Та қ ырыбы:Жа һ андану Орында ғ ан: Ә мзе А қ ерке Факультет:ЖМ Курс:2 Тобы:22-1 Тексерген: Орында ғ ан: Ә мзе А қ ерке Факультет:ЖМ Курс:2 Тобы:22-1 Тексерген:

Жоспар: 1 Жа Һ андану баламалары 2 Жа Һ андану айбаттары 3 Жа һ анды қ демократия 4 Жа һ анды қ а қ паратты қ ке ң істік 5 Жа һ анды қ те ң сіздік 6 Жа һ андану ғ а қ арсы қ оз ғ алыс ("жа ң а антикапитализм") 7 Жа һ андану ү лгілері 8 Пайдалан ғ ан ә дебиет

Жа һ андану, ғ аламдану, ә лемдік ау қ ымдану, глобализация (а ғ ылш. Global ә лемдік, д ү ниеж ү зілік, жалпы) жа ң а жалпы ә лемдік саяси, экономикалы қ, м ә дени ж ә не а қ паратты қ т ұ тасты қ құ рылуыны ң ү рдісі. Терминді ғ ылыми айналым ғ а ал ғ аш рет енгізген (1983 жылы) америкалы қ экономист Т.Левита. Жа һ андануды ң жа ң а сатысыны ң т ү рлі аспектілерін 20 ғ асырды ң ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді.

Олар ғ ылым ғ а интеллектуалды қ индустриялар экономикасы, а қ паратты қ қ о ғ ам, техникалы қ революция, а қ паратты қ жарылыс, ғ аламды қ ауыл деген ұғ ымдарды енгізді. 2-д ү ниеж ү зілік со ғ ыстан кейінгі ә лемдік т ә ртіп ү шін жа Һ анды қ инфра құ рылым құ ру идеясы ал ғ аш рет 20 ғ асырды ң жылдары А Қ Ш-ты ң зерттеу орталы қ тары: Халы қ аралы қ қ атынастар ж ө ніндегі ке ң есте (Х Қ К), Рэнд корпорациясында, Стратегиялы қ ж ә не халы қ аралы қ зерттеулер орталы ғ ында (СХЗО), Психологиялы қ стратегиялар бас қ армасында (ПСБ) т ұ жырымдалды. Жа һ андану ұғ ымы, жалпы ал ғ анда, ә лемдік ө ркениетті ң аса ма ң ызды ө лшемдеріні ң жалпыадамзатты қ ө лшемге ие болуы деп т ү сіндіріледі. Қ орша ғ ан орта, т ү пкі ресурстар (энергия, су, азы қ -т ү лік), демография, к ө ші- қ он тол қ ындары, есірткі тасымалы, халы қ аралы қ терроршылды қ проблемалары жекелеген елдер к ү шімен шешілуі м ү мкін емес

А қ паратты қ т өң керіс б ұ л проблемаларды ң жа Һ анды қ ө лшемге ие болуына ы қ пал етті. Зерттеушілер Жа һ андануды ә р текті, біра қ ә лемні ң бірт ұ тасты ққ а айналу логикасымен біріктірілетін ө згерістерді ң жиынты ғ ы деп т ү сіндіреді. Жа Һ анды қ ө зара т ә уелділік ж ә не б ү кіл ә лемдік даму ү рдісі Жа һ андану ғ а алып келмей қ оймайды. Б ұ л ү рдіс транс ұ лтты қ экономика мен жалпыадамды қ құ ндылы қ тарды қ ор ғ ау ғ а негізделген халы қ ар. ұ йымдар ж ү йесі ы қ палын к ү шейтеді. Жа һ андану ә леуметтік феномен ретінде к ө п қ ырлы ж ә не к ө птеген құ рамдас б ө ліктерді қ амтиды. Негізінен, оны ұ лтты қ ж ә не ә лемдік шаруашылы қ ты ң техникалы қ ж ә не қ аржылы қ жа ғ ынан дамуыны ң н ә тижесі деп есептейді. Алайда ә леуметтік-м ә дени ө згерістер, адамдар т ұ рмысыны ң ө згеруі, адамзатты ң қ орша ғ ан ортамен қ арым- қ атынасыны ң к ү рделенуі де Жа һ андану ғ а елеулі ы қ пал жасап отыр. Жа һ андануды ң т ө мендегідей негізгі құ рамдас б ө ліктері бар:

