Қ аза қ Ұ лтты қ Аграрлы қ Университеті Та қ ырыбы: Ветеринарлы қ хирургияны ң даму тарихы. Орында ғ ан: Сейткерей Н. Б. Тексерген:

Ветеринарлы қ хирургия (гр. cheіr қ ол ж ә не ergon ә рекет) медицинаны ң негізінен операция жасау ар қ ылы емделетін ауруларды зерттеп (алдын алу, диагностикасын қ ою, емдеу), операция жасау т ә сілдері мен ә дістерін, техникасын іздестіретін клиникалы қ саласы. Хирургия медицинаны ң терапия ж ә не акушерлік салалары сия қ ты ежелгі заманнан дамы ғ аны белгілі.

Бізді ң заманымыздан бірнеше мы ң да ғ ан жыл б ұ рын Мысыр д ә рігерлері денедегі арты қ қ анды а ғ ызып, шы ғ ып кеткен буынды салып, қ ол-ая ққ а, қ уы ққ а операция жаса ғ ан. Ежелгі Ү ндістанда адамны ң ма ң дайынан алын ғ ан теріні пайдаланып, м ұ рында ғ ы а қ ауларды пластикалы қ жолмен т ү зеткен. Ал ежелгі Қ ытай д ә рігері Бянь Цио (б.з.д. 6 ғ.) адамны ң ішкі органдарыны ң ауруларын, хирургияны ж ә не д ұ рыс тама қ тануды зерттеумен қ атар, ауруды емдегенде, ежелгі тибет ж ә не қ ытай медицинасыны ң жетістіктері акупунктура ( қ. Инемен емдеу) мен к ү йдіруді ке ң інен қ олдан ғ ан. Хирургия Грекияда к ү шті дамы ғ ан. Гректі ң ата қ ты ғ алымы Гиппократты ң хирургия ж ө ніндегі жаз ғ ан е ң бектері осы к ү нге дейін ма ң ызын жой ғ ан жо қ. Онда сын ғ ан с ү йекті, шы ққ ан буынды қ алай емдегенін ж ә не адамны ң бас с ү йегіне, ішегіне жаса ғ ан операциялары жайлы жаз ғ ан.

Белгілі рим д ә рігері Цельсті ң е ң бектерінде к ө п қ ан кеткенде ампутация (ауыр ғ ан не жара қ аттан ғ ан органды кесіп тастау) жасап, қ анды то қ тату, ірі қ ан тамырларын байлау, т.б. айтыл ғ ан. Б.з.д. 2 ғ асырда ежелгі римдік д ә рігер Антиллус қ ан тамырыны ң аневризміне ( қ ан тамырыны ң ке ң еюі) операция жасап, ө зіні ң е ң бектерінде жыланк ө зді қ алай емдеу керектігін, органда ғ ы тасты қ алай б ө лшектеуге болатынын жаз ғ ан. К.Гален ө лген адамды сойып, оны ң анатомиялы қ құ рылысын зерттеп, ал ғ ан қ орытындысын ө з е ң бектерінде жаз ғ ан. Біра қ сол кездегі шіркеу, дін басылары м ұ ндай зерттеулерге тыйым салып, б ұ л хирургияны ң дамуына кедергі жасады.

Грек ж ә не римдік хиругтарды ң т ә жірибелерін араб д ә рігерлері одан ә рі жетілдірді. Олар жара қ аттарды т ү рлі д ә рілік қ асиеті бар ш ө птермен ж ә не шараппен емдеп, ірі ң ді жараларды емдеуде спиртті пайдалан ғ ан. Гипс ал ғ аш рет араб д ә рігерлеріне белгілі бол ғ ан, олар сын ғ ан с ү йектерді гипсті та ңғ ышпен байлауды қ олдан ғ ан. Ата қ ты ғ алым Ә бу Ә ли ибн Синаны ң Д ә рігерлік ғ ылымны ң каноны атты е ң бегі медицинаны ң дамуына зор ә сер етті.

Хирургияны ң қ ар қ ынды дамы ғ ан кезе ң і 19 ғ асыр, б ұ л кезде хирургиялы қ т ә жірибеде наркоз ж ә не асептика (операция ғ а, жара ғ а пайдаланылатын аспаптарды, заттарды микробтан тазарту) ке ң інен пайдаланды. Б ұ л кезде хирургияны ң ә рі қ арай дамуына Ресей д ә рігері Н.И. Пироговты ң, оны ң ш ә кірті П.П. Пелехинні ң, Н.В. Склифосовскийді ң, М.С. Субботинні ң, Н.Н. Бурденконы ң, А.Н. Бакулевті ң, Б.П. Петровскийді ң, А.А. Вишневскийді ң, т.б. е ң бектері орасан зор ә сер етті.

Николай Иванович Пирогов көрнекті орыс дәрігері-хирургі, халық ағарту ісінің қайраткері, белгілі педагог. Ол – Москва университетінің медицина факультетінің түлегі. Дернт университетінде (қазіргі Тарту қаласы, Эстония Республикасы) медицина ғылымының докторы ғылыми дәрежесіне диссертация ғылыми атағын алғаннан кейін, Петербургтің медициналық хирургия академиясында профессорлық қызмет атқарады.

