Х ү ний сайхан сэтгэл 1980 онд Монгол кино ү йлдвэрт б ү тээсэн хар цагаан кино. Зохиогч - Д.Мягмар, Найруулагч - Б.Нагнайдорж, Зураглаач - Ж.Амаржаргал, Зураач - О.Гэндэн- Осор, х ө гжмийн зохиолч - Б.Дамдинс ү рэн, Гол д ү рд: Дэнзэн - Д.Чимэд-Осор, Д ү р үү дэд: Л.Дуламжав, Л.Жанчивдорж, М.Оюун, Дэлгэцийн б ү тээл

Энэ кинонд орон зай, цаг хугацаа, х ө д ө лг өө ний эх т ө гсг ө лг ү й уудамд орших х ү ний ерт ө нцийн м ө нх амьдралын тухай ө г үү лжээ. Ө тг ө с өө ү дэх, нялхсаа угтах ү ргэлжийн өө дл ө н х ө гжих жам ёсыг усчин ө вг ө н Дэнзэнгийн амьдралаар тодруулж, ерт ө нц ө

Товч намтар Говийн догшин ноён хутагт Дулдуйтын Данзанравжаа Т ү шээт хан аймгийн Говь мэргэн вангийн хошуунд, одоогийн Дорноговь аймгийн Ө рг ө н суманд ядуу ардын х үү болон т ө ржээ. Нялх балчир байхад ээж нь өө д болж, эцгийнхээ хамт айл амьтнаас юм гуйж, баян чинээлэг х ү м үү ст зарцлагдан амь тэжээдэг байжээ. Нэгэн ө д ө р Данзанравжаа аавынхаа хамт баян айлын найранд орж, үү дэнд нь зогсож байлаа. Энэ ү ед бороо ихээр орж байсан гэдэг. Д.Данзан равжаа

. Баян айлын гэрийн хойморт борооны дусал дусахад ө рхийн тэрг үү н, тарган ноён ихэд хилэгнэн уурлаж, гэрээ тойруулж хараад үү дэнд зогссон ноорхой х үү гийн дээр дусаал дусааг ү й байхыг харжээ.Энэ муу нусгайн дээр яагаад бороо ганц ч дусааг ү й байдаг билээ. Гэрийн хойморт суугаа миний дээрээс ингэтлээ дусдагийн учир юу вэ гэжээ

Найранд уригдан ирэгсэд т үү ний ш ү лгийг сонсоод ихэд гайхан бахархаж, х үү г ө х өө рд ө н х ү ндэлсэн гэдэг. Тэгтэл санаандг ү й явдал болж, авьяаслаг ядуу х үү Данзанравжааг ноён хутагтаар тодруулж, т ү вд, монгол бичиг, буддын шашны г ү н ухаан, зан ү йлийн номд суралцуулж эхэлжээ Үүний хариуд жаалхүү Равжаа: Үүл нь гараад бороо орохын цагт Үүдэн болоод хойморын ялгаа юу байх вэ Өвчин болоод үхэхийн цагт Хөгшин болоод залуу юуны ялгаа байх вэ гэж зургаан настайдаа зохиосон Хурмаст тэнгэр шүлгээ уншиж өгчээ Анхны ш ү лэг

Тэр авьяас билгээ т ү шиж 14 наснаасаа Т ү вдийн нэрт ш ү лэгч Гомбо Галданжамцын ш ү лэг дууллыг сонирхон судалж, Монголын олон хошуу нутгаар жуулчлан явж, т үү х соёл, угсаатны з ү йн элдэв сонирхолтой з ү йл цуглуулж, ш ү лэг дуу зохиож байлаа. Данзанравжааг монгол, т ү вд хэлээр нэг мянга шахам ш ү лэг, дуулал зохиосон гэх боловч ө н өө ү ед 400 гаруй ш ү лэг зохиол нь баттай мэдэгддэг байна.

Олон т ү мэнд ихэд алдаршсан зохиолын тоонд Урьхан хонгор, Салж ядах сэтгэл, Сэргэлэн зант Цагаанаа, Духтай хурдан х ү рэн, Ерт ө нц авхайн жам, Ү лэмжийн чанар, Ичиг ичиг зэрэг дуу ш ү лэг нь ордог байна. Данзанравжаагийн сургаалийн ш ү лг үү дээс хамгийн ө рг ө н дэлгэрсэн нь Цагийн жамыг тодруулагч Цаасан шувууны сургаал юм. Дулдуйтын Данзанравжаа бол б ү гчим нийгэмд сэр үү н салхийг сэнгэн үү лж, нам г ү м талд яруу дууг хангинуулж, б ү х нойрмог амьдралыг сэргээн долгилуулж байсан авьяас билэг т ө г ө лд ө р х ү н билээ. М ө н тэрбээр яруу найрагч, зохиолч, шашны томоохон т ө л өө л ө гч, соён гэгээр үү лэгч байлаа.

