Орында ғ ан: Ба қ ыткерей А. Абжапарова А.

Ж ү йеге берілген жылу Q оны ң ішкі энергиясыны ң ΔU ө згерісіне ж ә не ж ү йені ң сырт қ ы денелерге қ арсы істейтін А ж ұ мысына ж ұ мсалады. Оны ң формуласы:

Изо- бір шаманы ң т ұ ра қ ты болуы (температура, қ ысым, к ө лем). Изо процессті ң т ү рлері: 1. изобаралы қ процесс 2. изохоралы қ процесс 3. изотермалы қ процесс 4. адиабаталы қ процесс

Термодинамиканы ң екінші за ң ы ішкі энергияны ң механикалы қ энергия ғ а айналуына шек қ ояды. Б ұ л қ орша ғ ан ортада алын ғ ан жылу есебінен ғ ана, я ғ ни бір денені ң сал қ ындау есебінен ғ ана ж ұ мыс істейтін м ә шине жасай м ү мкін еместігін білдіреді.Сонды қ тан термодинамиканы ң екінші за ң ын к ө біне былай т ұ жырымдайды: екінші ретті м әң гі қ оз ғ ал қ ыш жасау м ү мкін емес.

Жылу м ә шинелері(немесе қ оз ғ алт қ ыштары) деп ж ү йені ң ішкі энергиясыны ң бір б ө лігін механикалы қ энергия ғ а айналатын ж ә не соны ң есебінен ж ұ мыс істейтін құ рыл ғ ыларды айтады.

Газды ң ішкі энергиясыны ң механикалы қ энергия ғ а айналмай қ ал ғ ан б ө лігі, сал қ ындат қ ыш р ө лін ат қ аратын то ң азыт қ ыш деп аталатын сырт қ ы орта ғ а беріледі. Сонымен, барлы қ жылу қ оз ғ алт қ штарыны ң құ рылымы ү шін негізгі б ө ліктен т ұ рады: отынны ң энергиясы б ө лініп шы ғ атын қ ыздыр ғ ыш; бу немесе газ болып табылатын ж ұ мыс денесі; пайдаланынбай қ ал ғ ан жылу м ө лшерін алатын то ң азыт қ ыш. Жылу қ оз ғ алт қ ыштары қ ызметіні ң сызба н ұ с қ асы мына суретте келтірілген:

Іштен жану қ оз ғ алт қ ышы, мотор– жан ғ ан отынны ң химикалы қ энергиясын механика ж ұ мыс қ а т ү рлендіретін жылулы қ қ оз ғ алт қ ыш. Іс ж ү зінде жарамды ал ғ аш қ ы газды қ Іштен жану қ оз ғ алт қ ышын француз механигі Э.Ленуар құ растырды (1860) жылы неміс ө нертап қ ышы Н. Отто жетілдірілген 4 тактілі газды қ Іштен жану қ оз ғ алт қ ышын жасады. Бу машиналы қ ондыр ғ ымен салыстыр ғ анда Іштен жану қ оз ғ алт қ ышы қ арапайым (Іштен жану қ оз ғ алт қ ышыта энергияны т ү рлендіргіш бір буын – бу қ азанды агрегат болмайды), жина қ ы, қ уат бірлігіне келетін массасы аз ә рі тиімді болып келеді. Біра қ Іштен жану қ оз ғ алт қ ышына жо ғ ары сапалы отын (газ, м ұ най) қ ажет.