1) менталды қ немесе м ә дени Жа һ андану д ә ст ү рлерді ң, діндерді ң, м ә дениеттер мен идеологияларды ң ұқ састануыны ң кешендік ү рдісі. Қ азіргі та ң да б ү кіл ә лем, негізінен, 6 жа Һ анды қ діни ж ү йеге (христианды қ, ислам, иудаизм, индуизм, буддизм, конфуцийшілдік) б ө лінеді. Адамзатты қ м ә дени құ ндылы қ тар орта қ ты ғ ыны ң к ү шею ү рдісі менталды қ Жа һ андануды ң бір к ө рінісі болып табылады. Соны ң ішінде америкалы қ м ә дени д ә ст ү р планетарлы қ деп аталынып ж ү р. М ә дени жа һ андану саласында б ү гінгі к ү нні ң ө зінде бірт ұ тас жалпыадамзатты қ м ә дениетті ң нышандары жа ң а нысандармен (желілік м ә дениет, киберм ә дениет) ұ штас қ ан ежелгі м ә дени д ә ст ү рлерді ң (классикалы қ, еуропалы қ, америкалы қ, шы ғ ысты қ, м ұ сылманды қ ж ә не ү нділік) синтезі к ө ріне бастады. Б ұ л жа ғ дай ә рбір ұ лтты қ, халы қ ты ң ө зіне т ә н ділі мен м ә дениетін са қ тап қ алуы жолында орасан зор к ү ш-жігер ж ұ мсауын талап етеді; 2) экономикалы қ жа һ андану екі ү рдісті ң жиынты ғ ын рыноктарды ң жа һ андануын (капиталды қ, е ң бек ресурстарыны ң, тауарларды ң ж ә не қ ызмет к ө рсетулерді ң ) ж ә не экономикалы қ нысандарды ң жа һ андануын білдіреді ж ә не экономиканы ң ұ йымды қ құ рылымдарыны ң компанияларды ң, фирмаларды ң, корпорацияларды ң іріленуімен т ү сіндіріледі. Қ азіргі уа қ ытта экономикалы қ Жа һ андануды ң на қ ты сипаттары бар:

а) ү лкен компанияларды ң жетекші р ө лі; ә ) жаhанды қ қ аржы, валюта ж ә не қ ор рыноктарыны ң қ ызмет етуі; б) жаhанды қ а қ паратты қ желілерді ң қ ызмет етуіні ң н ә тижесінде к ө лік а ғ ындары құ рылымыны ң ө згеруі; в) жаhанды қ сауда-экономикалы қ бірлестіктер мен ода қ тарды ң құ рылуы мен қ ызмет етуі; г) барлы қ ұ лтты қ ж ә не халы қ ар. қ аржылы қ, валюталы қ трансакцияларды ң жаhанды қ желіге аударылуы; ғ ) б ө лшек саудалы қ, банктік, са қ тандыру ж ә не сауда операцияларын жаhанды қ желіге аударылуы;

3) аума қ ты қ Жа һ андану мемлекетаралы қ құ рылымдарды ң к ү шею ү рдісі. Мемлекетаралы қ экономикалы қ ж ә не ә скери-саяси ода қ тар Жа һ андануды ң барынша жо ғ ары де ң гейдегі м ә нін к ө рсетеді. Б ұ л ретте Жа һ андану н ә тижесінде болаша қ та ұ лтты қ мемлекеттерге немесе бас қ а да аума қ ты қ құ рылымдар ғ а б ө лінбейтін бірт ұ тас ө ркениет құ рылуы м ү мкін деген болжам айтылады. Біра қ ол ұ лттар мен халы қ тар арасында ғ ы этникалы қ ж ә не м ә дени айырмашылы қ тар барынша жойыл ғ ан жа ғ дайда ғ ана ж ү зеге асуы м ү мкін. Кейбір мамандар д ә ст ү рлі мемлекеттерді айма қ ты қ қ ауымдасты қ тарды ң ы ғ ыстыру ү рдісі дами т ү седі деп есептейді. Ал енді бір зерттеушілер айма қ ты қ қ о ғ амдасу ү рдісін б ү кіл ә лемдік Жа һ андануды ң зиянды ә серінен қ ор ғ ануды ң бірден бір жолы деп қ арайды;

