Бекмурзаева Салтанат Тақырыбы: Орта мектепте Су. Ерітінділер. Негіздер тарауын оқытуда дидактикалық материалдарды қолдану Ғылыми жетекшісі: п.ғ.д., профессор Шокыбаев Ж.Ә.

Эпиграф Химия – ғажайыптар аймағы. Бұнда ойлар бағындырылып адамзаттың жаңа кезеңі қалыптасады. М. Горький.

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Химияны оқытудың күрделі жүйесінде оқулық пен дидактикалық оқу құралдары аса маңызды орын алады. Кейбір әдіскерлер мен дидактиктер оларды оқыту құралдарына жатқызады, бірақ олардың рөлі кесте, экранды құралдар, приборлар және тағы басқаларға қарағанда әлдеқайда жоғары. Оқулықта химиялық білім мазмұны мектепте білім беру көлемінде беріледі. Оқулық оқушының дүниетанымын философиялық идеялар және белгілі бір әдіснамалық білім арқылы қамтамасыз етеді, оқушының ақыл – ой әрекетін, химиялық ойлау және оқу ебдейліктері мен дағдысын қалыптастырады. Оқулықта оқытуға қойылатын талаптардың барлық кешенді тәсілдерін ретімен жүзеге асырады. Онда жалпы химияны оқытуға тән: химия пәнінің мазмұны, оқыту әдістері, оқыту құралдары және оқушының оқу әрекетін ұйымдастыру сияқты барлық құрылым элементтері болады.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Орта мектепте «Су. Ерітінділер. Негіздер» тарауын дидактикалық материалдар арқылы оқытудың тиімділігін әдістемелік тұрғыдан анықтау.

Зерттеу жұмысының міндеттері : психологиялық және педагогикалық зерттеулерді арқау ете отырып мектеп оқушыларында қалыптастырылуы тиіс дидактикалық материалдардың құрамы мен құрылымының логикалық байланысын көрсету, белгі-шарттарын, көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтау; мектеп оқушыларына химиялық білім беруде дидактикалық материалдарды қолданудың әдістемелік жолдарын айқындау және оны жүзеге асырудың мүмкіншіліктерін көрсету; -сабақта есептерді шешу кезінде дидактикалық материалдар жүйесін құрып, оны оқу үрдісіне қолдану; -ұсынылған әдістеменің тиімділігіне эксперимент жүргізу арқылы көз жеткізу.

Дидактика- грек didaktikos– оқытамын- педагогикалық оқыту процестерінде білім беру, оқыту, тәрбиелеу теориясын жетілдіретін бір бөлімі. Дидактика терминін XVII ғасырда Я.А.Коменский өзінің «Ұлы дидактика» 1957 деген шығармасында пайдаланды. Ол дидактиканың аса маңызды мәселелерін: білім берудің мазмұнын, дидактикалық принциптер мен көрнекілікті, дәйектілікті және табиғатпен сәйкес келуді негіздеп сабақ өткізу жүйесін ұйымдастыруды ғылыми тұрғыдан тұжырымдап берді. Коменскийдің дидактикалық идеялары XVIII-XIX ғасырлардағы прогресшіл педагогтар И.Г. Пестолоццидің, А.Дистервегтің т.б. еңбектерінде одан әрі дамытылды. Олар оқыту теориясын табиғаттың сәйкес келу принципі негізіне және оқушылардың психологиясы жағынан жетілуін ескере отырып жасады.

Қазақстанда дидактиканы дамыту ісіне алғаш ат салысқан ғалымдардың бірі Р.Г.Лемберг болды. Оның «Сабақты жүргізу мәселелері», «Сабақ үстінде білімді баянды ету», «Дидактикалық очерктер» атты еңбектерінде дидактикалық мәселелер кеңінен қозғалады. Кейінірек бұл мәселелермен Т.Сабыров /Бақылау- оқыту әдісінің бірі/, Б.А.Ақназаров / «Оқыта отырып тәрбиелеу»/, Б.А.Көшекбаев / «Оқыту теориясы»/ шұғылданды

Химия бөлмесінде қойылатын көрнекі оқыту кестелері: (бейорганиқалық химиядан). 1. Химиялық элементтердің периодтық жүйесі. 2. Тұздардың, қышқылдардың және негіздердің суда ерігіштігі. 3. Металдар кернеуінің электрхимиялық қатары. 4. Элементтердің электр терістілігі. 5.Оксидтердің, қышқылдардың, тұздардың және негіздердің салыстырмалы молекулалық массалары. 6.Металдардың қышқылдармен әрекеттесуі (белсенділігінің төмендеуіне қарай) 7. Заттар арасындағы генетиқалық байланыстар. 8. Индикатордың ортаға әсері.

