Орындаған: Махфуз А.Ә. М-12к. Қабылдаған: Мақажанова Ә.Т.
Орталық Қазақстан өнеркәсіптік даму деңгейі тұрғысында республика аймақтары арасында бірінші орын алады. Онда қуатты екі өнеркәсіптік торап құрылған. Бірі Қарағанды-Теміртау көмір-металлургиялық кешені, оған Қарағанды, Теміртау, Саран, Абай, Шахтинск, Ақтау, Жезқазған қалаларындағы электр энергетикасы, машине жасау, металл өңдеу, химия, жеңіл, азық-түлік өнеркәсібінің көптеген кәсіпорындары кіреді, екіншісі Балқаш түсті металлургия өнеркәсіптік кешені, ол негізінен мыс кендерін өндіру және өңдеуге тазартылмаған және тазартылған мысты, түсті прокатты, сондай-ақ марганец, қорғасын, мырыш және басқа полиметалл концентраттарын шығаруга маманданған. Осынау кәсілорындық торап Жезқазган, Балқаш, Сәтпаев, Қаражал қалаларының, Жәйрем, Жезді, Қоңырат, Саяқ, Ақшатау кенттерінін кеніштері мең шахталарын, байыту фабрикаларын, мыс қорыту зауыттарын, өнеркәсіптін химия, азық- түлік және басқа салаларын біріктірген. Облыс экономикасының қазіргі жағдайы экономикалық және әлеуметтік құрылымдардағы елеулі өзгерістермен сипатталады. Облыстың республикадағы өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлеміндегі үлес салмағы 15% пайыздан асып жығылады. Бүгінде аймақта 300-ден астам бірлескен және шетелдік кәсіпорындар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірілері мыналар: «Қазақмыс» корпорациясы ААҚ, ол көп қырлы, өндірісі аяқталған циклды кен-металлургия кәсіпорны, әрі бірқатар зауыттар, кеніштер және энергетикалық нысаңдардьі біріктіреді; «Арселор Миттал» ААҚ, ол толық металлургиялық циклді кәсіпорындардын барлығының Қарағанды бассейнінің көмір шахталарының ЖЭО, қосалқы және басқа да қызмет көрсететін өндірістік инфрақұрылымының басын қосқан.
Марганецтің ірі өндірушісі «Жәйрем КБК» ААҚ болып табылады. Мәшине жасау және металл өңдеудегі жетекші кәсіпорындар Пархоменко атындағы мәшине жасау зауыты, «Қарағандыкенмаш» НТЭК» ЖАҚ, «Қарағанды құю-мәшине жасау зауыты» ААҚ, «Техол» ЗПХ ЖАҚ, «Қазкарметавтоматика» ААҚ және басқа кәсіпорындар есептеледі. Резеңке және пластмасса бұйымдар шығаратын негізгі өнеркәсіптік кәсіпорындар қатарына «Қарағанды резеңке техника» ЖШС, «Саранрезеңкетехника» ААҚ, «Восход» ЖШС жатады. Химиялык өнеркәсіпте «Теміртау химия-металлургиялық зауыт», «Монета Дитерджентс жуғыш заттары зауыты» ЖШС жұмыс істейді. Құрылыс материалдарды өндірумен «Сеntral Аzia Cement» ААҚ және «Қарағанды асбоцементтік бұйымдары» ЖШС айналысады. Жеңіл өнеркәсіптің ірі кәсіпорындары «Гүлден» ЖШС және «Тоmiris» ЖШС, азық-түлік өндірісінде «Тұлпар» фирмасы саналады. Өндірістік мәселелерді шешу және тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу үшін тың өндірістік куаттар және нысандар іске қосылуда, әртүрлі мәшинелер мен тау-кен және өңдеу өнеркәсібінің техникалық жабдықтарына қосалқы бөлшектер өндіру және тұтыну тауарларын даярлау ауқымы ұлғая түсуде.
