1-Modul. Kompyuter kommunikatsiya texnologiyalari 1-Mavzu: Tarmoq texnologiyalari fani haqida tushunchalar

O`quv yuklamalari hajmining mashg`ulotlar bo`yicha taqsimoti (soatlar) Hammasi Jami auditoriya soati Ma'ruza Amaliy mashg`ulot Laboratoriya mashg`uloti Mustaqil ish – informatika o`qitish metodikasi 4-sеmеstr

1. Douglas E. Comer. Computer Networks and Internets (6th Edition). Pearson. USA, pages. 2. James F. Kurose, Keith W. Ross. Computer networking: a top-down approach (6th Edition). Pearson Cloth Bound with Access Card, USA,2013,889-pages 3. M Aripov. B.Begalov va boshqalar. Axborot texnologiyalari. O'quv qo'llanma- Т.: Noshir, 2009 y. 4. Sattorov A. Informatika va axborot texnologiyalari. Darslik. - Т.: Oqituvchi, 2011 y. 5.M.Aripov, M.Muhammadiyev. Informatika, informasion texnologiyalar. Darslik. Т.: TDYuI, 2004 y. 6. Эндрю Таненбаум, Дэвид Уэзеролл. Компьютерные сети. Издательство ПИТЕР 2012 г. 960 стр. 7.Р.Хамдамов ва бошкалар. Таълимда ахборот технологиялари. Услубий кулланма. Тошкент. Узбекистон милий энциклопедиями 2010 й. 8. Виктор Олифер, Наталия Олифер. Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы. Учебник. Издательство ПИТЕР 2016 г. 992 стр.

1. Begbotayev A.E., Yusupov R.M. Tarmoq texnologiyalari. Oquv qollanma. – Toshkent. Tafakkur nashriyoti b 2. Begbotayev A.E. Tarmoq texnologiyalari fanidan laboratoriya mashgulotlari. Uslubiy qollanma. Jizzax: Jizzax davlat pedagogika instituti bosmaxonasi b. 3.Бегбўтаев А.Э.Тармоқ технологиялари электрон ўқув қўлланма // Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги гувоҳномаси. –Тошкент ДГУ – Tarmoq texnologiyalari elektron kursiwww.tartex.uz 5. Tarmoq texnologiyalari mobil ilovasi 6. JDPI_Tarmoq_texnologiyalari - telegramm kanali

1. Axborot – kommunikatsiya texnologiyalari haqida tushuncha. 2. Kompyuter tarmoqlari va uning asosiy tushunchalari 3. Kompyuter tarmoqlari tarixi 4. Kompyuter tarmoqlari klassifikatsiyasi 5. Kompyuter tarmog'i tarkibiy qismlari

"Texnologiya" tushunchasi yunoncha "texnos" (techne) va "logos" (logos) so`zlaridan tashkil topgan bo`lib, "Hunar fani"ni o`rganish degan manoni anglatadi. Bu tushuncha texnik taraqqiyot mazmunini ifodalashga xizmat qiluvchi tushuncha sifatida ilk marta 1872 yilda qo`llanilgan.

Axborotli – nuqtai nazar moddiy va manavi boyliklarni ishlab chiqarishning tamoyillari va usullarini bayon qilinishini amalga oshiradi. Uskunaviy - nuqtai nazar ishlab chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan mehnat qurollari yaratish texnologiyasini amalga oshiradi. Ijtimoiy - nuqtai nazar xodimlar va ularni tashkil qilishni amalga oshiradi.

Axborot texnologiya - obyekt, jarayon yoki hodisa (axborot mahsulot) holati haqida yangi sifatdagi malumotlarni olish uchun foydalanadigan malumotlarni (birlamchi) yigish, ishlov berish va o`zatish vositalari, hamda usullari majmuasidir.

Kommunikatsiya (лат. communicatio сообщение, передача) axborotlarni bir joydan ikkinchi joyga etkazish tushuniladi. Kommunikatsiya yoki telekommunikatsiya - manba (transmitter) va qabul qiluvchi (receiver) ortasida masofadan turib malumot almashinishni bildiradi. Kommunikatsiya texnologiyalari

Telekommunikatsiyalar – signallar, belgilar, matnlar, tasvirlar, tovushlar yoki axborotning boshqa turlarini otkazgichli, radio, optik yoki boshqa elektromagnit tizimlaridan foydalangan holda uzatish, qabul qilish, qayta ishlashni tushuniladi. (Telekommunikatsiyalar togrisidagi OzR Qonunidan) Keng ma'noda telekommunikatsiya - bu bir-biri bilan bevosita aloqada bola olmaydigan masofada turuvchi sub'ektlar (odamlar, uskunalar, kompyuterlar) ortasidagi muloqotdir. (tele- uzoqdagi, kommunikatsiya- aloqa, xabar).

