Cүтқоректілердің клеткаларының дифференцировкасы Қабылдаған: Сапаров Қ.Ә. Орындаған: ББ101К Қабылдаған: Сапаров Қ.Ә. Орындаған: ББ101К

Дифференциация (фр. differentiation, лат. Differentia - айырымы, айырмашылық) бастапқы бірдей немесе бірдей элементтен тұратын жүйені түрлі сапалы бөлімдерге бөлу. Д. жүйенің кеңеюі мен интенсификациясымен байланысты, және оның бөліктері арасында бөлу, жүйені интеграцияға сәйкес механизмдері даму жағдайы кезінде оның толық жұмыс істеуіне тиімділік береді.

Д. бірнеше тұрғыдан қарастырылады: филогенетикалық Д., жалпы таксонды екі немесе бірнешеге бөлу, (мыс., адаптивті радиация, түртүзу). Түрдің Д. популяцияда табиғи ресурстарды түрдің толығымен тиімді қолдануына әкеледі. Морфофизиологиялық Д. эволюция үрдісі кезінде ағзада түрлі қызмет атқаратын түрлі сапалы мүшелердің пайда болуы; осындай Д. бір қалыпты кезеңдері биологиялық ұйымдасудың негізгі деңгейлеріне сәйкес келеді; бұл Д., морфофизиологиялық дамудың бір белгісі.

Онтогенетикалық дифференцияцияның айқындалуы ұрықтанған жұмыртқа клеткасында (зиготаның) дамуы кезінде оңай байқалады. Жалпы өсімдіктер мен жануарларда онтогенездің бірнеше этаптарын ажыратуға болады. Эмбрионалды даму, өсу кезеңі, ересек кезеңі (көбею), кәрілік кезеңі. Көрсетілген этаптардың әрқайсысы өз кезеңінде ары қарай бөлшектеніп, кезеңдерге бөлінеді, бұл әр түрдің спецификалық ерекшелігіне байланысты. Жануарларда ең алғашқы даму этабы 2,4, бластомерлер стадиясы, морула, бластула, гаструла, нейрула, мүше бастамасы мен қалыптасуы және т.б.

Сүтқоректілер эмбрионының ең бірінші дифференцировкасы бластоцичта стоадиясында жүреді, яғни морулалар 2 түрлі клеткалар тиіне бөлінеді: ішкі эмбриобласт ж-е сыртқы трофобласт. Трофобласт эмбрионның имплантациясына қатысады ж-е эктодерма хорионына бастама береді (плацента ұлпасының бір түрі)

Дифференцировка в процессе развития эмбриона

Эмбриобласт эмбрионның басқа ұлпаларына бастама береді. Эмбрионның дамуына байланысты клеткалардың специализациясы көтеріле бастайды (мультипотентті, унипотентті),соңында олар толық дифференциялданған, нақты функцисы бар клеткаларға айналады. Мысалы бұлшықет ұлпасы.

Адам организмінде 220-дан астам әртүрлі клеткалардың типтері белгілі. Ересек организмінде, клеткалардың көпшідігі мультипотенттілікті сақтайды. Олар қан,тері түзілу процесінде жұмсалады. Бұл клеткалар бағаналы клеткалардың қабілеттілігі – жаңару (мультипотенттілікті қуаттау), диффернциация қабілеттілігін сақтауы үшін оларды – ересек бағаналы клеткалар деп атайды.