Мазмұны 1 Қарағанды металлургия комбинаты 2 Қазақмыс Корпорациясы 3 Балқаш түстімет өндірістік бірлестігі 4 Нұрқазған кеніші 5 Цинк зауыты 6 Имсталькон АҚ 7 1 машина жасау зауыты 8 Қарағанды құрылыс материалдар зауыты 9 Қарағанды резинатехника 10 Шахтинск синтетикалық жуу құралдары зауыты 11 «Қарағанды-Нан» ашық акционерлік қоғамы 12 Қарағанды ұн комбинаты 13 Қарағанды кәмпиттері ААҚ 14 Эфес Карағанды» ЖАҚ 15 Дереккөздер
Қарағанды металлургия комбинаты Қарағанды облысы республикамыздағы индустриалды өлкелердің бірі болып саналады. Қарағанды металлургиялық зауытын салу жөніндегі Үкімет 1942 жылы 25 сәуірде шешім қабылдады. Ал, 1948 жылы зауытты салатын орын анықталды, бұл жерді анықтауда Қ.И. Сәтбаев басшылық еткен зерттеушілер тобы жұмыс жасады. Экономикалық және географиялық жағынан тиімді, Атасумен Жезді кеніштеріндегі темір мен марганец рудаларының мол қоры, Топардағы ақкірпіш және Қарағандының кокс көмірі, сондай-ақ Самарқанд су қоймасының жақын орналасуы, ең бастысы кейін металл өнімдерін тұтынушыға жеткізуге өте тиімді аймақ болғандықтан - Теміртау Қазақстанның металлургиялық орталығы болып белгілінді. Осы комбинаттың құрамында: коксохимиялық өндіріс, агломерациялық өндіріс, домна цехы, болат балқыту өндірісі, қаңылтыр прокаты өндірісі, сортопрокатты өндірісі. Қарағанды металлургия комбинаты - қара металлургия өнеркәсібінің ең ірі орталығы. Оның өнімдерін біздің елімізде және он мыңнан астам шетел мемлекеттері тұтынады. Комбинаттың негізгі өнімдері жұқа ақ қаңылтыр, желінбейтін динамалық болат және үлкен жүк машиналарының қаңқаларын –және түрлі орамаларды экспортталды жылдан бастап облыс өнеркәсібінің дамуы біршама бәсеңдеп, өнеркәсіп өндірісі 1996 жылға дейін жұмыс істеу көлемін азайтты. Бұл кезеңде өнеркәсіп өндірісі 15%-га дейін азайды. Тек қана 1997 жылдан бастал өнеркәсіпте өсу қарқыны байқалды жылдар аралығында өнеркәсіп өндірісінің көлемі 8,4 %-ке көбейді. Республика өнеркәсібінің өндіруші көлемінің 1\4 Қарағанды облысыньң үлесіне тиеді (23,7%) жылғы 17 қарашадағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен Қарметкомбинаты ИСПАТ КАРМЕТ LНМ иелігіне көшті. Қазіргі таңда «АРСЕЛОР МИТТАЛ» өз өнімдерін дүниежүзінің 75 тен аса елдеріне шығаратын әлемдік дәрежедегі өнеркәсіп ошақтарының бірі.
Қазақмыс Корпорациясы «Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС жылы 11 маусымда Жезқазған түстіметалл акционерлік қоғамының негізінде құрылды, ол елімізде ғана емес, ТМД елдері бойынша мыс өндіретін ең ірі компаниялардың бірі. «Қазақмыс корпорациясының» өндірістік көрсеткішінің 2006 жылғы 4 айының көлемі бойынша 52,6% құрады. «Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС - әлеуметтік салаға көп көңіл бөлетін, өзінін кәсіпорындарында жұмыс жасайтын жұмыскерлеріне, аймақ тұрғындарының әлеуметтік қамтамасыз етілуіне көп көңіл бөліп, облыстың әлеуметтік саласына жыл сайын 20 млн. АҚШ долларын бөліп отырады..
