Andijon mashinasozlik instituti Transport lagistika fakulteti MM va TX yo ʻ nalishi 1-Kurs K guruh talabasi Norpo ʻ latov Asilbekning fizika fanidan Andijon mashinasozlik instituti Transport lagistika fakulteti MM va TX yo ʻ nalishi 1-Kurs K guruh talabasi Norpo ʻ latov Asilbekning fizika fanidan

Ochiq tizimlarda Entropiyaning lokal kamayishi. Dissipativ strukturalar

Reja: Izotermik jarayon Gazlarning aralashishi-diffuziya Entropiya Termodinamik jarayonlar Entropiyaning ozgarishi

Izotermik jarayon (T=const). Bu xil jarayonlarga moddaning faza ozgarishi, yani bir agregat holatdan ikkinchi agregat holatga, bir kristall moddadan ikkinchisiga otishi kabi jarayonlar misol boladi.

Bu jarayonlarda T turgun bolganligidan yuqoridagi tenglamadagi T ni integralning tashqarisiga chiqarib, chiqarib, jarayonning yonalishi malum bolganligidan (izotermik jarayon) ni olamiz: Q – tola funksiya xossasiga ega, Q ni integrallashmumkin. AB oz-ozicha boruvchi, BC oz- ozicha bormaydigan qaytmas jarayonlar, B muvozanat holat Q T entropiyaning issiqlik effekti (yashirin otish isssiqligi).

Gazlarning aralashishi – diffuziya. Ikki xil gaz devor bilanajralgan bolsin, birinchi gazdan n 1 mol (hajmi V 1 ) va ikkinchisidan n 2 mol (hajmi V 2 ) olaylik. Devordagi teshik orqali gazlar bir-birida diffuziyalansin. Malum vaqt otgandan song butun hajmda (V 1 +V 2 ) ikkala gaz bir tekisda taqsimlansin. Bu jarayon turgun harorat va turgun bosimda borsin. Bu jarayon natijasida birinchi gaz V 1 dan (V 1 +V 2 ) gacha, ikkinchi gaz esa V 2 dan (V 1 +V 2 ) gacha kengayadi. Yuqoridagi tenglamaga muvofiq birinchi gaz entropiyasining ozgarishi :

Entropiya Protsesslarning yonalishini avvaldan aytib berish imkoni t e r m o d i n a m i k a ikkinchi qonunining asosiy mazmunini tashkil etadi. Nemis fizigi R. Klauzius protsessning bir tomonlama kechishiga olib keluvchi cheklashni tahlil qilib S funksiyani kiritdi va uni entropiya deb atadi. Klauzius tarifida (1865) termodinamikaning ikkinchi qonuni shunday ifodalanadi: «Ozgarmas energiyaga ega sistemalarda oz-ozicha kechadigan protsesslarda entropiya hamisha osib boradi». Shunday qilib, agar bolsa, sistema, oz- ozicha A sharoitdan V sharoitga otadi. Aks holda: teskari protsess oz-ozicha kechadi. Entropiyaning qizish, sovish, erish, buglanish, ximiyaviy reaktsiyalar va shu kabilar bilan bogliq bolgan turli protsesslarda ozgarishini hisoblashning umumiy usullari mavjud. :

Atomlar olamida tartib va tartibsizlik : tartibsizlik osha borgan sari entropiya o sib boradi

Suv bugi entropiyasi suv enstropiyasidan katta; suv entropiyasi muz entropiyasidan katta.

Erish temperaturasi qaynash temperaturasiga oxshash bosimga bogliq boladi. Eriyotganda hajmi ortadigan moddalar (bundaylar juda kopchilikni tashkil etadi) uchun bosim ortishi bilan erish temperaturasi ham ortadi va aksincha. Muz eriganda hosil bolgan suvning hajmi kichik boladi (shuning uchun suv muzlayotib, trubalarni yorib yuboradi) va bosim ortganida muz pastroq temperaturada eriydi. Vismut, galliy, choyanning bazi markalari ham xuddi shunday.

Termodidamik jarayonlar Termodinamik jarayonlar bir necha sinfga bolinadi:ozicha boruvchi, oz-ozicha bormaydigan, muvozanat-nomuvozanat, termodinamik qaytar-qaytmas jarayonlar va hokazo. Oz- ozicha boruvchi va oz-ozicha bormaydigan jarayonlar. Tabiatda mavjud jarayonlar malum tomonga yonalgan bolib, ularni > qaytarish uchun energiya sarflash kerak boladi. Masalan, doim issiqlik issiq jismdan sovuq jismga ozicha otadi, turli bosimdagi gazlar oz bosimini tenglashtirishga intiladi, ishqalanish jarayonlarida ish issiqlikka aylanadi, elektr yuqori potensialdan past potensial tomon otadi, idishlarga solingan suyuqlikning sirti tenglashadi, turli bosimdagi gazlar yuqori bosidan past bosim tomon,yani tenglashish tomoniga boradi va hokazo.

TURLI JARAYONLARDA ENTROPIYANING OZGARISHI Tabiatdagi barcha real jarayonlar qaytmas jarayonlar ekanligi yuqorida qayd qilindi. Qaytmas jarayonlarda entropiyanng ozgarishi ds>dQ/T va TdS>dQ tenglamalar bilan ifodalanadi. Lekin bu tenglamalar tengsiz bolganligidan ulardan foydalanib, enropiyaning ozgarishini hisoblab chiqarish mumkin emas. Ikkinchidan, entropiya holat funksiyasi bolib, uning ozgarishi jarayonning qaytar yoki qaytmas tarzda borishiga bogliq emas.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari, -Toshkent, 1997 y. 2. Yusupbekov N.R. va boshqalar. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish., -Toshkent, 1982 y. 3. Mansurov X.N. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish,-Toshkent 1987 y. 4. Abdusamamadov, Zakirov, Ziyayev Fizik va kolloid kimyo Toshkent S.N. Aminov, M.M. Qurbonova, M.M. Raxmatulla е va 5. FIZIK VA KOLLOID KIMYO FANIDAN O`QUV - USLUBIY MAJMUA Toshk е nt

E`tiboringiz uchun rahmat