4) а қ паратты қ -коммуникациялы қ Жа һ андану қ азіргі заман ғ ы интеграциялы қ ү рдістерді ң ішінде аса ы қ палдысы. О ғ ан: коммуникациялы қ м ү мкіндіктерді дамыту ж ә не ғ арышты қ ке ң істікті а қ парат беру ү шін пайдалану; жаhанды қ а қ парат желілеріні ң пайда болуы ж ә не тез дамуы; адамзат т ұ рмысында ғ ы к ө птеген ү рдістерді ң компьютрлендірілуі жатады. Сонымен қ атар, келешекте екі ба ғ ытта ғ ы ғ арышты қ ж ү йелерді басымдылы қ пен дамыту; байланыстыруды ң жеке ж ү йесі мен жаhанды қ позициялануды ң дамуы; а қ паратты қ коммуникациялы қ кешендерді ң негізінде бизнесті, ө ндірістік ү рдістер мен ү й шаруаларын бас қ аруды ң жаhанды қ ж ү йесін құ ру; ө мір с ү ру ү рдістеріні ң мейлінше ү лкен б ө лігін компьютрлендіру мен роботтау ж ү реді;

5) этникалы қ Жа һ андану негізгі екі ү рдістен т ұ рады планета хал қ ыны ң саныны ң ө суі ж ә не ә р т ү рлі этникалы қ топтарды ң ө зара ассимиляциясы. Жа һ андануды ң жа ғ ымды н ә тижелеріне мыналар жатады: не ғұ рлым жылдамыра қ экономикалы қ даму, ө мір де ң гейіні ң жо ғ арылауы, техникалы қ жа ң алы қ тар мен бас қ ару да ғ дыларын жеделдетіп енгізу ж ә не тарату, жеке т ұ л ғ алар ү шін де, ел ү шін де жа ң а экономикалы қ м ү мкіндіктер ту ғ ызу. Жа һ андану т ұңғ ыш рет бірт ұ тас а қ паратты қ ке ң істік ар қ ылы ә лемдік экономиканы ң барлы қ құ рамдас б ө ліктерін ө ндірісті, ғ ылымды, қ аржыларды, т ұ тынуды біріктіруде. Оларды ң қ азіргі ө зара т ә уелділігі соншалы қ ты, ұ лтты қ ж ә не айма қ ты қ нары қ тарды ң ә лемдік нары қ тан кез келген о қ шаулануы ол ұ лтты немесе айма қ ты құ лдырау ғ а ұ шыратады.

Жа һ андану кері айналмас сипат қ а ие болып, экономикалы қ дамуды ң шартына айналуда. Рыноктар арасында ғ ы ке ң ау қ ымды қ аржылы қ а ғ ындар ғ а байланысты қ азіргі к ү нде триллион доллармен ө лшенетін, тауарды ң ө зіндік құ нын 1012%-ке т ү сіретін ж ә не сонымен б ү кіл циклды қ дамуды ө згертетін электронды қ сауданы ң елеулі ө суі бай қ алады. Дегенмен де, Жа һ андануды ң қ азіргі ү рдісі бір қ атар кері зардаптар ә келеді жылы адам басына есептегенде орташа кіріс аса дамы ғ ан 17 елде бас қ алармен салыстыр ғ анда 4,5 есе жо ғ ары бол ғ ан жылы жерді ң аса бай т ұ р ғ ындарыны ң 20%-і ә лемдік ЖІ Ө -ні ң (жалпы ішкі ө німні ң ) 86%-не, ал аса кедейлері 1%-ке ие болды. Планета хал қ ыны ң 30%-і к ү ніне бір доллардан кем қ амтамасыз етілген. Постиндустриалды қ, индустриалды қ ж ә не дамушы елдерді ң арасында ғ ы алша қ ты қ кему орнына, керісінше, ө се т ү скендігі бай қ алып отыр. Ашы қ нары қ ты қ принциптерге шартты т ү рде с ү йенетін, ал шын м ә нінде дамы ғ ан елдерді ң б ә секелестік арты қ шылы ғ ын пайдаланатын Вашингтонды қ консенсус адамзатты ң аз б ө лігі ү шін ғ ана қ ызмет етеді.

