Buxoro amaliy bezak san`atining o`tmishi, buguni, ertasi Bugungi talaba, bo'lajak pedagog, o'zbek xalqining hamda o'tmiish bor bo'lgan Markaziy osiyo xalqlarining amaliy va tasviriy san'at borasidagi noyob namunalirini o'zlashtirgan bo'lishi va to'laligicha o'quvchi yoshlarga ulashmogi ayni davr talabidir. Shu sababli bo'lajak rassom-pedagoglarga quyidagi talablar yo'qlanadi; - O'zlari ta'lim berishi lozim bo'lgan o'smir va yoshlarga san'at sirlarini, uning meros namunalarini har tomonlama o'rgatish; - Ayni yangi lanish. rivojlanish davri yosh avlodni bilimdon, yaratuvchan, yuksak madaniyatli va mustaqil mamlakat takdiri uchun masul shaxslar qilib tarbiyalash;
Amaliy-bezak san'atining asosiy badiiy usuli - naqsh, shuningdek buyum tashqi bezalishining unsurlari, masalan, mebelning turli xil naqshlari yoki jonvorlar figuralari korinishidagi detallari. XVIII asrdan e'tiboran faqat tanishtiruv maqsadlariga xizmat qiluvchi buyumlarni tayyorlash bezaklash san'atining alohida sohasi sifatida ajralib chiqa boshlaydi. Bu, misol uchun, turli xildagi marosimbop buyum, tantanavor xonalarning ichki bezaklari, badiiy kashtachilik, zebu ziynatlar. Aynan shunday buyumlarni yaratish bobida bezaklash san'ati gurkirab osdi. XIX asr oxirlari - XX asr boshlarida bezaklash san'ati namoyandalari odamzotning qoimmaqom yashash muhitini yaratishga intiluvchi dizayn san'atining tarkibiy qismlaridan biriga aylandi.
ILK KULOLCHILIK BUYUMLARI QACHON TAYYORLANGAN EDI? Nam tuproq-soyga istalgan shaklni berish mumkin. Loy bir necha kundan song quriydi va metinga aylanadi. Agar loy quritilgan yoki kuydirilgan bolsa, uning tuzilmasi ozgaradi. Kuydirilgan loydan tayyorlangan buyumlar sopol deb ataladi. Sopol bumlarni oz navbatida kulolchilik buyumlari deb atashadi! Nam tuproq-soyga istalgan shaklni berish mumkin. Loy bir necha kundan song quriydi va metinga aylanadi. Agar loy quritilgan yoki kuydirilgan bolsa, uning tuzilmasi ozgaradi. Kuydirilgan loydan tayyorlangan buyumlar sopol deb ataladi. Sopol bumlarni oz navbatida kulolchilik buyumlari deb atashadi! Ilk kulolchilik buyumlari bundan taxminan yil muqaddam yasalgan edi. Saqlanayotgan don savatlardagi teshiklar orqali nish chiqarmasligi uchun bu savatlarni ichidan loy bilan suvab qoyishardi. Ehtimol, kunlardan bir kun oshanaqa savatlardan biri olovga qulab tushadi. Qamishpoya kuyib ketgan va ilk kulolchilik buyumi tayyor bolgan. Ilk kulolchilik buyumlari bundan taxminan yil muqaddam yasalgan edi. Saqlanayotgan don savatlardagi teshiklar orqali nish chiqarmasligi uchun bu savatlarni ichidan loy bilan suvab qoyishardi. Ehtimol, kunlardan bir kun oshanaqa savatlardan biri olovga qulab tushadi. Qamishpoya kuyib ketgan va ilk kulolchilik buyumi tayyor bolgan. Kulolchilik buyumlarini uch turga ajratishgan - loydan yasalgan idishlar, sopol buyumlar va chinni buyumlar. Kulolchilik buyumlarining eng oddiy xili - loy idish - loydan tayyorlanadigan va kuydiriladi. U galvirak va bora-bora suv otkaza boshlaydi Kulolchilik buyumlarini uch turga ajratishgan - loydan yasalgan idishlar, sopol buyumlar va chinni buyumlar. Kulolchilik buyumlarining eng oddiy xili - loy idish - loydan tayyorlanadigan va kuydiriladi. U galvirak va bora-bora suv otkaza boshlaydi