Бал қ аш т ү стімет ө ндірістік бірлестігі «Бал қ ашт ү стімет» ө ндірістік бірлестігі « Қ аза қ мыс корпорациясыны ң » құ рамында ә лемдік ө ндіріс нары ғ ында бізді ң мемлекетімізді ң абыройьшн ас қ а қ татып, ә лемдік мыс ө ндіруші мемлекеттерді ң онды ғ ына кіреді. Ал, к ү міс ө ндіруден Бал қ ашт ү стіметалл зауыты ә лемде 4-5 орын ғ а ие жылы 24 қ арашада т ұңғ ыш Бал қ ашты ң қ ара мысы ө ндірілді. Д ә л осы к ұ н Бал қ аш металлургиялы қ комбинатыны ң ту ғ ан к ү ні болып саналады. Комбинат ө зіні ң 60 жылды қ тарихында ө те қ иын да ауыр, дегенменде айтарлы қ тай жетістіктермен табыстарды басынан ө ткізді. Т ә уелсіздік ал ғ аннан кейін комбинат шетел капиталыны ң соны ң ішінде « Қ аза қ мыс» корпорациясыны ң қ аржылай к ө мегіні ң ар қ асында жа ң а даму де ң гейіне к ө терілді. Б ү гінгі та ң да Бал қ аш тау-кен металлургия комбинаты « Қ аза қ мыс» корпорациясыны ң құ рылымды қ б ө лімшесі болып табылады. Сондай-а қ ол құ рамында ашы қ ә діспен мыс ө ндіретін Қ о ң ырат, Сая қ, Шатырк ө л сия қ ты кеніштерден т ұ ратын ү ш тау-кен ө ндірісі бар ірі ө ндірістік мекеме. Фабриканы ң со ңғ ы ө німі металлургиялы қ цехта қ ара мыс қ а дейін өң деліп, кейін мыс бал қ ыту ө ндірісіне жіберілетін мыс концентраты болып табылады жылы Австриялы қ МАТ фирмасыны ң технологиясы негізінде салын ғ ан эмальпровод шы ғ аратын цех іске қ осылды. Б ұ л цех ө зіні ң ө німдерімен Қ аза қ станды толы қ қ амтамасыз ете алады. Бал қ аш тау-кен металлургиялы қ комбинатыны ң шы ғ аратын ө німдері ә лемдік стандарттардан еш кем емес.
Нұрқазған кеніші «Нұрқазған кеніші» жылдың 2-ші жартысында «Қазақмыс корпорациясынын күшімен ашылды. Бүгінде «Қазақмыс» Корпорациясы «Қарағандытүстімет» өндірістің кәсіпорнының «Нұрказған» кеніші Балқаш мыс қорыту зауытының қымбат бағалы металдар цехын шикізатпен қамтамасыз ететін қуатты тау-кен кәсіпорны болып табылады. Кеніштен күн сайын қайта өңдеуге 160 вагонға дейін шикізат жөнелтіліп жатады. «Нұрқазғанда» кен өндіріумен қатар байыту фабрикасы мен кенді жер бетіне көтеріп өндіруге арналған шахтанын құрылысы қоса жүргізілуде. Осы жұмыстардың барлығына 250 кеншілер мен өзге көмекші мамандықтардың кұрылысшылары қамтылған. Кен өндіру ауқымының көлемі ұлғаюмен «Нұрқазған» республикадағы алтын өндіретін негізгі кәсіпорындар қатарында. Құрамында алтыны бар қоқыр ең аз шығынмен 99,99 пайыздан артық таза алтыны болғанша өңделеді. Күмісте осындай тазалыққа шейін өңделік, түйіршіктеліп құйылады. Зауытта алынған қымбат металлдардан әшекей бұйымдар жасайтын цех құрылған.
Цинк зауыты «Балқаш түстімет» ОБ-гінде 2004 жылы құрылды. Зауыт жылына 10 мың тоннадан астам мырыш құйылымын шығарьш тұрады. Онда мыңнан астам жұмыскерлер жұмыс істейді. Әлемдік рынокта мырыштың құны мен сұранысы өте жоғары.
Имсталькон АҚ «Имсталькон» АҚ Қарағанды металл құрылымы зауыты Жыл сайын Қарағанды зауыты сомасы 4 млрд. теңгенің өнімін жасап шығарады. Зауыт республикадағы ең ірі кәсіпорын, өйткені ол аспа және әуе көпірлерінің бірегей кескіндегі түрлерін шығарады. Семейдегі Ертіс арқылы салынған көпір, Алматы қаласының телемұнарасы, Астаналық әуежайды жолаушыларға арналған терминалы, Астана қаласындағы «Байтерек» ескерткіші, Қарагандыдағы көптеген ғимараттар мен құрылыстар осы зауыт шығарылған.
1 машина жасау зауыты 1 машина жасау зауыты жылы «Қарағанды көмір комбинатының Орталық электромеханикалық шеберханалары негізін құрылған. Қазір зауыт күш беретін және басқаратын гидравликаның гидротректерін, қосалқы бөлшектер жасаумен, тау-кен шахталарының кұру жабдықтарына күрделі жөндеу жүргізумен, сондай-ақ трактормен ауылшаруашылық мәшинелеріне гидравлика дайындаумен айналысады. Шығарылатын өнім жоғарғы сапада болғандықтан, ТМД елдерінің рыноганда ен сұранысқа ие.