Жа Һ андану баламалары Жа һ андану процесіні ң ішкі қ айшылы қ тарын к ө рсететін ә р-т ү рлі н ү с қ асы. Жа һ андану процестеріне на қ тылы балама жолдар ұ сынбай-а қ олар жа һ андануды ң ішкі ө згермелілігін к ө рсетеді. Ол е ң алдымен жа һ андану ж ү зеге асырылатын ү лгілерге қ атысты - либералды қ (кейде "неолибералды қ " ұғ ымы қ олданылады) немесе ә леуметтік ба ғ ыттал ғ ан, я ғ ни, "солшыл" (саяси ма ғ ынада) ү лгі. Жа һ андану баламалары, ә сіресе, а қ паратты қ салада аса шиеленіскен: жа һ андану жаса ғ ан а қ паратты ң б ү кіл халы ққ а ке ң інен ашы қ ты ғ ы (осы ғ ан орай, демократия ке ң істігіні ң ке ң еюі), ә р-т ү рлі саяси к ү штер тарапынан а қ паратпен алдап- арбау қ аупіні ң артуы ж ә недемократиялы қ институттарды ң кірпиязды ғ ын, оны ң а қ паратты қ қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету шараларын ұ йымдастыру н ә тижесі. Жа һ андану барысында жа ң а билік ы қ палы полюсін ж ә не мемлекеттік билік институттарын құ райтын транс ұ лтты қ корпорациялар қ арама- қ арсылы ғ ы қ о ғ ам ө міріндегі ө з орнын жа ң аша аны қ тау қ ажеттігін ту ғ ызады. Жа һ андану баламалары жа һ андануды бас қ аруда мемлекет немесе транс ұ лтты қ корпорациялар ү стемдік етуші к ү шті та ң дауды білдіреді. Жа һ андану баламаларыны ң болуы ғ аламданушы ә лем жа ғ дайында адам ү шін оны ң жа ғ ымсыз салдарын азайтып, одан барынша пайда к ө руге, жа һ андану процестеріне ө здігінше ы қ пал етуге м ү мкіндік береді.

Жа Һ андану айбаттары Дамушы елдер ү шін жа һ андану процесі тудыратын м ә селелер мен қ ауіп- қ атерлер. Жа һ андану процестері ә рт ү рлі ә леуметтік ж ә не экономикалы қ даму де ң гейіндегі дамушы елдерге ж ә не халы қ тар ғ а алуан т ү рлі ә сер етеді. Дамушы елдерге жа һ андану даму ғ а жа ң а м ү мкіндіктер ашып, жа ғ дай жасайды. Сонымен қ атар, осы елдер ү шін аса ү лкен қ иынды қ тар да ту ғ ызады. Мысалы, дамы ғ ан елдермен салыстыр ғ анда, дамушы елдерді ң артта қ алу де ң гейі к ү н санап арта т ү седі. Ғ аламды қ нары қ ты қ экономика ғ а ену ү шін дамушы елдерден ө з ә леуметтік- экономикалы қ қү рылымын т ү бегейлі ө згертіп, бар к ү шжігерін салуын талап етеді. Халы қ аралы қ нары қ толы ғ ымен к ө п ұ лтты компанияларды ң ж ә не дамы ғ ан постиндустриалды елдерді ң "ойын ережелеріне" ба ғ ынады. Дамушы елдерді ң ә леуметтік- экономикалы қ дамуы, ғ ылым, техника ж ә не технологиялар де ң гейі ә зірге ө те т ө мен, ал б ұ л ө з кезегінде оларды ң дамы ғ ан елдермен қ атар бір де ң гейде ә лемдік нары қ та б ә секеге т ү суге м ү мкіндік бермейді. Дамушы елдерді ң алдында ә лемдік ғ аламданушы экономика ғ а кірігу міндеті т ұ р. Ал, екінші жа ғ ынан олар дамы ғ ан елдерге т ә уелді болудан қ ашады. жа һ анды қ мемлекеттік ж ү йе - қ азіргі мемлекеттерді ң ә лемдік ж ү йесі. Ә лемдегі мемлекеттер соны ң принциптеріне негізделіп құ рыл ғ ан ү лтты қ мемлекет ү лгі болып табылады.