Ол Қырым соғысына өз еркімен қатынасады. Ол белгілі дәрігер-хирург Крым соғысында Севастопольді қорғауға қаһарман қатысушыларына дәрігерлік көмекті ұйымдастырушы ретінде 1856 жылы Марской сборник журналында Г.И.Пироговтың Өмір мәселелері атты мақаласы жарияланған болатынды. Бұл мақала жұртшылықтың назарын өзіне аударды. Мақалаларда ол жанұя және қоғамдық тәрбиенің негізгі мәселелерін күн тәртібіне қоя отырып, бұл мәселелерді басылымдарда, оқу орындарында, педагогтар мен ата-аналардың арасында кеңінен талқылауға себепші болды.

Б ұ л ма қ аласында Пирогов педагогиканы ң аума ғ ынан тыс қ арастырылатын м ә селелерді к ү н т ә ртібіне қ ойды, атап айт қ анда: азаматты қ жеке т ұ л ғ а ғ а ж ә не оны ң дамуыны ң толы қ ты ғ ы, адамзатты ң парасаттылы ғ ы. Т ә рбиеге қ атысты оны ң ма ғ ынасы, адамды т ә рбиелеу қ ажет, е ң алдымен жо ғ ары, адамгершілік ө німдері қ алыптастыру; жалпы адамзатты қ т ә рбие арнаулы, к ә сіби білім беруден б ұ рын келуі қ ажет. Н.И.Пирогов былай деп жазды

Пайдалы азамат боламын деп даярланып жат қ андарды ң барлы ғ ы алдымен адам бол ңғ а ү йренуі қ ажет. Ө мір м ә селелеріне Пироговты ң айт қ ан ойлары алды ңғ ы қ атарлы ж ұ ртшылы қ тан қ олдау тапты, оны ң ішінде революцияшыл демократтарды ң ө кілдері оны ң т ә рбие ж ә не педагогика м ә селелері бойынша оны ң болаша қ ма қ алалары ү шін негіз болды.

Қ аза қ станда б ұ рын хирургиялы қ емдеуді сыны қ шы, ба қ сы, балгерлер ж ү ргізген. Ал ғ аш қ ы аурухана (лазарет) Семей, Ө скемен ә скери бекіністерінде 1720 жылы ашыл ғ ан жылы Ордада (Орал) ішкі органдарды емдейтін 15 т ө сектік аурухана ашылды жылы Республикалы қ қ ан құ ю станциясы, 1939 жылы б ұғ а қ ауруына қ арсы диспансер ашылды. Республикада хирургия 1950 жылдардан бастап қ ар қ ынды дами бастады ө кпе, кеуде, ж ү рек- қ антамыр хирургиясы, сондай-а қ ангиокардиография ж ә не рентгенді- эндоваскулярлы қ ә дістер ке ң інен қ олданылды. Эндоскопиялы қ техника жетілдірілді, м ұ ны ң н ә тижесінде ке ң ірдек пен өң еш, ас қ азан мен ішек ісіктерін (полиптерін) алып тастау операциялары жетілдірілді.

20 ғ асырды ң жылдары ауруларды ультрадыбыс ар қ ылы аны қ тау, компьютерлік томография, ядролы қ магнитті-резонансты томография ә дістері хирургиялы қ т ә жірибеде ке ң інен қ олданылатын болды, сондай-а қ лазер ж ә не микрохирургия техникасы игерілді жылдан бастап оперативті видеотехника іске қ осылды. Эндовидеохирургияны клиникалы қ т ә жірибеге енгізуді ң н ә тижесінде кеуде ж ә не құ рса қ қ уысына лапароскопиялы қ операциялар жасалынатын болды.

Қ азіргі уа қ ытта лапароскопиялы қ телевидео қ ондыр ғ ылар республиканы ң барлы қ облыстар орталы қ тарында орнатыл ғ ан. Қ аза қ станда видеоскопиялы қ хирургия 20 ба ғ ытта дамы ғ ан ж ә не сол ар қ ылы эндокриндік ж ү йеге, ә йелдерді ң жыныс органдарыны ң ә р т ү рлі ауруларына реконструктивті операциялар жасалынады. Ж ү рек- қ антамырын эндоваскулярлы стентірлеу, кава-фильтрлерді орналастыру, қ ол қ аны эндоскопиялы қ жолмен протездеу, со ғ ып т ұ р ғ ан ж ү рекке операция жасау игерілді. Ж ү ректі ң ишемиялы қ ауруын, миокард инфарктісін, ж ү рек жетіспеушілігін емдеуде ба ғ аналы клетканы қ олданып регенерациялы қ терапия ж ү ргізу жетілдірілді.

Б ұ л миокардты ң қ алыпты қ ызмет ететін жа ң а тінні ң ө сіндісін қ алыптастыру ғ а м ү мкіндік береді. Қ азір б ұ л ба ғ ытта ба ғ аналы клеткаларды органдар мен ж ү йелерді ң ә р т ү рлі ауруларында қ олдану ү шін эксперименталды зерттеу ж ұ мыстары ж ү ргізіледі. Сондай-а қ органдар мен ж ү йелерді ң, ә сіресе, паренхиматозды, эндокринді органдар, орталы қ ж ә не шеткі ж ү йке ж ү йесі мен с ү йек-буын ж ү йесіні ң транспланталогиясын дамытуды ң мемлекеттік ба ғ дарламасы қ абылданды.

Назар аудар ғ аны ң ыз ғ а к ө п рахмет!