ОРГАНИҚАЛЫҚ ХИМИЯ БӨЛМЕСІ БОЙЫНША МЫНАДАЙ МӘЛІМЕТТЕРДІ ҚАМТИТЫН КЕСТЕЛЕР ОРНАЛАСҚАНЫ ЖӨН: 1. Органиқалық заттардың топтары. 2.Органиқалық заттардың топшалары. 3.Органиқалық заттардың класы. 4.Органиқалық заттардың функционалды атомдар тобы. 5. Органиқалық заттардың жалпы формуласы. 6.Органиқалық заттарың сапалық реактивтері. 7. Органиқалық заттарға тән реакциялар.

МАЗМҰНЫ: Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы Табиғатта таралуы Өнеркәсіпте алынуы Физикалық қасиеттері Химиялық қасиеттері Темірдің маңызды қосылыстары Қолданылуы Құрамында темірі бар қосылыстар

ЖАЛПЫ СИПАТТАМА. ПЕРИОДТЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ ЖӘНЕ АТОМ ҚҰРЫЛЫСЫ Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент. Темірді ң валенттік электрондары сырт қ ы s-e ж ә не сырттан сана ғ анда екінші де ң гейдегі d-e болып табылады, сонды қ тан ол ауыспалы тоты ғ у д ә режелерін к ө рсетеді. Next

ЭЛЕКТРОНДЫ Қ ФОРМУЛАСЫ: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 1s21s21s21s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 Next

Темір химиялы қ реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, ө зіні ң т ұ ра қ ты қ осылыстарында +2 ж ә не +3 тоты ғ у д ә режелерін к ө рсетеді: Fe 0 – 2e Fe 2+ Fe 0 – 3e Fe 3+ Темірді ң тоты ғ у д ә режесі +6 (K 2 FeO 4 – калий ферраты) болатын т ұ ра қ тылы ғ ы т ө мен қ осылыстары белгілі. Back

ТАБИ Ғ АТТА ТАРАЛУЫ Темір – таби ғ атта таралуы бойынша екінші металл. Оны ң жер қ ыртысында ғ ы ү лесі 5,1%. К ө птеген метеориттерді ң құ рамында темір бар, сонды қ тан оны ертеде аспан ж ә не ж ұ лдыз тасы деп ата ғ ан. Жер қ ыртысында темір к ө птеген минералдар т ү зеді. Темірді ң ма ң ызды ө нерк ә сіптік кендері: қ ызыл теміртас (Fe 2 O 3 ), магниттік теміртас (Fe 3 O 4 ), пирит (FeS 2 ). Елімізде темір кендеріні ң ү лкен қ оры Рудный темір кені бассейінінде ж ә не Орталы қ Қ аза қ станда бар. Қ азіргі уа қ ытта елімізде бірнеше ж ү здеген кен орындары мен кен оша қ тары белгілі. К ө птеген кен орындарында кендерді ң аз тере ң дікте орналасуы оларды арзан ашы қ ә діспен ө ндіруге м ү мкіндік береді. Темір минералды суларды ң құ рамына сульфат (FeSO 4 ) ж ә не гидрокарбонат Fe(HCO 3 ) 2 т ү рінде кіреді. Темір т ұ здары те ң із суларында бар, м ұ хит т ү бінде темірге бай таби ғ и ш ө гінділер кездеседі. Next

Минералдың аты Химиялық формуласы (негізгі құрам бөлігі) Маңызды кен орындары Магнетит Fe 3 O 4, (Fe 2 O 3 FeO) (72 процентке дейін Fe болады). Оңтүстік Орал (Магнитогорск), Курск магнит аномалиясы Гематит Fe 2 O 3 (65 процентке дейін Fe болады) Кривойрог аймағы Лимонит Fe 2 O 3 nH 2 O (60 процентке дейін Fe болады) Қырым (Керч кен орны) Пирит FeS 2 (47 процентке дейін Fe болады) Урал Next