Б ү гінгі та ң да ұ лт ә лемні ң қ о ғ амды қ ұ йымдасуыны ң негізгі бірлігі болып табылады, ал ұ лтты қ мемлекет - оны ң саяси ұ йымдасуыны ң негізгі ө лшемі. Б ұ л екі бірлікте - қ о ғ амды қ ж ә не саяси - бір-біріне с ә йкес келеді, ал б ұ л оларды ң м ә нін, ма ң ыздылы ғ ын, шынайылы ғ ын ж ә не оларды ң бірінсіз-біріні ң к ү ні жо қ екендігін білдіреді. Б ұ л ереже ұ лт пен ұ лтты қ мемлекетке легитиімділік к ө зі м ә ртебесін береді. Билікке қ ол жеткізу ж ә не оны ұ стап т ұ ру ү шін саясаткерлер ж ә не оны қ олдаушылар ұ лт м ү ддесі ү шін қ ызмет етуі керек. Ал м ү ндай қ ызмет тек бір ұ лт қ ана ө мір с ү ретін ұ лтты қ мемлекет аясында ғ ана ж ү зеге асырылуы м ү мкін. Ұ лтты ж ә не ұ лтты қ мемлекетті қ азіргі ә лемді ұ йымдастыруды ң қ о ғ амды қ -саяси ү лгісі ретінде мойындау ұ лтшылды ққ а ерекше, ал ғ аш қ ы ( ә зірге, жал ғ ыз) ғ аламды қ идеология м ә ртебесін ә перді. Ұ лтшылды қ б ү гінгі т ү ріндегі мемлекеттік ж ү йені ң легитимдендіру қү ралы ж ә не идеологиялы қ ше ң бері қ ызметін ат қ арады. Ө з кезегінде б ұ л ж ү йе ө зіні ң ә мбебапты ғ ына орай ғ аламды қ сипат алуда. Ұ лтты қ мемлекеттер жер шарын т ү гел жайлап, тек бір-бірін ғ ана халы қ аралы қ қ атынастарды ң бірден-бір субъектісі ретінде мойындайды. Осылайша, ө мірді ң к ө птеген салаларына т ә н жа һ андану ү рдісі осы ғ аламды қ мемлекеттік ж ү йені ң инфра- қү рылымды қ іргетасына негізделген.

Жа һ анды қ демократия Жа һ анды қ, ә ділетті, ә лемдік т ә ртіпті ң талаптарына жауап беретін демократия т ү рі. Қ азіргі ә лемдік т ә ртіп жеке адамдарды ң автономды ғ ын шектеу ар қ ылы орасан зор ә ділетсіздікке барып отыр. Ә лемдік қ ауымдасты ққ а, ә сіресе, ғ аламды қ де ң гейде демократияны ң молды ғ ы керек. Демократизация ө здігінен жеке т ү л ғ аны ң автономды ғ ын ү л ғ айтады, с ө йтіп оларды ң ү стінен қ арайтын к ү штерге ы қ пал ету м ү мкіндігін ке ң ейтеді. Жа һ анды қ демократияны, ә детте, ы қ тимал ә лемдік ү кіметті ң идеялар уа ғ ызы деп қ арамау керек: іс ж ү зінде бірнеше миллиард адамды бас қ ару м ә селесі ж ү зеге аспайтындай к ө рінеді, ал адам еркіндігіне бюрократиялы қ ғ аламды қ мемлекетті ң т ө ндіретін қ атері орасан зор. Ал, екінші жа ғ ынан, мемлекет ә ділетті ә лемдік т ә ртіп орнатуда аса ма ң ызды р ө л ат қ аратын еді. Мемлекет ішіндегі демократияны дамыту да аса ма ң ызды. Ө кілеттілікті ө зара беттесетіндей етіп, к ү рделі ә рі бытыра ңқ ы б ө лу талап етіледі. Ө йткені, тек ө зара қ абыспайтын, бір-біріне ұқ самайтын, бір-бірін ба қ ылайтын, ә рт ү рлі ә дістерді қ олдану ар қ ылы бір-бірін шектеп отыратын билік т ү рлеріні ң бытыра ңқ ы орналасуы ы қ тимал ә ділетсіздіктерді ң алдын алу ғ а м ү мкіндік береді

Сондай- а қ к ө птеген айма қ ты қ, ғ аламды қ м ә селелер, қ орша ғ ан ортаны қ ор ғ ау, азы қ - т ү лікті ң жетіспеушілігін ж ә не ашаршылы қ, індеттерді ба қ ылау, м ә дени ә ркелкілік, ә йелдерді ң құқ ын ая ққ а таптау, қ ылмыс, кедейлік, адам құқ ыны ң б ұ зылуы ж ә не ә лемдік экономиканы реттеу м ә селелерін қ арастыратын тар ө кілеттігі бар билік құ рылымдарыны ң қ ызметі ба ғ ытталуы тиіс. Ғ аламды қ ә ділетсіздік м ә селелерін шешу ү шін ә лемдік бас қ ару институттарын ке ң ейтіп, к ү шейтіп, демократизациялау қ ажет. Демократия келісім ар қ ылы бас қ ару құ ралдарыны ң жиынты ғ ы болып табылады. Осы т ұ р ғ ыдан ал ғ анда, бас қ ару органдары ө зі ө міріне ы қ пал ететін халы ққ а осы органны ң қ абылда ғ ан шешімдері ар қ ылы орта қ саясат жасау ғ а қ аншалы қ ты ерік беретіндігін оны ң демократиялылы ғ ы бойынша аны қ тау ғ а болады. жа һ анды қ азаматты қ қ о ғ ам - бір қ атар батысты қ жа һ андану т ұ жырымдамаларында б ү кіл адамзат м ә селелерін шешу ма қ сатында ж ә не орта қ құ ндылы қ тар негізінде бір типті ә леуметтік-саяси қ атынастарда ғ ы ә леуметтік қ ауымдасты қ тарды біріктіретін аса ү лкен саясаттан тыс адамдар қ ауымдасты ғ ын атауда қ олданылатын ұғ ым.

