Чăваш Республикин Канаш районĕнчи «Сухайкасси пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан вăтам шкул» муниципалитет вĕренÿ учреждений ĕ ĕ Ĕçе тăваканĕ : Савельев Сергей, 11-мĕш класра вĕренекен ĕ Ертсе пыраканĕ : Иванова Валентина Михайловна, чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекен Сухайкасси – 2010

Иван Яковлевич Яковлев

ĕ Иван Яковлевич Яковлев Чĕмпĕр кĕп ĕ рнинчи Пăва уесĕн Пăрăнтăк вулăсĕнче Кăнна Кушки текен ялта удел хресчен кил – йышĕнче ςуралнă. Ç уралсанах виςς ĕ мĕш кунне амăшĕ вилнĕ, Пахомовсен ςемйи ăна хăйсем патне усрава илнĕ.

Žссе çитсен вăл Пăрăнтăк шкулне в ĕ ренме каять ςулта ăна Ч ĕ мп ĕ рти ς ĕ р виςекенсен шкулне яраςς ĕ. Ку шкула в ĕ ренсе п ĕ терсен пулас педагог – просветитель тăватă ςул ς ĕ р виςевςи пулса ĕ ςлет.

1867 – 1870 ςулсенче Ч ĕ мп ĕ рти гимназинче в ĕ ренет, ăна ылтăн медальпе п ĕ терет.

Хусанти университетра в ĕ ренсе п ĕ тернĕ хыςςăн, 1875 ςулта, И. Я. Яковлева Хусан в ĕ рен ÿ округĕнчи чăваш шкулĕсен тата Ч ĕ мп ĕ рти хăй уςнă шкулăн инспектор ĕ нче ĕ ςлеме пуςлать ςулта, округри чăваш шкулĕсен инспекторĕн вырăнне п ĕ терн ĕ хыςςăн, вăл Ч ĕ мп ĕ р шкул ĕ н инспектор ĕ нче ςеς юлать. Ку ĕ ςре вăл 1922 ςулчченех пулнă.

Гимназире в ĕ реннĕ чухнех, 1868 ςулта, вăл тантăшĕсене тата ытти чăваш ачисене хăй патне ч ĕ нсе илет те в ĕ сене хула училищ и сене в ĕ ренме к ĕ ме тата ялти шкулсенче ĕ ςлеме учителе хат ĕ рлеме тытăнать. Ç ак пуςаруран вара Ч ĕ мп ĕ рти чăваш шкулĕ пуςланса кайнă. Унтан пит ĕ нумай ςыравςă, поэт, сăвăçă в ĕ ренсе тухнă : К. В. Иванов, Григорий Тимофеев, М арфа Трубина, Н. В. Васильев, Ф. П. Павлов, И. С. Максимов - Кошкинский т. ы. те.

И. Я. Яковлев хăй ĕ н тăван ялĕнче, Кăнна Кушкинче, уςнă шкул. Малтан ςав шкулта виς ĕ ςын в ĕ реннĕ, каярахпа унтан нумай чăваш ачи в ĕ ренсе тухнă.

Литература ĕ ςне И. Я. Яковлев 1867 – 1868 ςулсенчех, хăй гимназире в ĕ ренн ĕ вăхăтра, тытăнать – 1872 ςулсенче вăл чăвашсен ς ĕ н ĕ алфавитне туса хат ĕ рлет, букварьсемпе шкулта вĕренмелли ытти к ĕ некесем пичетлесе кăларма тытăнать. Текстсем ςырас ĕ ς е хăй те хутшăнать. Çĕ н ĕ буквар е 23 сас палли к ĕ ртеςς ĕ.

Пĕрремĕш букварь кĕнекисем

И. Я. Яковлев ачасем валли калавсем çырнă, акă « Утăра » кĕнеке.

Чĕмпĕр чăваш шкулĕ аталансах пынă çултан вăл тĕп, 1890 çултан вара ултă çул вĕренмелли шкул пулса тăрать кунта хĕрсен уйрăмне йĕркелеççĕ, унăн ĕçне йĕркелесе пыма И ван Яковлевич мăшăрне Е. А. Яковлевăна шанаççĕ çултан çак уйрăм хĕрсен педагогика курсĕ пулса тăрать. Шкул çумĕнче педагогикăн пуçламăш училищи те ĕçленĕ. Вĕсем валли И. Я. Яковлев тăрăшнипе ятарлă çуртсем лартаççĕ. Çак вĕренÿ заведенийĕсен пĕрлĕхĕ шкул интернат шутланнă. Ал ĕç мастерскойĕ те пулнă çулта вара ял хуçалăх ферми йĕркелеççĕ. Шкула хресчен ачисене вĕренме илнĕ.

Вĕсем вĕреннĕ вăхăтрах хăйсене хăйсем пăхса пурăннă. Пулас в ĕ рентекенсем тăван ч ĕ лхепе вырăс ч ĕ лхи, ĕ ç, эстетика предмечĕсене в ĕ реннĕ, ял хуςалăхĕпе тата ал ĕ ς ăсталăх ĕ пе паллашнă. И. Я. Яковлев ачасене п ĕ л ÿ парассине ςÿллĕ шая ς ĕ клесси ςинчен п ĕ р самант та манман. Шкул 1000 ытла учитель в ĕ рентсе хат ĕ рленĕ. В ĕ сем ялсенче хăйсен тивĕςне т ÿ рĕ кăмăлпа пурнăςласа пынă.

И. Я. Яковлев уςнă Чĕмпĕр чăваш шкулĕ