Ах borot tizimi va texnologiyalari Ахborot tizimi Теlekommunikatsiya tizimi Kompyuter tizimi Korxona tizimi

Axborot tizimi va axborot almashish Internet tarmog`i orqali kompyuterlar o`rtasida malumot almashish jarayoni

Ma'lumotlarga ishlov bеruvchi axborot tеxnologiyalari Boshqarishning axborot tеxnologiyalari Ofis(idora)ning axborot tеxnologiyasi

Ular ma'lum algoritmlar boyicha boshlangich ma'lumotlarga ishlov bеruvchi masalalarni еchishga muljallangan. Masalan, xar bir firmada ozining xodimlari haqidagi axborotga ishlov bеruvchi axborot tеxnologiyasi albatta bolishi kеrak.

Ularning maqsadi ish faoliyati qaror qabul qilish bilan bogliq bolgan insonlarning axborotga bolgan talabini qondirishdan iborat. Boshqarishning axborot tizimlari tashkilotning otmishi, hozirgi holati va kеlajagi haqidagi axborotni xam oz ichiga oladi.

Avtomatlashtirilgan ofisning zamonaviy axborot tеxnologiyalari bu tashkilot ichidagi va tashki muhit bilan kommunikatsion jarayonlarni kompyutеr tarmoqlari va axborotlar bilan ishlovchi boshqa zamonaviy vositalar asosida tashkil etish va qollab-quvvatlashdan iborat. Buning uchun mahsus dasturiy vositalar ham ishlab chiqilgan. Ulardan biri Microsoft Offise dasturlar pakеtidir. Uning tarkibiga Word matn muxarriri, Excel elеktron jadvali, Power point taqdimot uchun grafikani tayyorlash dasturi, Microsoft Access ma'lumotlar omborini boshqarish tizimlari kiradi.

Axborotlashgan jamiyat jamiyatning kopchilik a'zolari axborot, ayniqsa, uning oliy shakli bolmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band bolgan jamiyatdir.

Tarmoq texnologiyalari bu - (ingl: network technologies, rus: сетевые технологии) tarmoq rejimida muloqotda bolish imkonini beruvchi texnologiyalar. Tarmoq texnologiyalari – bu kompyuter tarmoqlarini tashkil etish, muvofiqlashtirishda ularning dasuriy- qurilmaviy tarkibini minimal darajasini aniqlovshi standartlar to`plami. Qoida sifatida tarmoq texnologiyalari tarmoq topologiyasini, shuningdek, kanallar darajasining protokolini aniqlaydi va belgilaydi.

Kompyuter tarmogi (Computer NetWork, net–tarmoq, va work–ish) – bu kompyuterlar ortasida axborotlar almashinuvi tizimidir.

Kompyuter (hisoblash) tarmog'i– aloqa kanallari yordamida ma`lumotlarni tarmoqlangan qayta ishlashning yagona tizimiga ulangan kompyuterlar va terminallar to'plami bo'lib, u ko'p mashinali birlashmaning eng yuqori shaklidir.

Kompyuter tarmog'i "tarmoq abonenti", "stansiya" "fizik uzatish muhiti kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan boladi.

Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni istemol qiluvchi ob`ektdir. Stansiya– axborot uzatish va qabul qilish bilan bogliq vazifalarni bajaruvchi ob`ektdir. Fizik uzatish muhiti– elektr, radio yoki boshqa signallar yordamida amalga oshiriladigan aloqa kanali va ma`lumotlarni uzatish, qabul qilish qurilmalaridir.

1957 yil AQSH da harbiy sohada qollash uchun ARPA (Advanced Research Project Agency) tashkiloti tuzildi. (Bu tashkilot 12 yil vaqt bir necha milliard sarf xarajat qilib ozining tarmogini yaratdi)

1969 yilda Amerika Qoshma Shtatlarining mudofa vazirligi tamonidan tashkil qilingan ARPANET kompyuter tizimi birinchi kompyuter tarmogiga asos solib berdi, Hozirda u MILNET harbiy tarmoq sifatida ishlatiladi. Леонард Клейнрок – один из авторов технологии коммутации пакетов - рядом с первым интерфейсным процессором сообщений (коммутатором пакетов)

ARPAnet 1975 yilda NCP (Network-Control Protocol) – birinchi protokol (RFC 001) RFC ALOHA, 1973 Норм Абрамсон Роберт Меткалф. Ethernet Ananaviy standartlarga misollar: IP, UDP, TCP, HTTP, SMTP, FTP, DNS, URL, NAT…

USENET (1979) – yangiliklar va elektron pochtaning xalqaro tarmogi. Universitetlar ortasida Aloqa ornatish maqsadida ish boshlangan bu tarmoq xozirda AQSh ning deyarli barcha universitetlarini KT orqali birlashtiradi. Xatto undan foydalanuvchilar juda kopayib ketgani tufayli grafikning ancha qismini UUNET tarmogiga topshirgan. UUNET tarmogi shu maqsad uchun xam yaratilgan.

Bitnet (1981) - bu tarmoq internetda bugungi kun tarmogi deb yuritiladi, bu tarmoqning qulaylik tarafi shundan iboratki, bu tarmoq Nyu-York va Yel universitetlari tamonidan ishlab chiqilgan Yevropa, AQSh qitasi, Meksika va boshqa mamlakatlarni birlashtiruvchi kompyuter tarmogi bolib, u alohida ajratilgan kanallar orqali aloqa boglaydi. Bu tarmoq OSI - ochiq xalqaro boglanish tizimi va TCP/IP qaydnomalariga mos tushmaydi. Uning bir xususiyati shundaki uzatilgan axborotlar uchun xaq tolanmaydi.