Э.Гидденсті ң пікірінше, б үқ аралы қ символикалы қ интеракцияны ң ж ә не орта қ а қ паратты қ м ә дениетті ң негізінде ғ аламды қ қ о ғ амды қ ж ү йе қ алыптасады. Б ұ рындары ү стемдік еткен ұ лтты қ мемлекет келмеске кетіп барады. Билік алды ңғ ы орын ғ а ы қ палды ә леуметтік қ оз ғ алыстар мен азаматты қ бірлестіктерді шы ғ аратын ша ғ ын, айма қ ты қ орталы қ тар негізінде ж ү зеге асырылуда. Ке ң істік шектеу ж ә не ұ лтты қ -мемлекеттік ше ң берден шы ғ у со ңғ ы он жылды қ та ә леуметтік ғ ылымда И.Кантты ң "б ү кіл ә лемдік азаматты қ қ алып" ж ө ніндегі идеясыны ң жа ңғ ыртылуымен т ү сіндіріледі. Оны ң жа қ тастары (И. Валлерстайн, X. Булл, Дж. Розенау ж ә не т.б.) саяси субъектілерді ң ы қ палынан еркін ғ аламды қ байланыс желісін орнату қ ажеттігін д ә лелдеуге тырысады. Жа һ анды қ азаматты қ қ о ғ амны ң ә леуметтік базасы қ орша ғ ан ортаны, бейбітшілікті, адам қүқ ын ж ә не т ү пкілікті т ұ р ғ ынны ң т ө л м ә дени ерекшелігін қ ор ғ ау ғ а атсалысушы ә рт ү рлі қ оз ғ алыстар мен ұ йымдар болып табылады. Мемлекеттік ж ү йелерге қ ара ғ анда, оларды ң ед ә уір де ң гейде ө здеріні ң т ұ р ғ ан жері, азаматты ғ ы бойынша б ө лінген адамдарды бірт ұ тас ә леуметтік желіге біріктіретін жа ң а саяси ж ә не м ә дени қү рылымдар құ ру м ү мкіндіктері бар.

Жа һ анды қ а қ паратты қ ке ң істік Ғ аламды қ а қ паратты қ қ о ғ амны ң қ алыптасу ортасы ж ә не негізі. Ғ аламды қ а қ паратты қ ке ң істікті қ алыптастыруда технологиялы қ т ү п қ азы қ болып табылатын, а қ паратты қ қ о ғ ам дамып, қ ызмет ететін қ азіргі компьютерлік технологияларды ң ма ң ызы зор. Қ азіргі компьютерлік технологияларды ң дамуында ғ аламды қ компьютерлік желі Интернетті ң қү рылуы аса ма ң ызды кезе ң болды. Интернет желісі - б ү кіл ә лемде бірнеше миллион адамдарды қ амтып, біріктіретін бірт ү тас а қ парат ке ң істігі. Интернетті қ олданушылар ө те ке ң к ө лемдегі а қ паратты қ қ ызметтерге қ ол жеткізе алады: баспас ө з сайттарын, радио, теледидар, электронды пошта, электронды қ коммерция, телеконференциялар, хабарландырулар та қ тасын, жа ң алы қ тар топтамасын, чаттарды ж ә не т.б. к ө птеген қ ызмет т ү рлерін қ олдана алады.

