Yongin toxtatish uslublari Yonginni ochirish vositalari 1. Dastlabki ot ochirish vositalarini tavsiflangq 2. Mexanizatsiyalashgan ot ochirish vositalari haqida malumot bering. 3. Bazi turdagi olovni ochirish qurilmalarini yozing.

YONGINNI OCHIRISHNING TEXNIK VOSITALARI 4. KHKOO-10 kimyoviy ot ochirgich haqida malumot bering va sxemasini chizing. 5. Karbonat kislotali ot ochirgich OOO-5 ning ishlash prinsipini asoslang va sxemasini chizmada tasvirlang.

Kimyoviy usullar- yonish reaksiyasini tormozlash hisobiga amalga oshiriladi Ot ochirish vositalari asosan 3 guruhga bolinadi: 1) yonishni tugatish usuli boyicha - sovituvchi, aralashtiruvchi (chatishtiruvchi), ihotolovchi, birlashtiruvchi,

Ikkinchi vosita Elektr otkazuvchanligi boyicha - elektr tokini otkazuvchi (suv, bug, kopik) elektr tokini otkazmaydigan (kukunli birikmalar gazlar).

Uchinchi vosita Zaxarligi boyicha - zaxarli (freon, brometil), kam zaharli (karbonad angidrid, azot), zaharsiz (suv, kopik, kukunli birikma);

NAZARIY MA`LUMOTLAR: Yonish jarayonini to`xtatish uchun oksidlanish tiklanish ekzotermik zanjir reaksiyasi uzilishi kerak. Bu reaksiyani tuxtatishning fizik hamda ximik usullari qollaniladi. Fizik usullar - bu alangani yonuvchi modda yuzasidan uzib tashlash, yonuvchi modda yuzalari haroratini alangalanish haroratidan pasaytirish, oksidlovchi modda (kislorod) konsentratsiyasini kamaytirish (kopincha yonmaydigan gazlar konsentratsiyasini oshirish hisobiga) va yonuvchi modda bilan oksidlovchini bir- biridan ixotalash.

Ot ochirish mashinasi

YONGIN

Ogohlantiruvchi belgilari:

Ot uchirish vositasi

Ot uchirish vositalari:

Ot uchiruvchining maxsus kiyimi

Ot ochirishda eng keng tarqalgan modda suvdir. Suv ozining qoyidagi xususiyatlari tufayli otni ochirishda eng afzal modda hisoblanadi. Suvning issiqlik sigimi katta. Yonayotgan yuzaga tushgan suv issiqlikni yutadi. Malumki 1 litr suv taxminan 539 kkal issiqlikni yutadi. Yuqori haroratli yuzaga tushgan suv tezda buglanadi. Buglanish natijasida uning xajmi 1700 marta ortadi va vaqtincha yonayotgan yuzani qamrab olib, havodagi O2 (kislorod) miqdorini kamaytiradi. Uning sirt tarangligi kichik (0,073). Karbonat angidrid gazini yongin chiqqan zonaga yonaltirish natijasida u yerdagi havoning tarkibida O2 miqdorini kamaytirish evaziga yonginni ochirishga erishilgan. Bu gaz yonmaydi. Inert gazlardan yonginni ochirishda azot va argon gazlari ham ishlatiladi.

Ular xam karbonat angidrid singari yonginni ochiradi. Tutun gazlarida kislorod miqdori havodagidan bir muncha kam bolib, taxminan % ni tashkil etadi. Bu gazlar oxirigacha yondirilsa, undagi O2 (kislorod) miqdorini 5-6% gacha tushirish mumkin. Bunday gazlar yonginni ochirishda bemalol qollanilishi mumkin. Ingibitorlar- galloidlangan uglevodlar yonish reaksiyasiga kimyoviy susaytirgich orqali tasir korsatib, yonginni toxtatadi. Kukunli birikmalar - yonayotgan gazlar yengil alangalanuvchan, yonuvchan suyuqliklar kuchlanish ostida bolgan elektr uskunalarini ochirishda ishlatiladi. Kopik- yonayotgan yuzaga tushib, uni qoplab olib, kislorod kirishdan tosadi va ajralib chiqayotgan suyuqlik yonayotgan yuzani sovutadi. Hozirgi paytda kopik gineratorlari keng qollanilmoqda.

Mexanizatsiyalashgan, yani asosiy ot ochirish vositalariga suv nasoslari va avtomashinalar kiradi. Suv nasoslari- umumiy asosga ornatilgan dvigatel va markazdan qochma nasosdan tarkib topgan agregatdir. Tikuv va poyabzal korxonalarida asosan MP-800 va MP-1400 markali va mutanosib ravishda 800 va 1400 markali ish unumdorligiga ega bolgan suv nasoslari ishlatiladi. Bulardan tashqari ot ochiruvchi moddalarni yetkazib berish maqsadida yongin avtomashinalari ishlatiladi. Ularga avtosisternalar, shlang- nasosli avtomobillar, poezdlar va boshqalar kiradi.

Nasosli avtosesterna shaxsiy sostavni, ot ochirish uskunalarini, suv zahirasini va kopik hosil qiluvchi moddani yongin chiqqan yerga yetkazish, hamda ichaklarni vodoprovod tizimiga ulanguncha suv bilan taminlash, suv keltirish va oraliq vazifasini ham otaydi. Ot ochirish mashinalari uchun tikuvchilik korxonalarida maxsus depo quriladi. Ular magistral yollar yoniga barcha obektlariga mashinalar bemalol kirib bora oladigan qilib kuriladi. Ularning xizmat qilish radiusi A,B,V toifali korxonalar uchun 2 km olinadi.