CSNET- (1981) - bu tizim kompyuter va fan tarmogi deb yuritiladi, tizim ish faoliyatini faqat azolik badallari va xizmat uchun tolovlar hisobidan ishlaydi. U butun dunyo olimlarini birlashtiruvchi tarmoq bolib, internet tarkibiga kiradi va TCP/IP qaydnomasida ishlaydi.

EUNET (1982) – Europe Union Network (Yevropa kompyuter tarmogi uyushmasi). Uning markaziy qismi Amsterdamda joylashgan. U asosan UNIX amaliyot tizimida va UUCP va TCP/IP da ishlaydi. EARN (1983) - Yevropa kompyuter tarmogiga birlashtirilgan bolib, juda kop ilmiy tadqiqot muassasalarini birlashtiradi. Uning qaydnomasi RSES bolib, ajratilgan kanallar orqali malumot almashinadi, oz- ozini xojalik 3 hisobotda qoplash asosida ishlaydi.

FIDONET (1984) – shaxsiy kompyuterlar bilan MS va PS DOS boshqaruvida ishlaydigan tarmoq. Fayllarni telefon simlari orqali uzatadi va UNIX amaliyot tizimida ishlaydigan kompyuterlar bilan boglanishi mumkin. Fayllarni, bildirishni va yangiliklarni UUCP/USWET tarmoqlari bilan uzatilishi mumkin.

1983 yilda - Internet tashkil etildi. Internet- axborotlar bilan mustaqil almashish imkonini yaratdi. Internet (International Network – xalqaro kompyuter TARMOQ) butun dunyoni qamrab olgan global kompyuter tarmogidir yillar ortalarida Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun qollanila boshladi.

JUNET (1984 yil) - Yaponiyaning UNIX mashinalari tarmogi JANET (1984 yil) - Buyuk Britaniyaning birlashgan akademik tarmogi

Kompyuter tarmoqlari quyidagi belgilari boyicha klassifikatsiyalanadi: Geografik (hududiy) joylashuvi boyicha; Geografik (hududiy) joylashuvi boyicha; Ishlab chiqarish bolimlarining miqyosi boyicha; Ishlab chiqarish bolimlarining miqyosi boyicha; Boshqarish usuli boyicha; Boshqarish usuli boyicha; Axborotni uzatish tezligi boyicha; Axborotni uzatish tezligi boyicha; Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi boyicha. Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi boyicha.

Abonent tizimlarining xududiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy turkumga ajratish mumkin: Lokal tarmoqlar- Lokal tarmoqlar- (LAN– Local Area Network); Mintaqaviy tarmoqlar- Mintaqaviy tarmoqlar- (MAN– Metropolitan Area Network); Global tarmoqlar- Global tarmoqlar- (WAN– Wide Area Network);

Simsiz Yer usti kanallari Suniy yoldosh kanallari

420 dan 720 Kbit/s gacha 10 m BLUETOOTH 54 Mbit/s WI-FI

KOMPYUTER TARMOQLARI XIZMAT KORSATISH DOIRASIGA QARAB QUYIDAGILARGA BOLINADI. LANCANMANWANGAN

LAN LOCAL-AREA NETWORK Lokal tarmoq chegaralangan sohadagi kompyuterlarni birlashtirish imkoniyatini beradi.

CAN CAMPUS-AREA NETWORK Kampus tarmoq, ozaro yaqin binolarda joylashgan lokal tarmoqlarni birlashtirish uchun moljallangan.

MAN Metropolitan-Area Network Shahar, tuman yoki uncha katta bolmagan hududni qarab oluvchi tarmoq.

WAN Wide-Area Network Katta mintaqalar, davlatlar, kontinentlarning hududida joylashgan LAN, MAN tarmoqlarni va boshqa turdagi segmentlarni birlashtirish uchun moljallangan tarmoq.

GAN Global-Area Network Barcha davlatlar va kontinentlarni birlashtiruvchi hamda yer sharining ixtiyoriy nuqtasidagi axborot resurslariga murojaat qilish imkoniyatini beruvchi umumplanetar tarmoq.

WAN MAN LAN GAN TERRITORIAL SOHASI ASOSIDA TARMOQLAR IYERARXIYASI Magistral tarmoqlar sathlari Shahar mashtabidagi tarmoqlar sathlari Lokal tarmoqlar sathlari

Masofa boyicha tartiblanishi JoylashuviSinf 1 m Bir kishi atrofidagi territoriya (HAN) Shaxsiy tarmoq. 10 m Xona (kvartira) (LAN) Lokal tarmoq 100 m Bino (LAN) Lokal tarmoq 1 km Shahar tumani (LAN) Lokal tarmoq 10 km Shahar (MAN) Shahar mashtabidagi tarmoq; 100 km Kontinent (WAN) kengmashtabdagi tarmoq; km va undan ortiq Planeta (GAN) Internet