Жа һ анды қ те ң сіздік Ә лемдік ж ү йе аясында ұ лттар арасында ж ә не ұ лт ше ң беріндегі жеке адамдарды ң арасында ғ ы те ң сіздік. Ә леуметтік ж ү йелерді ң арасында ғ ы те ң сіздікті ө лшеу Gini коэффициенті ар қ ылы, ал ұ лтаралы қ коэффициент басым қ айшылы қ (GDP) ар қ ылы аны қ талады. Б ұғ ан дейінгі те ң сіздікті ң ө лшемі ә р елді ң аума ғ ында б ө ліс те ң сіздігін ескермей, елдерді ң орта табысын есепке алумен шектеліп келген еді. Қ азіргі кезде ғ аламды қ ә ділетсіздікті ң б ү л екі қ ыры ұқ сас ба ғ ытта дамуда, ұ лттар арасында ғ ы алша қ ты қ жеке адамдар арасында ғ ы алша қ ты ққ а да таралуда. Сонымен қ атар жа һ анды қ те ң сіздік ғ аламды қ тепете ң дікті ң де б ұ зылуы болып табылады. Б ү л ө з кезегінде ғ аламды қ ә ділеттілік м ә селесін к ө тереді, ө йткені ғ аламды қ те ң сіздік біреулерге пайда монополиясын, ал екінші біреулерге ауыртпалы қ ә келіп отыр. Со ңғ ы жа ғ дайда, келісуге болмайтын к ө птеген кедей адамдарды ң шектен шы ққ ан к ү йзелісі, кедейлік, тапшылы қ ж ә не бай азшылы қ ты ң асып-шал қ ып ө мір с ү руі. Осылайша, байлар баю ү стінде, ал кедей халы қ ты ң саны к ү н санап артуда. Б ү л Солт ү стік пен О ң т ү стік арасында ғ ы алша қ ты қ ты айдан аны қ етеді; немесе ә лемдік ж ү йе ү шб ө лікті ғ аламды қ болып жіктелуде: ж ү регі, жартылай-шет ж ә не шет айма қ ; немесе бай ж ә не кедей елдер деп б ө лу.

М ү ндай ғ аламды қ те ң сіздікті: Tранс ү лтты қ экономикалы қ ы қ палдасты қ ж ә не жа һ андану н ә тижесі ретінде ү лтты қ бытыра ңқ ылы қ ; Kапиталдарды ң еркін нары ғ ы, сауда мен инвести ң ияларды ң либералдануы, мемлекеттік реттеуді ң болмауы; Xалы қ саныны ң артуы; Oтарлау ж ә не оны ң те ң сіздік м ү расы; Hеоколониализм ж ә не о ғ ан с ә йкес езіп- жаншу; Ү кіметтік шешімдер; Жа ң а технологиялы қ жетістіктерді жасыру; Ә ділетті б ө лісті ң болмауы; Сауатсызды қ ; Таби ғ и апаттар сия қ ты к ө птеген факторлар ар қ ылы т ү сіндіреді.

Тойып тама қ танбау, ашаршылы қ, ө ткір тапшылы қ, табыс к ө леміндегі алша қ ты қ, қ айыршылы қ, СПИД, сауатсызды қ ты ң жа ғ ымсыз салдарын біліммен, демократиямен, "жасыл т өң керіспен", ү кіметтік шаралармен, гендерлік сезімталды қ пен, технологиялы қ алмасулармен, даму ма қ сатында ғ ы ү лкен к ө мектермен, ә діл еркін сауда ж ә не халы қ аралы қ экономикалы қ саясатпен, қ арыздарды қ ыс қ арту мен кешіру, ү лкен адамгершілікпен же ң уге болады.

Жа һ андану ғ а қ арсы қ оз ғ алыс ("жа ң а антикапитализм") Жа һ андану саясатына транс ү лтты қ корпорациялар ж ә не жетекші державалар бірлестіктерімен ж ү ргізілетін жа ң а ә лемдік т ә ртіп орнату ғ а т ү бегейлі, ү зілді-кесілді қ арсы наразылы қ ты ң жа ң а т ү рі. Жалпы ғ а орта қ маркетизация т ү жырымымен неолиберализмді жа һ андану ғ а қ арсылар ө зіні ң басты идеялы қ -саяси д ү шпаны деп санайды. Жа һ андану ғ а қ арсыларды ң пікірінше, нары қ ты қ диктатты ң неолибералды қ саясаты, ө ндірісті ң к ө птеген ү лтты қ салаларын қү лдырау ғ а ә келеді, ү лтты қ к ә сіптер мен қ ол ө нерді жояды, ү лтты қ ауылшар-уашылы қ м ә дениетін к ү йретеді, елдерді ң азы қ -т ү ліктік егемендігіне зиян келтіреді. Жа һ андану ж ә не неолиберализм қ азіргі капитализм идеологиясыны ң ты ғ ыз байланысты т ү жырымдары ретінде қ аралады.

