Орындаған: ИО-41 тобының студенті Әлмағамбет М. Е. Тексерген: тарих магистры, бүкіл әлем тарихы және халықараық қатынастар кафедрасының аға оқытушысы Аймахов Е. Н.

Соғыс 1914 жылдың 1 тамызынан 1918 жылдың 11 қарашаға дейін қамтыған. Яғни, 4 жыл, 3 ай, 10 күн. Антанта елдерінде шамамен 45 млн адам жұмылдырылған. Орталық державасының коалицияларында- 25 млн, барлығы 70 млн адам.

Әлем халықтарының саны бойынша 61,8% соғысқа қатысты Соғыс қимылдары 14 мемлекеттің территорияларын қамтыды 33 мемлекет қатысты Соғыс жылдарында 70 млн дейінгі адамдар жұмылдырылған Жалпы соғысқа қатысқан халықтын саны 1,1 млрд адам. Бірінші дүниежүзілік соғыс

Соғысып жатқан державалардың өнеркәсібі майданға миллиондаған мылтық берді, 1 млн артық қол пулеметі мен станокты пулеметтерді, 150 мыңнан астам артиллериялық қарулар, 47,7 млрд. оқтар, 1 млрд. астам снарядтарды, 9200 танк, 182 мың ұшақтарды берді. Ауыр артиллерия қарулардың саны соғыс жылдарында 8 есеге үлкейді, пулеметтер 20 рет, 24 ұшақтар қамтамасыз етілді. Соғыс уақытында 6,7 мың кеме батқан

1916 ж. Верденнің астында. Франциялық 120-мм қару қондырғысы Ұлыбританиядағы бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы танкалары

Қару-жарақ пен заттарды қамтамасыз ету, тек қана әскери кәсіпорындар істеген жоқ; зауыттар мен фабрикалар ауыстырып қосылған, яғни, өнеркәсіптер мобилизацияланды, халық-шаруашылығы тауарлардың орнына, өндіріске әскери өнімдерін шығарған ж. Соғыс қажеттіліктері үшін жұмыс істеген Ресейде 76 %, Францияда 57 %, Ұлыбританияда 46 %, Италияда 64 %, АҚШта 31,6%, Германияда 58% жұмшылар істеген.

Бірақ соғысқан державалардың көпшіліктері өнеркәсіб, қару-жарақ және құрал- саймандарды өз әскерлердің қажеттіктерімен қамтамасыз ете алмады. Мысалы, Ресей қару- жарақ, оқ-дәрілер, киім-кешек, өнеркәсіптік жабдықтар, көмір және кейбір шикізат түрлерін АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Швеция, Жапония және басқа елдерден тапсырыс беруге мәжбүр еді.

Барлық ауқымды елдердің әскери экономикасын басқару үшін арнаулы мемлекеттік органдар болды. Олар: Германияда - әскерлерді жабдықтау мекемесі, Ұлыбританияда - әскери жабдықтау министрлігі, Ресейде - "айрықша мәжілістер"(қорғанысқа, отынға, тасымалдауға) мекемелер кіреді. Олар әскери өндірісті жоспарлады, тапсырыстарды, жабдықты, материалдарды және шикізатты бөлді, тамақтың және бұқаралық тауарларының сұранысын мөлшерледі, сыртқы саудаға бақылау жасады.

Соғыстың ортақ құнын анықтаған американдық экономист Э. Богарттың есептеуінше 359,9 млрд. долларлық алтын, соның ішінде бюджеттік шығындар - 208,3 млрд. доллар және жанама - 151,6 млрд долларды құрады.

Империалистік соғысқа байланысты армия қатарына 77 миллион адам шақырылды. Оның ішінде Германия – 13,2 миллион, Австрия-Венгрия – 9 миллион, Түркия – 1,8 миллион, Болгария – 1 миллион, Ресей – 19 миллион, Англия – 9,4 миллион, Франция – 8,1 миллион, Италия – 5,6 миллион, АҚШ – 3,9 миллион, Румыния – 1 миллион және тағы басқалар. Францияда 20 млн адам опат болды, оның ішінде 3,5 млн адам мүгедек болып қалды. Көп зардап шеккен Ресей, Германия, Франция, Австро-Венгрия жалпы саны 66,6 % құрады. Ал, АҚШ 1,2 % құрады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс Германияның және оның одақтастарының жеңілуімен аяқталды жж. Париждік бейбіт конференция жеңген елдермен келісім шарттар дайындады.

Еуропалық державалар бастаған соғыс, 59 елдің 33 тәуелсіз мемлекеттер, олардың 1,5 млрд. халқы бар, яғни дүниежүзі халқының 87%-ын қамтыды. 10 млн. адам қаза болды, ал жаралылар одан екі есе көп. Соғыстағы әскери шығын және оның зардаптары сол уақыттың 266 млрд. долларын құрады. Толық қи аратылған елдер де болды. Соғыс нәтижесінде әлемдік картадан Ресей, Германия, Австрия-Венгрия және Осман империялары жойылды. Әлем өзгерді, бірақ соғыс кезінде басталған әлемдік дағдарыс жалғаса берді. Бірінші дүние жүзілік соғыс барысында және ол аяқталған соң, Европаның әскери-саяси құрылымы өзгерді. Германия,Австрия-Венгрия, Ресей және Осман империялары ыдырады ж. 28 маусымда Версальда соғыстың аяқталғаны жөнінде Германиямен Версаль бітімшартына қол қойылды.

1. Новая история стран Европы и Америки: Второй период. /Под ред.М.И. Кривогуза и Е.Е. Юревской. М., Новая история /Под ред. И.С.Галкина. М., Европа және Америка елдерінің жаңа заман тарихы жыл. Сманова.А.М. Алматы 2006ж. 194бет. 4.