1-тактіні жан ғ ыш қ оспаны ң цилиндрге ену тактісі деп атайды. Б ұ л тактіде поршень жо ғ ары ө лі н ү ктеге жылжиды, сол кезде ену клапаны ашылып, жан ғ ыш қ оспа карбюратордан цилиндрге келеді ( қ. 1-сурет). 2-такт – сы ғ ылу тактісі. 2-такт кезінде поршень т ө мен ө лі н ү ктеден жо ғ ары ө лі н ү ктеге жылжиды. Б ұ л кезде сырт қ а шы ғ ару ж ә не ену клапандары жабылады да, жан ғ ыш қ оспа 0,8 – 2 Мн/м2 қ ысым ғ а дейін сы ғ ылады. Сы ғ ылу со ң ында қ ос-па температурасы 200 – 400 С- қ а дейін жетеді. Осы мезетте электр ұ ш қ ыны беріліп, қ оспа т ұ танады. Жану н ә тижесінде цилиндрдегі қ ысым 3 – 6 Мн/м2, темп-ра 1600 – 2200 С- қ а жетеді. Циклді ң 3- тактісі – ұ л ғ аю, я ғ ни ж ұ мысты қ ж ү ріс деп аталады. Б ұ л тактіні ң барысында отынны ң жануы кезінде пайда бол ғ ан жылу механика ж ұ мыс қ а т ү рленеді. 4-такт сырт қ а газ шы ғ ару тактісі деп аталады. М ұ нда поршень т ө менгі ө лі н ү ктеден жо ғ ар ғ ы ө лі н ү ктеге келеді де, пайдаланыл ғ ан газ сырт қ а айдап шы ғ арылады. 2 тактілі карбюраторлы Іштен жану қ оз ғ алт қ ышыны ң ж ұ мысты қ циклі поршеньні ң 2 ж ү рісі кезінде, я ғ ни иінді білікті ң 1 айналысында орындалады. М ұ ндай қ оз ғ алт қ ышта ғ ы сы ғ ылу, жану ж ә не ұ л ғ аю процестері іс ж ү зінде 4 тактілі Іштен жану қ оз ғ алт қ ышымен ұқ сас. 4 тактілі Іштен жану қ оз ғ алт қ ышымен салыстыр ғ анда 2 тактілі қ оз ғ алт қ ышты ң қ уаты аз болады. Карбюраторлы Іштен жану қ оз ғ алт қ ышы білігіні ң айналу шапша ң ды ғ ы ә детте 3000 – 7000 айн/мин- қ а те ң.

Электр энергиясы электрстансыларында ө ндірілетін сендерге м ә лім. Оларды ң генераторлары бу немесе жо ғ ары темпиратура ғ а дейін қ ыздырыл ғ ан ғ аз ар қ ылы қ оз ғ алт қ ыш білігін поршеньні ң, б ұ л ғ а қ ты ң ж ә не иінді білікті ң ж ә рдемінсіз тікелей айналдырады. М ұ ндай қ оз ғ алт қ ыштарды бу немесе газ турбиналары деп атайды.

Турбокомпрессорлы реактивті қ оз ғ алт қ ышыны ң газ турбинасы иен компрессоры бар. Турбина а ғ ып шы ғ атын газ а ғ ынны ң энергиясыны ң энергиясы есебінен ж ұ мыс істейді. Компрессор ауаны сорады да, оны жану камерасына айдайды. Жан ғ ыш отынны ң басым энергиясы газ турбинасын айналдыру ғ а ж ұ мсалатын турбоб ұ рандалы қ оз ғ алт қ ыштарда газ турбинасы тек компрессорды емес, сонымен қ оса ауа винтін(проперллер) де айналдырады. Жанармай энергиясыны ң қ ал ғ ан б ө лігі реактивті тартуды тудыру ғ а ж ұ мсалады.

Газ т ә різді фреон электро қ оз ғ алт қ ышпен ж ұ мыс істейтін коипрессор ар қ ылы конденсатор сы ғ ылады ж ә не с ұ йы қ к ү йге ө теді. Сы ғ ылу кезінде од жылуды б ө лмені ң ауасын береді. С ұ йы қ фреон автоматты т ү рде ашылатын ш ү мек ар қ ылы то ң азыт қ ышты ң ішіндегі буландыр ғ ыш қ а т ү седі. Буландыр ғ ышты қ та т ө менгі қ ысымда с ұ йы қ фреон қ айнайды ж ә не тіпті 0ºС- тан т ө мегі темпиратурада буланады. Фреонды буландыру ғ а кететін энергия трек т ү тікті буландыр ғ ышты ң қ абыр ғ асынан, онымен жанасып жат қ ан ауадан ж ә не то ң азыт қ ыш камерасында орналас қ ан азы қ - т ү ліктерден оларды са қ тандыру ар қ ылы алынады. Фреонны ң айдалып шы ққ ан буы компрессор қ абына т ү седі, одан қ айтадан конденсатор ғ а беріледі ж ә не т.с.с. Б ү кіл процесті қ айтадан қ аййталайды.

1 – конденсатор; 2 – фильтр-осушитель; 3 – дроссельное устройство; 4 – испаритель; 5 – терморегулятор; 6 – шкаф; 7 – герметичный компрессор