Жа һ андану ғ а қ арсыларды ң идеологтары - П.Бурдье, С.Джордж, Н.Клейн, Д.Бэкон, В.Шива, К.Ллойд, К.Харман, Л.Ларуш, Т.Кларк ж ә не т.б. Қ оз ғ алысты ң идеялы қ ж ә не саяси негізін дамытуда анархизм мен анархиялы қ -синдикализм ө кілдері - Н. Хомский, Ж. Бове к ө рнекті р ө л ат қ аруда. Жа һ андану ғ а қ арсы қ оз ғ алыс студенттік, к ә сіпода қ ты қ, қүқ ы қ қ ор ғ аушылы қ, экологиялы қ, фермерлік ода қ тар, т ү тынушылар қүқ ын қ ор ғ ау қ о ғ амы, ғ алымдар қ ауымдасты қ тары ж ә не т.б. ә рт ү рлі қ о ғ амды қ ү йымдарды біріктіреді. Онда а қ паратты қ - ү йлестіруші орталы қ тарды ң ке ң желісі ж ү мыс жасайды, олар ө з қ ызметін Интернет ар қ ылы ж ү зеге асырады. Оларды ң ішінде: "Destroy IMF" - Халы қ аралы қ валюта қ орыны ң жабылуын талап ететін халы қ аралы қ ү йым; "Friends of the Earth" - желілік экологиялы қ қ ауымдасты қ ; "Transnational" - Транс ү лтты қ корпорациялармен к ү рес ж ү ргізіп, оларды ң ж ү мысыны ң қ аншалы қ ты зиянды екені жайлы а қ парат таратушы халы қ аралы қ ү йым; "Peoples Global Action" - Б ү кіл ә лемдік сауда ү йымы ше ң берінде сауданы ң либерализациясына қ арсы халы қ аралы қ ү йым; "Inpeg" - ә рт ү рлі ү йымдарды ң белсенділерінен қү рал ғ ан, наразьшы қ акцияларын даярлаумен айналысатын, жа һ андану ғ а қ арсыларды ң ү йымдастырушы комитеті.

Жа һ андану ү лгілері Жа һ андану процестері с ү йенетін негізгі қ а ғ идаттар мен тетіктер. Қ азіргі ә дебиеттерде жа һ андануды ң ә рт ү рлі ү лгілері тал қ ыланады, біра қ соларды ң ішінде жа һ андануды ң неолибералды қ ж ә не гуманистік-ноосфералы қ ү лгілері ерекше назар аударады. Сыншыларды ң пікірінше, неолибералды қ ү лгі, жа һ андануды ң жемісін ө здері к ө ретін транс ү лтты қ корпора ң ияларды ң ж ә не дамы ғ ан елдерді ң м ү дделерін ж ү зеге асырады. Н ә тижесінде байлар мен кедейлерді ң арасында ғ ы алша қ ты қ тере ң дей бермек. Б ү кіл ә лемдік банк м ә ліметтері бойынша, 2002 жылы жан басына ша ққ анда ғ ы табысы жо ғ ары ж ә не темен елдерді ң арасында ғ ы айырмашылы қ ед ә уір (с ә йкесінше Жер шарыны ң 15,6% т ү р ғ ындарыны ң табысы жеткілікті ж ә не 42% к ү нк ө ріс к ө зі темен). Жа һ андануды ң неолибералды қ ү лгісі ө ркениеттер қ а қ ты ғ ысы ж ә не экологиялы қ апат қ аупін к ү шейтеді. Жа һ андануды ң гуманистік- ноосфералы қ ү лгісін жа қ таушыларды ң пікірінше, жа һ андану арты қ шылы қ тарын б ү кіл адамзат м ү ддесі ү шін қ олдану ғ а ба ғ ыттал ғ ан. Ол ү шін Т Ұ К-ны ғ аламды қ азаматты қ қ о ғ ам ж ә не оны ң институттарыны ң ба қ ылауына беру керек, б ү кіл ә лемдік қ ауымдасты қ к ү шін кедейлікпен к ү реске, к ө птеген елдерді ң технологиялы қ артта қ алушылы ғ ын же ң уге ж ұ мылдыру керек.

Пайдалан ғ ан ә дебиет Саяси т ү сіндірме с ө здік. – Алматы, Google.kz