Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Kompyuter injiniringi fakulteti Multimedia texnologiyalari yonalishi guruh talabasi Eshboyev Sarvarning Fizika fanidan tayyorlagan Slaydi MAVZU:QUYOSH FOTOELEKTRIK ELEMENTLARI VA MODULLARI.

REJA: 1. Kirish. 2. Quyosh fotoelektrik elementlari. 3. Quyosh fotoelektrik modullari. 4.Quyosh batareyalari. 5.Xulosa.

Eng yangi texnologiyalar gibrid metodlardan foydalanilmoqda. Bunday gibrid elementlardan foydalanish quyosh energiyasi samaradorligini oshirmoqda. Quyida so`nggi o`n yillikdagi quyosh elementlarining samaradorligi o`zgarishining grafigi keltirilgan. 4-rasm Ko`rib turganimizdek, laboratoriyalarning natijalari allaqachon 45 foizga yaqinlashgan. Albatta, ommaviy tijorat maqsadlarida foydalanishdan oldin, bunday texnologiyalar tezlik bilan rivojlanmaydi, ammo quyosh batareyalari ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish bo`yicha ishlar butun dunyoda doimiy ravishda olib borilmoqda. Ko`rib turganimizdek, maksimal rentabellik juda o`tkazuvchan elementlarda va konsentrlangan yoritishda olinadi. Biz bilamizki, quyosh elementlari yorug`lik bo`lsa elektr energiya ishlab chiqaradi. Quyosh elementining ko`p yoki oz elektr energiya ishlab chiqarish quyosh radiatsiyasiga bog`liq. Quyosh elementlari yoki modullari asosan nominal quvvatiga qarab baholanadi. Nominal quvvat fotoelektrik modulning optimal sharoitda qancha elektr toki ishlab chiqarishining o`lchov birligi hisoblanadi. Quyosh elementlari va panellarining nominal quvvatini aniqlash yoki solishtirish uchun standart sinov shartlari mavjud.

Jismlar faqatgina harakati tufayli energiyaga (kinetik energiya) ega bolmasdan, ozaro ta`siridan ham energiyaga ega boladi- bu energiyani potentsial energiya deyiladi. Quyosh atrofida aylanayotgan yer, yerdan kotarilgan jism, chozilgan yoki siqilgan prujina, zaryadlangan jism va h. k. potentsial energiyaga ega boladi. A) Elastik prujinaning potentsial energiyasi: Elastik prujinani X1 dan X2 qiymatigacha chiziqli deformatsiyalanganda bajarilgan ishni hisoblaymiz (3-rasm). dA = F dX cos α bu yerda F = - kx, α = 1800 Kop sonli molekulalarni bir joydan boshqa joyga kochirish qonvektsiya deyiladi. Qonventsiya tabiiy yoki majburiy boladi. Masalan issiq xonaga tashqaridan sovuq havoning kirishi yoki ventlyatorli isitgichdan havoni xaydash. Elektromagnit tulkinlar yordamida issiqlikni kochirish hodisasi nurlanish deb ataladi. Quyoshdan yerga energiyaning kelishi nurlanishdir.

Ichki energiya Issiqlik jismning toliq energiyasi emas, u issiq jismdan sovuq jismga berilgan energiya miqdori holos. Jism tashkil topgan molekulalar kinetik energiyaga ega. Molekulalarning barcha turdagi energiyalari jismning ichki energiyasini tashkil etadi: - tartibsiz harakat kinetik energiyasi; - molekulalarning o`zaro ta`sir potentsial energiyasi; - atomlar tebranma harakat energiyasi; - atomlar elektron kavatlari energiyasi; - elektrostatik va gravitatsion maydonlar energiyasi; - elektromagnit nurlanish energiyasi; Termodinamik sistema ichki energiyasi holat parametrlari P,V,T lar funksiyasidir. Sistema ichki energiyasining ozgarishi boshlangich va oxirgi ichki energiyalar bilan ifodalanadi: U =U2-U1 Suyuqlik va qattiq jismlarning ichki energiyasi yoqoridagi barcha energiyalarni oz ichiga oladi, shuning uchun uni aniqlash murakkab. Ideal gazlar molekulalari asosan kinetik energiyaga ega bolgani uchun, bu energiyani hisoblash qulaydir. Bir atomli gaz ichki energiyasiga teng boladi.