Ot ochiruvchilar alanga va yonginlar paydo bolishini boshlangich bosqichida ularni ochirishga moljallangan. Yonginlarni ochirish sharoitlariga boglik holda ot ochirgichlarning har xil turlari yaratilgan va ular qoyidagi shaxsiy guruhlarga bolinadi: 1. a) kopikli b) gazli v) poroshokli 2. Ot ochirgich moddalarni uzatish usuli boyicha: a) kimyoviy kopiklar b) uglekislotali, aerozolli, havoli-kopikli. 3.Ot ochirgichlarning sigimi boyicha: a) qolda olib yuriladigan 5 l xajmli korpusi bilan: b) sanoatda moljallangan qolda olib yuriladigan 10 l gacha xajmli korpusi bilan; v) kochma va kochmas 10 ldan yuqori xajmli korpusi bilan;

Sanoatda 3 korinishdagi qolda olib yuriladigan kimyoviy kopikli ot ochirgichlar ishlab chiqariladi: ularga KKOO-10, KOO-M va KOOO-9 mm (GOST ) kabilar kiradi. Havoli - kopikli ot ochirgichlarni 2 turi mavjud: a) qolda olib yuriladigan XKOO-5 va XKOO-10. b) kochmas XKOOO-250 va XKOO-100. Poroshokli ot ochirgichlarni bir nechta tiplari ishlab chiqarilgan. Ularga qolda olib yuriladigan XOO-1, KOO-1V va XOO-2 hamda uzatiluvchan XOO-5. XOO-10, XOOS-6, XOSS-10 ot ochirgichlari, bundan tashqari tashiladigan XOOLS 100 va SI -120 ot ochirgichlari kiradi.

KKOO-10; (kimyoviy kopikli ot ochirgich) ximiyaviy kopikni, olovni sundiruvchi qurilmaning turli xil materiallarning yona boshlaganda ochirish uchun qollaniladigan tasiri, shuningdek tez alanga oluvchi suyukliklar, zaryadning ishqoriy va kislotali beradigan moddalarning ochirishda ular samarasizdir. Konstruktiv KKOO-10 olov sundirish qurilmasida pulat korpus zaryadning ishqoriy qismi joylashgandir. U gidro karbonat natriy suvli eritmasi (400 g) va tuzli ekstrakt 150g) dan iborat. Kopikning chidamliligini oshirish uchun miqdoriy qismiga kichik miqdorda vspenivaniya zaryadning kislotali qismi polietilenli stakanga joylashtirilgan va undan sulfat kislota, temir sulfat va alyuminiy sulfat mavjud. Ish bajarilmagan holatda kislota qismi stakanda klapan bilan bekitilgan. Undan song shox maxkamlangan va stakan devoriga prujina bilan qistirilgan.

Olov ochirish qurilmasini harakatga keltirish uchun dastakni yuqoriga burab va olov ochirish qurilmasini tuntarib qoyish kerak. Reaksiya natijasida katta miqdorda uglevodorod 2 oksidi ajralib chiqadi va bosim 0,1 Mpa ga yetganida zapornaya membrana tomon otilib chiqadi. Undan song purkash orqali kopiklar qatlami chiqariladi. Kopiklarning hosil bolish karraligi 6, uni xajmi 43 l, vaqti 60 s.

Uglekislotali ot ochirgichlar OOO-2, OOO-5 kichik turdagi har xil moddalar kuygandan ochirish uchun ishlab chiqarilgan. 1000V dan yuqori bolmagan kuchlanish ostida torgan elektro qurilmalar 400S dan + 500S gacha harorat oraligida qollaniladi. OOO-5 olov ochirish moslamasi qalin devori va 5 l hajmiga mos keluvchi pulat ballonlar rastruba va shfaknoy trubka zapornaya galovkaga burab kirgizilgan. Zaporniy golovka saqlagich membranaga ega Mpa bosimda yorilishi hisoblab chiqilgan. Ishchi zaryad sifatida olov ochirish moslamalarida 6,0 Mpa bosim ostida siqilgan uglekislыy gazdan foydalaniladi. Qurilmani ishlatish uchun saqlagich chekni tortib olib zapornыe klapanni ogadigan puskovoy richagni bosish kerak. Bundan keyin uglerod 2 oksidi sifonnaya trubka rastrub orqali otadi va tashqariga oq qorsimon kopik shaklida +78,5oS temperaturada chiqariladi. OO-5 ning massasi mos ravishda 1,4 va 3,5 kg, zaryad oqimining chiqarish uzunligi 1,5 va 4,5 m, chiqarish davomiyligini 15s ni tashkil etadi. Uglekislotali OUM dan foydalanishda shuni unutmaslik kerakki, SO2 oksidi zaharli gazdir.

TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR : 1. Ot ochirish qurilmalari nima maqsadda qollaniladiq 2. Ot ochirish moslamalari necha turga bolinadiq 3. OUB-3 ot ochirish qurilmasining ishlash prinsipi nimaga asoslanganq

ADABIYOTLAR: 1.G.Yo.Yormatov. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent, Mehnat O. Qudratov, T. Ganiyev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent, Mehnat O. Qudratov, T. Ganiyev. Mehnat muhofazasi. Toshkent Ozinkomtsentr X.Rahimova, A.Azamov, T.Tursunov. Mehnatni muhofaza qilish. Toshkent, Ozbekiston Jamilov M, Parmonov A. Inson faoliyati xavfsizligi. Toshkent. TPDU