МИНЕРАЛДАР: Next

Қ аза қ станда темірді ң бай қ оры бар, ол Тор ғ ай темір кенді бассейнінде ж ә не Орталы қ Қ аза қ станда орналас қ ан. Қ азіргі кезде елімізде темірді ң ж ү здеген кен орындары мен кен жыл ғ алары белгілі болып отыр. К ө птеген кен орындарында ғ ы кенні ң жер бетіне жа қ ын жатуы оны арзан, ашы қ ә діспен ө ндіруге м ү мкіндік береді. Темір сульфат ж ә не гидрокарбонат т ү рінде минералды суларды ң құ рамына кіреді. Темір т ұ здары те ң із суларында да бар, сол сия қ ты м ұ хиттарды ң т ү бінде де темірге ә жепт ә уір бай таби ғ и ш ө гінділер кездеседі. Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамны ң денесінде 4-5 грамм темір бар. Оны ң 65%-і қ анда ғ ы гемоглобинні ң құ рамына кіреді. Гемоглобин қ ан ғ а қ ызыл т ү с береді ж ә не тыныс алу процесінде оттекті ә р т ү рлі ұ лпалар ғ а тасымалдайды. Қ анны ң құ рамында темірді ң жетіспеуі қ ан азаюына ә келіп, адам денсаулы ғ ын ә лсіретеді. Байланыс қ ан к ү йдегі темір к ө птеген та ғ амды қ ө німдерде: қ ара нан, картоп, алма, ө рік, қ ара құ мы қ жармасында кездеседі. Б ұ л ө німдерді ә ркім ө зіні ң тама қ тану рационына кіргізіп, қ ан азаюыны ң алдын алу ғ а тиісті. Back

Ө НЕРК Ә СІПТЕ АЛЫНУЫ: Темірді 3 т ү рлі ә діспен алу ғ а болады: Пирометаллургиялы қ ә діспен: оксидінен тоты қ сыздандыру ар қ ылы: Fe 2 O 3 + 3H 2 = 2Fe + 3H 2 O соны ң ішінде алюминтермиялы қ ә діспен: Fe 2 O 3 + 2Al = Al 2 O 3 + 2Fe ж ә не к ө міртек (ІІ) оксидімен тоты қ сыздан-дыру ар қ ылы: Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2 Back

ФИЗИКАЛЫ Қ Қ АСИЕТТЕРІ: Темір – жылтыр, к ү міс т ү стес а қ металл, оны ң ты ғ ызды ғ ы – 7,87 г/см 3. Бал қ у температурасы жо ғ ары – С. Темір иілімді, магниттелетін ж ә не оны жо ғ алтатын қ асиеті бар, осы ғ ан орай техникада ке ң інен қ олданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларыны ң ө зекшесін ж ә не микрофон мембранасын жасау ғ а қ олданылады. Іс ж ү зінде темірді ң құ ймалары – шойын мен болат к ө бірек қ олданылады. Back

ХИМИЯЛЫ Қ Қ АСИЕТТЕРІ: I. Жай заттармен ә рекеттесуі: Темір оттекте жан ғ анда екі тоты ғ у д ә режесін де (+2, +3) к ө рсетеді, ұ ш қ ын шашыратып жанады: 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4 Next

Ыл ғ алды ауада тат т ү зеді: 4Fe + 2H 2 O + 3O 2 = 4FeO(OH) Белсенді бейметалдар темірді тоты қ тырады: 2Fe + 3Cl 2 = 2Fe 3+ Cl 3 - Fe + S = FeS 3Fe + C = Fe 3 C Next

II. К ү рделі заттармен ә рекеттесуі: Қ атты қ ыздырыл ғ ан темір су буымен ә рекеттеседі: Fe + H 2 O = FeO + H 2 Концентрлі азот ж ә не к ү кірт қ ыш қ ылдарында темір енжарланады, ө йткені ерімейтін қ осылыстарды ң қ ор ғ а ғ ыш қ абатшасымен қ апталады. С ұ йылтыл ғ ан азот ж ә не к ү кірт қ ыш қ ылдарымен ә рекеттесіп, темір тоты қ сызданады: Fe + 4HNO 3(сұйық) = Fe(NO 3 ) 3 + NO + 2H 2 O Fe + H 2 SO 4(сұйық) = FeSO 4 + H 2 Темір белсенділігі т ө мен металдарды оларды ң т ұ здарынан тоты қ сыздандырып, ы ғ ыстырып шы ғ арады: Fe + CuCl 2 = FeCl 2 + Cu Back

