Termiz davlat universiteti Ijtimoiy fanlar Fakulteti Amaliy psixologiya Ta`lim yo`nalishi 311-guruh talabasi Bobonov Sardorning Umumiy psixologiya Fanidan tayyorlagan Slaydi

9-mavzu: Tafakkur informatikasi. Reja 1.Tafakkurni izohlashning axborot va psixologik yondashuvlar. 2.Tafakkur taqliliga axborot-kognitiv yondashuv. 3.. Suniy intellekt va inson tafakkuri.

Axborot harakati maydonidir axborot fanlari odamlarning malumot qidirish va ulardan foydalanish usullarini tushunishga qaratilgan tadqiqotlar turli xil sharoitlarda. U oz ichiga olishi mumkin Malumot qidirish va malumot olish, shuningdek, odamlar nima uchun malumot izlashlarini va undan qanday foydalanayotganlarini tushunishga qaratilgan. "Axborot xatti-harakati" atamasi tomonidan ishlab chiqilgan Tomas D. Uilson 1981 yilda va uning kiritilishi bilan tortishuvlarga sabab boldi. Hozir atama qabul qilindi va Axborot xatti-harakatining Uilson modeli axborot xatti-harakatlariga oid adabiyotlarda keng keltirilgan yilda Uilson axborot xatti-harakatini "odamlarning malumot manbalari va kanallariga nisbatan xulq-atvorining umumiyligi" deb tariflagan.

Axborot xatti-harakatlarining turli xil nazariyalari axborot izlash bilan bogliq jarayonlarni tushunishga intiladi. 21-asr boshlarida axborot xatti-harakatlari boyicha eng kop keltirilgan nashrlarning tahlili uning nazariy mohiyatini korsatadi. Axborot xulq-atvori tadqiqotlari psixologiya, sotsiologiya va talimning keng qamrovli tadqiqot paradigmalariga asoslangan turli xil tadqiqot metodologiyalaridan foydalanishi mumkin.

Suniy intellekt yoki tafakkur. XXI asr yuksak texnologiyalar asri, kompyuterlarning eng rivojlangan modellari yordamida ish yuritishga imkon beruvchi malumotlar asri deb etirof etilmoqda. Bu holat "suniy intellekt"(SI) tushunchasining odamlar tilida tez-tez ishlatilishiga zamin yaratdi. Xosh, suniy intellekt nima? Bu - inson tafakkuriga oxshatib, uning ishlash tamoyillariga asoslanib yuratilgan va maxsus kompyuter dasturlari doirasida koplab muammolarni hal qilishga qaratilgan intellekt yoki "aql" turidir.

Bu kompyuter dasturlari insondagi mantiqiy tafakkur qonuniyatlariga asoslanadi. Masalan, MYCIN deb nomlanuvchi dastur yuqumli kasalliklarni diagnostika qilishga moljallangan bolib, u yuzlab tibbiyot xodimlarining faoliyatiday samara bilan ishlab kelmoqda (Mason, 1985). Geologiya, sugurta, mashinasozlik, tibbiyot, ekologiya sohasida ishlab chiqilgan ana shunday dasturlar mashinalarning odamday ishlashini eslatadi. Shunisi xarakterliki, suniy intellektli mashina qanchalik muvaffaqiyatli va samarali ishlamasin, uning ijodkori va yaratuvchisi yana osha odam va uning odatiy tafakkuridir.

Masalan, biror sohada yoki muammo yuzasidan suniy intellekt yaratmoqchi bolgan odam ongi va farosati shu darajada boladiki, u dastlab osha muammoni yechayotgan odam tafakkuri jarayonini "qadamlarga", bolaklarga bolib chiqadi va shu asosda kompyuter uchun dastur yozadi. Bu yana bir marta Inson Ollohning inoyati ekanligi fikriga bizni qaytaradi. Faqat, shunisi borki, ana shunday dasturlarni hamma ham tuzolmaydi, ayrim odamlar mehnati mahsulidan keyin yuzlab, hattoki, minglab odamlar bahramand bolib, ular mehnati yengillashishi mumkin.

Mashhur olim K.Yung insonlarni fikrlashlariga kora asosan ikki toifaga bolgan edi: Intuitiv tiplilar. Bu shunday toifali kishilarki, ularda kopincha hissiyotlar mantiqdan ustun keladi va miya faoliyati boyicha ham ong yarim sharlar faoliyati chapnikidan ustunroq boladi. Korib, his qilib, yorqin emosional munosabat shakllantirilmaguncha, bunday odamlar biror narsa xususida fikrlarini bayon eta olmaydilar.

Fikrlovchi tiplar. Bunday kishilarda doimo mantiq, mulohaza hissiyotlardan ustun boladi va miyasining chap tomoni ongiga nisbatan dominanta (ustun) hisoblanadi. Bundaylar gapira boshlashsa, kopincha, "Faysasuf bolib ket-e", deb ham qoyishadi. Chunki ular ozlarigacha bolgan bilimlar, mantiqiy fikrlash borasidagi yutuqlarga tayanib, doimo togri gapirishga, doimo fikrlarini mantiqan asoslash - argumentasiya qilishga harakat qiladilar. Aniq va texnika, tibbiyot fanlari bilan shugullanuvchilarda ana shu tafakkur tipiga moyillik va psixologik hozirlik bolsa, ular oz kasblari borasida juda yaxshi natijalarga erishadilar. Ulardan farqli, birinchi toifa vakillaridan yaxshi yozuvchilar, shoirlar, tilshunoslar, psixologlar yetishib chiqadi.

Ulardan farqli, birinchi toifa vakillaridan yaxshi yozuvchilar, shoirlar, tilshunoslar, psixologlar yetishib chiqadi. Suniy intellekt yordamida masalalarni hal qilishning kaliti yechimni izlashda tanlanadigan variantlar sonini kamaytirishdan iborat. Buning uchun dastur inson fikrlash jarayonida qollaydigan prinsiplardan foydalanishi lozim. Duglas B. Lenat. "Suniy intellekt" tushunchasi dastlab AQSHda paydo boldi va sekin-asta boshqa davlatlarda ham keng qollanila boshlandi.

1956- yil AQSHda kompyuter va dasturlash sohasidagi 10 nafar amerikalik yetakchi mutaxassisning birinchi uchrashuvi bolib otdi. Osha paytda mutaxassislardan kopchiligi yaqin on yil ichida suniy aql yaratilishi mumkinhgini taxmin qilardi. Chorak asrdan keyin, yani yili suniy intellekt boyicha Kanadada bolib otgan Xalqaro konferensiyada birinchi uchrashuvning onta qatnashchisidan beshtasi qilingan bashoratlar ota optimistik bolganligini, muammolar esa anchagina murakkab ekanligini tan olishdi. Shunday bolsa-da bu yonalishda kopgina ilmiy va amaliy natijalarga erishilgani qayd etildi