Қарағанды құрылыс материалдар зауыты «Қарағанды құрылыс материалдар» зауыты ЖШС 2001 жылы «Қарағандышахтапроходка» кірпіш зауытының базасындыа құрылды жылы кірпіштің жаңа пішінін анықтайтын жаңа технологиялық линия орнатылып, дөңгелек пештің құрылысын күрделі жөндеуден өткізді. Жаңа техникамен жабдықталған зауыт айына 1 млн.-нан артық кірпіш шығарып тұрады және бульдозер, КамАЗ т.б машиналарына арнап жаңартылған құрал-жабдықтармен қамтамассыз етеді.
Қарағанды резинатехника Бұл зауыттың құрылысы 1967 жылы басталып, 1974 жылы желтоқсан айында іске қосылып, алғашқы өнімін бере бастады. Зауыт өз өнімдерімен Қазақстан, Ресей жалпы, Орта Азия мемлекеттері кәсіпорындарын қамтамасыз етеді жылы қалыптасқан қиын жағдайга, қаржылық дағдарысқа және қаржының дұрыс пайдаланбауынан «Қарағандырезинотехника» АҚ банкрот деп жарияланды. Ал, 2000 жылы қаңтар айында жауапкершілігі шектеулі серіктестік ретінде зауыт өз жұмысын қайта бастады. Бүгінгі таңда «Қарағандырезинотехника» ЖШС - әлемдегі ең ірі резинотехникалық бұйым шығаратын қазақстандық кәсіпорын. Сондай-ақ бұл мекеме жоғары білікті мамандары бар қазіргі заманга сай кәсіпорын. Сонымен қатар зауыттың өнімді жылдам тексеріп, сапасын арттыруға арналған сынақ базасы бар.
Шахтинск синтетикалық жуу құралдары зауыты Бұл зауыт халық тұтынатын тауарларды шығаратын өнеркәсіп ретінде 1974 жылы іске қосылды. Зауыттың жобалық қуаты жылына 54,8 мың тоннаға арналған жылдары зауытқа шетелдік компаниялардың келуімен реконструкция жұмыстары басталды жылы қаражаттың жоқтығынан реконструкция жұмыстары уақытша тоқтатылды, ал 1995 жылы зауыт өз жұмысын толығымен тоқтатты жылы бұл зауытты «Моneta Detergents Ltd» Лондон компаниясы сатып алды. Осыдан кейін Шахтинск синтетикалық жуу құралдары зауыты «Монета Дитерджентс» ЖШС-ы болып өзгертілді жылдың мамыр айынан бастап синтетикалық жуу құралдарын өндіретін цехта қайта жаңарту жұмыстары басталды. Қайта жаңарту және жаңа қондырғылар іске қосылғаннан кейін өнім көлемі жылына 30 мың тоннадан 60 мың тоннаға дейін өсті. Бүгінгі таңда Шахтинск зауыты - Европада және ТМД-дағы әлемдік стандарттарға сай сапалы өнім шығаратын ең жаңа кәсіпорындарының бірі.
«Қарағанды-Нан» ашық акционерлік қоғамы «Қарағанды-Нан» ААҚ қызметінің басты бағыты - жоғары сапалы экологиялық таза азық-түлік өнімін шығару. «Қарағанды -Нан» ААҚ-ның құрылымдық бөлімдері: - Нан-кондктер комбинаты - Қарағанды ұн комбинаты - «Құрма» құс фабрикасы - «Медео» ауылшаруашылық кешені - «Агротранссервис» автокөлік мекемесі - Фирмалық дүкендер жүйесі бар сауда уйлері - «Алтын дән» сауда өнеркәсіптік кешені - «Қарқаралы» сауда-саттық пункті Нан-кондитер комбинаты нан және кондитер өнімдерін шығаратын Қарағанды облысындағы ең ірі, жалпы, Қазақстандағы ең үлкен кәсіпорындардың бірі. Комбинат өз өнімдерінің сапалылығын арттыруда жаңа технологияларды пайдалана отырып, дәстүрлі рецептерде өнім шығаруы тоқтатқан емес. Бұл комбинаттың өнімдерін біз күн сайын дастарханымыздан көре аламыз. Мысалы олар: «Семиреченский «Шахтерский», «Новобородинский» нандары жылы мамыр айында комбинатта алкогольсіз сусындар шығаратын жаңа цех іске қосылды.