ТЕМІРДІ Ң МА Ң ЫЗДЫ Қ ОСЫЛЫСТАРЫ: Темір (ІІ) оксиді Темір (ІІ) оксиді немесе (FeO) – негіздік оксид, о ң ай тоты ғ атын қ ара ұ нта қ, оны мына реакция бойынша алады: Fe 2 O 3 + CO 2FeO + CO 2 Қ ыш қ ылдармен ж ә не қ ыш қ ылды қ оксидтермен ә рекеттесіп т ұ з т ү зеді: FeO + 2HCl = FeCl 2 + H 2 O FeO + CO 2 = FeCO 3 Next

Темір (ІІІ) оксиді Темір (ІІІ) оксиді Fe 2 O 3 – амфотерлі оксид, біра қ негіздік қ асиеті басымдау, е ң т ұ ра қ ты оксид, қ ызыл- қ о ң ыр т ү сті, минералы гематит. Алынуы: І. Алынуы: 1) 2Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H 2 O 2) 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4 3) 3Fe + 4HOH = Fe 3 O 4 + 4H 2 Химиялы қ қ асиеттері: ІІ. Химиялы қ қ асиеттері: қ ыш қ ылмен Fe 2 O 3 + 3H 2 SO 4 = Fe 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 O қ ыш қ ылды қ оксидпен Fe 2 O 3 + 3SO 3 = Fe 2 (SO 4 ) 3 негізбен Fe 2 O 3 + 2NaOH = 2NaFeO 2 + H 2 O Next

ТЕМІРДІ Ң ГИДРОКСИДТЕРІ Темірді ң ІІ ж ә не ІІІ валентті оксидтеріне екі т ү рлі гидроксидтері с ә йкес келеді. Fe (II) гидроксиді – а қ т ү сті, ал Fe (III) гидроксиді – қ ызыл- қ о ң ыр т ү сті. Олар суда ерімейтін заттар. І. Алынуы. І. Алынуы. FeCl 2 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2NaCl FeCl 3 + 2NaOH = Fe(OH) 3 + 3NaCl 4Fe(OH) 2 + O 2 + 2H 2 O = 4Fe(OH) 3 Next

ТЕМІРДІ Ң МА Ң ЫЗДЫ Қ ОСЫЛЫСТАРЫН АНЫ Қ ТАУ: Fe +2 ж ә не Fe +3 иондарын сары ж ә не қ ызыл қ ан т ұ здарыны ң к ө мегімен аны қ тайды. 3FeCl 2 + 2K 3 [Fe(CN) 6 ] = Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 + 6KCl турунбул к ө гі 4FeCl 3 + 3K 4 [Fe(CN) 6 ] = Fe 4 [Fe(CN) 6 ] KCl берлин к ө гі Back

Қ ОЛДАНЫЛУЫ: Темір купоросы (FeSO 4 7H 2 O) – а ғ аш с ү рлеуде; Fe 3 C – цементит шойында қ олданылады. (NH 4 ) 2 SO 4 FeSO 4 6H 2 O – Мор т ұ зы, тоты қ сыздандыр ғ ыш ретінде пайдаланылады. Fe(NH 4 ) 2 (SO 4 ) 2 12H 2 O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қ олданылады. Fe 2 O 3 – темір с ү регі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялы қ пісіруде қ олданылады. Next

Ерте кездегі темірден жасал ғ ан қ айшы. Ұ зынды ғ ы – 15,5 см. XIV ғ асырды ң екінші жартысы. Next

Балта. Ұ зынды ғ ы – 16 см. ХІ ғ асыр. Next

Темірден жасал ғ ан құ лып. Ұ зынды ғ ы – 8,5 см. ХІІ ғ асыр. Next

Темірден жасал ғ ан ә р т ү рлі қ ару- жара қ тар. Х – ХІІ ғ асырлар. Next

Темірден жасал ғ ан кілттер Back

ҚҰ РАМЫНДА ТЕМІР БАР Қ ОСЫЛЫСТАР. Кальций силикаты Кальций силикаты және темір және темір Хром және темір Хром және темір қосылыстары Темір, ванадий Темір, ванадий және т.б. және т.б. Темір, марганец Темір, марганец және стронций және стронций Темір және Темір және алюминий қосылысы алюминий қосылысы Құрамында 9%-дық Құрамында 9%-дық темірі бар қоспа темірі бар қоспа Next

