасы, Көңлімнің санусы. Бітпейді іштегі, Ғашықтық жрасы Жылайын жырлайын, Ағызып көз майын. Айтуға келгенде, Қалқама сөз дайын Жүректен қозғайын, Әдептен озбайын, Өзi де бiлмей ме, Көп сөйлеп созбайын?

Жұлдызды сағат ойыны 1. Абай қай жилы труды? 1855, 1963, 1845; 2. Қай жерде труды? Семей, Алматы, Торғай 3. Әкесінің аты кім? Ырғызбай, Өскенбай, Құнанбай; 4. Абай қай радан? Жігітек, Бөкенші, Тобықты; 5. Анасының, әжесінің авторы кім? Әйгерім, Зере, Ұлжан;