Дэлхийн энергийн т ө в Говийн з үү н хэсэгт орших Дорноговь аймгийн Хамрын хийд. Энэ газрыг Дэлхийн энергийн т ө в хэмээн нэрлэжээ. Тус газар нь Говийн хутагт Дулдуйтын Данзанравжаагийн эх нутаг юм. Данзанравжаа нь 1820 оноос эхлэн Хамрын хийд, Чойлонгийн хийд, Б ү рдэний хийд зэргийг байгуулан өө д оноос Улаан сахиусны хийд, Цагаан толгойн хийд, Дэмчигийн хийд зэргийг ү ндэслэн барьж, Намтар дуулах дацан хэмээх театр, Номын сан, Х үү хдийн дацан нэртэй сургууль, Гиваадин Равжаалин нэртэй ү змэрийн с ү м санаачлан барьжээ. Данзанравжаагийн уран б ү тээл одоогоор мэдэгдэж байгаа 100 гаруй дуу / үү нээс нэлээд хэсэг нь уртын дуу/, яруу найраг 300 гаруй / үү ний 150 орчим нь т ө вд хэл дээр/, г ү н ухааны Их соён гэгээр үү лэгч

б ү тэн боть, 10 дэвтэр ж ү жгийн зохиол, шашны зан ү йлийн олон арван б ү тээл, олон арван уран зургууд б ү тээсэн Монголын их соён гэгээр үү лэгч, г ү н ухаантан, яруу найрагч, театрын урлагийн анхдагч х ү н юм. Тэрээр эмэгтэй х ү нийг дээдлэн х ү ндэлдэг байсан нэгэн.

1856 онд Данзанравжаа 53 насандаа Манж, Хятадын бодлогоор хорлогдон нас барсны дараа т үү ний шарилыг Балчинчойжоо лам занданшуулан Гивааданравжаалин цуглуулгын с ү мд бусад эд ө лгийн з ү йлстэй хамт авдарлан залсан гэдэг. Харин ө дг өө Дорноговь аймгийн т ө в Сайншанд хотод байрлах музейд нь т үү ний чандар хадгалагддаг юм билээ.

Говийн ноён хутагт 1803 онд т ө рж 53 наслахдаа нэг х ү н битгий хэл нэлээд хэдэн х ү н хийж болохуйц бvтээлийг туурвисан гэж ү здэг. Эдгээр хийд үү дийг говийн догшин ноён хутагт Дулдуйтын Данзанравжаа үү сгэн байгуулсан б ө г өө д эдгээр хийд үү дийн байршил нь з ө в гурвалжин хэлбэртэй юм байна. Энэ газар нь х ү н т ө р ө лхт ө нд био энерги ө г ө х, х ү ний оюуны болон биеийн ядаргааг тайлах энерги эрч х ү чийг сэргээх давтагдашг ү й увидаст газар юм. Цагаан толгойн хийдэд монголын анхны дуулалт ж ү жиг болох Данзанравжаагийн "Саран Х ө х өө " ж ү жиг анх тоглогдож байжээ.

Ү лэмжийн чанар Сургаал Ү лэмжийн чанар т ө г ө лд ө р Ө нг ө тунамал толь шиг Ү зэсгэлэнт царайг чинь Ү звэл лагшин т ө гс маань Ү нэхээр сэтгэлийг булаанам зээ Ө гл өө болгон эртлэн босч Ө нд ө р тэнгэрийг б ү рэн харж бай Огторгуй хурмаст уужмын хутгаа Оюун ухаанд чинь хайрлах болно Оройн б ү хэн нэгийг санаж Одот eрт ө нцийг х ү ндэтгэн харж бай Эрхэст гариг ү зэсгэлэнт с ү лдээрээ Үү рд таныг хайрлах болно Уран б ү тээл

Сургаалын зохиолоос Ө с ө хийн цагт санууштай нь Бишрэл, хичээл, сэтгэл гурав Өө дл ө хийн тулд нягтлууштай нь Сургааль, ү нэн, ү лгэр гурав Ачлахын дээдээр ачлууштай нь Ээж, аав, эх орон гурав Асрахын дээдээр асрууштай нь Ө тг ө с, нялхас, хань гурав Ялахын т ү р үү нд ялууштай нь Бие, хэл, сэтгэл гурав Яруу т ө гс сурууштай нь Яриа, дуу, х ө гжим гурав Эгшин б ү рийд цэгн үү штэй нь Бие, хэл, сэтгэл гурав Эгнэгд тордож явууштай нь Билэг, ухаан, чадал гурав