Қарағанды ұн комбинаты Қарағанды ұн комбинаты өз қызметін сонау 1941 жылдың 29 қазанына бастап жалғастырып келеді. Бұл комбинаттың құрылысын «Мельстрой Бүкілодақтық тресі жүргізді. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қарағанды мелкомбинатының жұмысшылары майдан даласын және тылдағы еңбеккерлерді өнімдерімен үнемі қамтамасыз етіп отырды. Осы жылдар ішінде мемлекст 340 мың тоннадан астам жоғары сапалы ұн берді. Қазіргі уақытта Қарағанды ұн комбинаты бидайды сақтап оны өңдейтін кәсіпорын ретінде Орталық Қазақстандағы ең ірі мекеме болып табылады жылдан бастап ұн комбинаты «Қарағанды-Нан» ААҚ-ның құрамына өтті. Осы уақыттан бастап кәсіпорында қайта жаңарту жұмыстар басталды. Бұл комбинат тәулігіне 540 тоннадан астам бидайды ұнға айналдыра алатын мүмкіндікке ие. Ұн комбинаты өз өнімдерін ТМД мемлекеттері - Ресей Белоруссия, Өзбекстан, Қырғызстан және алыс шетел мемлекеттеріне экспортқа шығарады.
Қ ара ғ анды к ә мпиттері АА Қ « Қ ара ғ анды к ә мпиттері» АА Қ б ү гінгі та ң да тама қ ө ндіруден Қ аза қ станны ң жетекші мекемелеріні ң бірі. Фабриканы ң та ғ амды ө ндіру қ уаты 4600 тонна. Қ аза қ станны ң баска жерлерінде кездеспейтін екі жа ң а цех фабриканы ң ма қ танышына айналды - б ұ л «Хруст» атты чипсыларды, сонымен қ атар «Вампир», «Гном», «Пинг-Понг» атты шоколадты батончиктерді, т ү рлі же ң іл т ә ттілерді шы ғ аратын экструдерлі цех. К ә зіргі уа қ ытта 80-ннен астам т ү рлі ө німдерді шы ғ арады, олар к ә мпиттер, мармеладтар, иристер т.б. « Қ ара ғ анды к ә мпиттері» АА Қ ө зіні ң сапалы ө німі мен дизайны ү шін каншама рет халы қ аралы қ к ө рмелелерде марапаттаулар мен дипломдармен марапатталды.
«Эфес Кара ғ анды» ЖА Қ «Эфес Қ ара ғ анды» ЖА Қ шетелдік сыра қ айнату зауыты. Қ ара ғ анды сыра қ айнату зауыты 1958 жылы салынды. Зауытты ң қ уаттылы ғ ы жылына 1,5 млн. л сыра шы ғ ару ғ а м ү мкіндік береді жылы «Эфес компанисы» сыра қ айнату зауытын сатып алып, қ айтадан жа ң аша сыра шы ғ аруды қ ол ғ а алды. Мол қ аражат құ юды ң ар қ асында, қ айта жа ң арту шараларыны ң н ә тижесінде зауыт қ уаттылы ғ ы жылына 40 млн. л. Сыра ө ндіруге м ү мкіндік беріп, сапасы мен дизайны Еуропалы қ стандарттар ғ а с ә йкестендірілді. Зауыт т ө рт т ү рлі сыра шы ғ аруга негізделген: «Карагандинское», «Шахтерское», «Огни магнитки», «Старый мельник». Т ұ ра қ ты сапа мен жа ң а технологияларды пайдалану сыраны ң сапалы ғ ын арттыра т ү суде. О ғ аы халы қ аралы қ ж ә не республикалы қ к ө рмелерде, ал ғ ан дипломдары мен сыйлы қ тары д ә лел бола алады. Т ә уелсіздік алганнан кейінгі жылдарда к ә сіпкерлікпен айнапысу ісі дамып, кіші ж ә не орта бизнес жа қ сы жол ғ а қ ойыла бастады. Б ұ л саласы «Айсберг» ЖШС-мен к ө рсетілген. Б ұ л мекеме балм ұ зда қ шы ғ арып оны сатумен айналысады. Олар ө з ө німдерін италиянды қ технология бойынша шы ғ арады. Б ұ л фабриканы ң шы ғ ар ғ ан балм ұ зда қ тары жо ғ ар ғ ы сапалы ә лемдік стандарттар ғ а сай.
Қ олдан ғ ан ә дебиеттер тізімі: Қ ара ғ анды ж ә не Қ ара ғ анды облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Атам ұ ра», – 528 с.