Amaliy sanat, amaliy bezak sanati bezak sanati sohasi; ij-timoiy va shaxsiy turmushda amaliy ahamiyatga ega bolgan badiiy buyumlar tayyorlash va kundalik turmush ashyo-lari (asbob-anjomlar, mebel, mato, mehnat qurollari, kiyim-kechaklar, taqinchoqlar, oyinchoqlar va boshqalar)ni badi-iy ishlash bilan bogliq ijodiy meh-nat sohalarini oz ichiga oladi. Amaliy sanʼat asarla-ri koz bilan korish, his etish va anglash-ga moljallangan. Amaliy sanʼat asarlari va bu-yumlari insonning moddiy muhitini gozallashtirishga, estetik boyitishga xizmat qiladi, ayni paytda ozining korinishi, tuzilishi, xususiyatlari bilan insonning ruhiy holati, kayfiyatiga tasir etadi, bezatilgan narsalar hayotda foydalanilishidan tashqari badiiy qimmati bolgani uchun ham qadrlanadi. Shuning uchun xom ashyoning gozalligi va nafis xususiyatlarini namoyish etish, unga ishlov berish mahorati va usulla-rining kopligi Amaliy sanʼat da estetik tasirni oshiruvchi ahamiyatga ega faol vositalar-dir. Amaliy sanʼat da narsalarning nafisliligiga ikki usul bilan erishiladi: 1) shakli od-diy, jon buyumlarga bezak ishlab badiiy qimmati oshiriladi;
Ganchkorlik Ganchkorlik-sanatimiz faxri, beqiyos va bebaho xazina. Hech shubhasizki, uni chuqur оrganish ilmiy va amaliy ahamiyatga egadir. Ganch оymakorligi sanati asrlar davomida оziga xos uslub bilan rivojlanib keldi. Bu sanatning eng qadimgi, оrta asrlardagi va XX asrdagi rivojlanishini kоzdan kechirib, оrganib chiqsak bu davrlardagi ganch оymakorligi bir-biridan mutlaqo farq qiladi. Qadimgi ganch оymakorligi hajmiy bоlib, realistik tasvirlar asosida ishlangan. Ularda kоpincha odamlar, hayvonlar, qushlar tasviri ishlatilgan. Eramizning birinchi asrlaridayoq kishilar ganchni ajoyib xususiyatga ega ekanligini bilib, qalalar, karvonsaroy va boshqa joylarni bezay boshlaganlar. Bоlib оtgan janglar oqibatida ular vayronaga aylanib, faqat qoldiqlari saqlanib qolgan.
Naqsh arabcha tasvir, gul degan manoni anglatadi. Qush, hayvon, оsilllik, geometrik va boshqa elementlarni malum tartibda takror- lanishidan hosil qilingan bezakdir. Ganchkorlik, kandakorlik, kashtadоzlikda, zar- dоzlik, kulolchilik, zargarlik, gilam tоqish, tоqimachilik, inkurustatsiya', panjaralar va hokazolarda har xil yоllar bilan naqshlar ishlanadi.
Yogoch оymakorligi ham ozbek xalq amaliy bezak sanatining keng tarqalgan bir turi. Bunda biror naqsh yoki tasvir taxta yoki yogoch buyumlarga chizib, kesib, оyib, ishlanadi.
Amaliy san`at da bezak yaratishda naqsh bilan tasvi-riy sanat (haykaltaroshlik, rangtas-vir, ayrim hollarda grafika) qismlari (alohida yoki turlicha birikuvlari) keng qollaniladi. Bazan naqsh yoki tasvir bu-yumlarni shakllantiruvchi asosga aylana-di (panjara guli, tor; gilam, mato gulla-ri va h.k.).