Бадарч дээшлэхийн ү ндэс нь Сэрэх, санах, тэм үү лэх гурав Баларч дордохын тэмдэг нь Унтах, мартах, тэрслэх гурав Ажиллах цагийн хэмнэл нь Ө гл өө, ө д ө р, орой гурав Амьдрах цагийн хэмжээ нь Балчир, идэр, ө т ө л гурав М ө чид хоосны жишээ нь Ө нг ө, м ө нг ө зэрэглээ гурав М ө нх бусын дохио нь Ө тл ө х, элэх, буурах гурав Ажил б ү тээхийн эрэмбэ нь Мэдлэг, чадвар, дадал гурав Аливаа шинжээс эрхэм нь Мэргэн, т ү ргэн, даамай гурав

Аяа, уул олон боловч хэмээх сургааль М ө чид хоосны жишээ нь Ө нг ө, м ө нг ө зэрэглээ гурав М ө нх бусын дохио нь Ө тл ө х, элэх, буурах гурав Ажил б ү тээхийн эрэмбэ нь Мэдлэг, чадвар, дадал гурав Аливаа шинжээс эрхэм нь Мэргэн, т ү ргэн, даамай гурав Аяа, уул олон боловч Гандирс мэт уул ц өө н Мод олон боловч зандан мэт ү нэртэй мод ц өө н Араатан олон боловч барс мэт х ү чтэй нь ц өө н Шувуу олон боловч тогос мэт шувуу ховор Эрдэнэ олон боловч индранил мэт эрдэнэ ц өө н Морь олон боловч х ү лэг мэт сайхан нь ц өө н Сэтгэл олон боловч буянт сэтгэл мэт сэтгэл ц өө н.

Д.Равжа а Судалса н байдал

Ү лэмжийн чанар т ө г ө лд ө р Ө нг ө тунамал толь шиг Ү зэсгэлэнт царайг чинь Ү звэл лагшин т ө гс маань Ү нэхээр сэтгэлийг булаанам зээ. Үүний

Х ө ш үү н сэтгэлийг уяруулагч Х ө х өө шувууны эгшиг шиг Х өө рх ө н эелдэг ү г чинь Х үү рнэн суухад урамтай Х өө рх ө н аальт мину зээ. Учирмагц сэнгэнэсэн Уран голшиг бие чинь Угаас хамт б ү тсэн Улаан зандан ү нэр шиг Улмаар сэтгэлийг х ө д ө лг ө н ө зээ

Бадмын дундаас дэвэрсэн Балын амт адил Баясгалант ааль чинь Бахдаж ханашг ү й Баярыг улам арвитгана зээ Х ү ний энэ насанд Х ү ссэн хэргээ б ү тээгээд Х ү сэлт тэнгэрийн эдлэл мэт Х ө лг ү й жаргалангийн далайд Х ө вж хамт жаргая аа

Д ө рв ө н улирал Хавар. Ө с ө х цаг Эсэргэн хавар цагийн дохио ирэхэд Эгшиглэн донгодогч олон шувуу жиргэлдэн Ээлжлэх цагийн эргэлтийг мартаад Эг үү рд байгаа хэлбэртэй байдаг л. Энхрийлэн ө сг ө с ө н аав ээжийн хайранд Эрхэлж ө сс ө н жаргалдаа ташуурч Элдэв наадам тохууныг даган явсаар Эргээд ирэх д ө рв ө н далайн жамыг эс мэдэв л.

Зун. Идэр цаг Жаргалтай дэлгэр зуны гурван сард Жигдлэн ургасан таван ө нгийн бадам найгалзаад Жиг үү ртэн олон шувуу нуурын дунд цэнгэхэд Жавартай ө влийн х ү йтнийг мартана л. Захирч сургагчдын сургаалыг огоороод Зальхай найман номыг даган явсаар Завдлага ү г ү й д ө рв ө н далайн Жамыг эс мэдэв л.

Намар. Ө тл ө х цаг Намрын хонгор салхи ирэхэд Навч цэцгийн дуртмал ө нг ө нь сулраад Найгалзах олон цэцгийн ү р жимс нь автаад Нарны дулаан илч нь буурна л. Найртай багын омгоор Найдангуйн таван хорын эрхэнд хучигдаж Найман ч ө л өө т х ү м үү ний биеийг олсноо Насны идрийн цогоор н ө гц өө в л.

Ө в ө л. Ө нг ө р ө х цаг Х ө х ө влийн дохио ирэхэд Х ө вчийн ө нд ө р дээг үү р нь цас будраад Х ү йтэн жаварлавч салхины эрчим чангараад Х ө вчин дэлхийн ө нг ө нь буурна л. Х ү ний биеийн ш ү тээн улмаар Х ө гшр өө д ө тл ө хийн хэрд Х ү чин ба оюун билиг сулран хомстож Х ү чтэй ү йлийн эрхийг дагана л...