Atmosfera havosi zarrachalarining hajmlari kichik bolganda quyosh nurining qisqa tolqinlarini (binafsha, kok va yashil) jadal sochadi va nurning katta tolqinlarini (qizil, sariq) yomon sochadi. Shu sababli, havoning rangi yuqori qatlamda, yashil yoki kok rangda (havorangda) boladi. Malyus qonuni Shunga asosan, tabiiy yoruglikni, bir xil jadallikka ega bolgan va bir-biriga perpendikulyar tekisliklarda qutblangan, ikkita elektromagnit tolqinlarning bir-birini ustiga tushishi deb tasavvur qilish mumkin. Agarda, polyarizatorga I 0 =E yilga Maks Plank absolyut qora jismdagi nurlanish muammosini hal etdi va issiklik nurlanish spektrini aynan ifodalovchi formulani olishga muvaffaq boldi. Ammo Plank buning uchun modda-nurlanish ozaro tasiri haqidagi klassik fikrlarga mutlaqo zid bolgan taxminini yuritishga majbur boldi. Uning taxminiga asosan, elektromagnit nurlanishi energiyasi uzluksiz ravishda emas, balki alohida diskret porsiyalar-kvantlar holida atomlarda yutilishi va nurlanishi mumkin. Bunda energiya kvanti v nurlanish chastotasi bilan h universial doimiy kupaytmasiga teng bolishi kerak ekan.

Plankning kvantlar goyasiga binoyan jismlarning nurlanish energiyasini yutish va chiqarish jarayoni uzlukli ravishda yuz beradi. Bu goya klassik mexanika va statistik fizika echa olmagan issiklik nurlanish muyammosini hal qilib issiklik nurlanishi nazariyasini yaratishga olib keldi. Shu davrdan boshlab fizikaviy kattaliklar faqat uzluksiz ozgaruvchi kattaliklarni qabul qilmay, balki uzlukli, diskret ozgaruvchi kattaliklarni ham qabul qilishi mumkinligi katta ahamiyatga ega boldi. Plank goyasiga asosan jismlarning nurlanishi uzluksiz emas, balki alohida-alohida porsiyalar bilan, yani kvantlar sifatida chiqariladi. Tabiatda nur chiqarish xodisalari juda kopdir. Nurlanish ximiyaviy reaksiya natijasida, gazlardan elektr toki otish jarayonida, qattiq jismlarni tezlatilgan elektronlar dastasi bilan bombardimon qilinganda va nihoyat jismlar haroratini kotarganimizda hosil boladi. Nurlanishning eng kop tarqalgan turi – jismlarni qizdirishda paydo boladigan nurlanishdir. Bu issiqlik nurlanishi deb ataladi. Ixtiyoriy jismning nur chiqarish va nur yutish qobiliyatlari ortasida aniq boglanish Kirxgof qonuni deb ataladi.

Harakat qiluvchi yoruglik kvantlarini Eynshteyn fotonlar deb nomladi va yoruglik fotonlar tarzida nurlanadi, tarqaladi, yutiladi, umuman olganda yoruglik fotonlar sifatida mavjuddir deb takidladi. Formulalar yoruglik kvant nazariyasining asosiy formulalari bolib, yoruglik kvantining -energiyasi va p - impulsini yassi monoxromatik tolqinning -chastotasi va -tolqin uzunligi bilan boglaydi. Yoruglik kvant nazariyasini mohiyati shundan iboratki, mikrosistemalar (masalan elektron, atom, molekula) va yoruglik ortasidagi energiya va impulsning almashinuvi biror yoruglik kvantlarining paydo bolishi va boshqasining yoqolishi bilan aniqlanadi. Shu fikrni tasdiqlash maqsadida yoruglikni biror bir sistema bilan ozaro tasirini, yani toqnashuvini korib chiqaylik. Yoruglik kvanti bilan tuqnashuvdan oldin sistemani energiya va impulsini mos ravishda E va P orqali belgilasak, u xolda toknashuvdan keyin bu kattaliklar E va P qiymatlarni qabul qiladi. Shu bilan birga n va k orqali biz toqnashuvdan oldin yoriglik kvantining energiyasini va impulsini belgilasak, u xolda toqnashuvdan keyin shu kattaliklarni n va k orqali belgilab olamiz. Umuman olganda, toqnashuv deganda biz quyidagini tushunishimiz kerak. Sistemani yoruglik bilan toqnashishi natijasida - chastota va k -yonalishga ega bolgan elektromagnit tolqining energiyasi