Back

Next

Back

Next

ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ЖАҒДАЯТ ТУҒЫЗУДЫҢ БІРНЕШЕ ТӘСІЛДЕРІ БАР. ОЛАР: 1.Оқушыларға белгісіз және түсіндіруді қажет ететін деректерді хабарлау немесе көрнекі көрсету. 2.Оқушының білімі мен қарастырылатын фактілер арасында қарама – қайшылық туындау. 3.Белгілі теория негізінде фактілерді түсіндіру; 4.Белгілі теория негізінде болжам жасап, оны практика жүзінде тексеру (химиялық эксперимент арқылы); 5.Бастапқы шарттары мен нәтиже берілгенде шешімнің тиімді жолын табу; 6.Берілген шарттар бойынша шешімді өз бетінше табу; 7.Тарихи принципті қолдану;

ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЫНАДЫ: теориялық материалдарды өз бетімен оқып үйренуге,зерттеуге мүмкіндік береді; сабақты иллюстрациялық материалдармен жабдықтауға көмектеседі; сабақта және сабақтан тыс уақытта өз бетімен әр түрлі деңгейлі шығармашылық тапсырмалар орындауға мүмкіндік береді. оқушы арнайы бағдарламамен жұмыс істейді; оқушы білімі компьютерлік жүйе арқылы бағаланады; қисынды ойлау жүйесінің дамуына түрткі болады; берілген тапсырмаға деген қызығушылығы артады;

Орта мектепте «Су. Ерітінділер. Негіздер» тарауын компьютердің мүмкіндігін қолданып оқыту арқылы оқушылардың білімін қалыптастырудың тиімділігін тексеру мақсатында эксперимент жүргізілді. Жалпы экспериментке Алматы қаласындағы 13 мектеп – гимназиясында 8ә және 8б сыныптары қатысты.

КЕСТЕ 5 АЙҚЫНДАУ ЭКСПЕРИМЕНТI Сыныбы Оқушы саны Деңгейлер ЖоғарыОртаТөмен Саны% % % 8 ә э.с ,51035,7 8 б б.с.2627,71453,81038,5

КЕСТЕ 6 КОМПЬЮТЕРДІ ПАЙДАЛАНЫП ӨТКІЗІЛГЕН САБАҚТАН КЕЙІНГІ ЭКСПЕРИМЕНТ НӘТИЖЕСІ СыныбыОқушы саныДеңгейлер ЖоғарыОртаТөмен Саны% % % 8 ә э.с.28828,61864,327,1 8 б б.с.26311,51557,7830,8

СУРЕТ 12. АЙҚЫНДАУ ЭКСПЕРИМЕНТІНІҢ ДИАГРАММАСЫ

СУРЕТ 13. КОМПЬЮТЕРДІ ПАЙДАЛАНЫП ӨТКІЗІЛГЕН САБАҚТАН КЕЙІНГІ ЭКСПЕРИМЕНТ НӘТИЖЕСІНІҢ ДИАГРАММАСЫ

Қорытынды Дидактикалық материалдарды жүйелі түрде қолдану оқушылардың химия пәніне деген қызығушылығын арттырады. Сабақ барысында түрлі сызба – кестелер, диаграммалар, суреттерді қолдану арқылы оқушылар химия негізінің теориялық жағын тереңдетіп химиялық түсінігін тұрақтандырады. Әрбір сабақ барысында қосымша қолданылатын дидактикалық материалдардың көмегімен оқушылардың логикалық ойы кеңейді, білімге деген құштарлығы арта түседі. Дидактикалық материалдарды қолдана оқыту барысында «Су. Ерітінділер. Негіздер» туралы білімді қорытындылау және бір жүйеге келтіру кезінде оқушылар салыстыру, өз бетінше талдау жасауға үйреніп, химиялық білімдерін тереңдетеді.

Қорытынды Сабақтар барысында дидактикалық көрнекілік (схема, кесте, сұрақ, тестер, перфокарталар жүйелер, түрлі ойындар, крассвордтар, нұсқалық) қосымша материалдарды пайдалану кезінде өткенге назар аудара отырып, логикалық ойлау қабілетін дамытады. Әрбір дидактикалық оқыту материалдарына сүйене отырып, оқушы зейін, байқағыштық сияқты психологиялық нанымдарды, қалыптастырады, көп білуге талпынады. Түйіндеп айтқанда химия сабағында дидактикалық материалдарды қолдану, химия пәнінен үлгерімді арттыруға көмектесетіні дәлелденді.