. TAKOMILLASHMAGAN ZAMBURUGLAR.

Takomillashmagan zamburuglar sinfi (Fungi imperfecti) ga mitseliysi yuksak darajali, kop hujayralardan tashkil topgan, biroq xaltacha va bazidiyalar hosil qilmay, konidiyalar yordamida hamda bevosita mitseliy bilan kopayadigan zamburuglar kiradi. Ular tabiatda juda keng tarqalgan bolib, tuproq va osimlik qoldiqlarida saprofit, yuksak osimliklarda parazit holda yashaydi. Zamburuglarning foydali turlari ham mavjud. Bunga moddalar almashinuvida faol qatnashuvchi tuproq saprofitlari, nematodlarni tutishga qobiliyatli yirtqich zamburuglar, ozidan har xil fermentlar, antibiotiklar, toksinlar chiqaruvchi zamburuglar misol boladi. Bu sinf quyidagi uchta asosiy tartibga bolinadi.antibiotiklar

ОТДЕЛ ДЕЙТЕРОМИЦЕТЫ GifomitsetlarMelankoniumlarSferopsidlar Gifomitsetlar (Hypomycetales) tartibi vakillarining konidiyabandlari vegetativ mitseliyda bittadan joylashadi yoki ular qoshilib ensiz boglam hosil qiladi. Melankoniumlar (Melanconiales) tartibi vakillari konidiobandlari chuvalgan gifalarning ustida zich qatlam hosil qiladi. Sferopsidlar (Sphaerosidales) tartibi vakillari konidiobandlari kopincha uchi ingichka teshikli, ichi bosh, dumaloq yoki tuxumsimon tanacha – piknidiya rivojlanadi. Koremiya Loje Piknida Soliter konidioforlar

Turlari Respublikamizda asosan istemolbop turlardan shampinon, kok oyoq (sinyaya nojka), veshenka, qoziqorin (smorchok), qoziquyruq (bely grib), qozidumba kabi turlar, zaharli turlardan esa lepiota turkumining aksariyat vakillari, Agaricus, xonthodefmus, Agaricus gennadii va boshqalar keng tarqalgan. Zaharli turlari. Qizil mogor, oq popanak, satanin zamburugi kabilar zaharli hisoblanadi. Agar qoziqorin rangi yashilsimon, kokimtir yoki qoramtir bolsa, yoqimsiz hid taratib, qolingizga yopishsa, bilingki, bu mahsulot istemolga yaroqli emas! Qolaversa, qo'ziqorinlarni meyorda istemol qilish lozim.rangi yashilsimon

Zamburuglar organik moddalarni chiritishda ishtirok etadi. Simbioz hayot kechiradi (mikoriza). Qoziqorin va qalpoqchali zamburuglar oziq – ovqat sifatida foydalaniladi. Achituvchi zamburuglar spirtli ichimliklar tayyorlashda, novvoychilikda, ulardan olingan fermentlar, yengil sanoat va oziq – ovqat sanoatida ishlatiladi, hamda achituvchi zamburuglardan polivitaminlar tayyorlanadi. Salbiy tomoni, oziq – ovqatlarni buzadi, yogochlarni chiritadi. Kasalliklarni keltirib chiqaradi. Mutaxasislarning bergan malumotiga kora yogochni chirituvchi zamburuglar uning 30% ini mutlaqo yaroqsiz holga keltirishi mumkin ekan. Mitseliysi kop yil yashaydigan zamburuglar ham bor. Jumladan, patogen va parazit zamburuglar mitseliysi bir necha yillab yashaydi. Shuningdek, sklerotsiylari va turli tuman sporalari bilan uzoq vaqtgacha saqlanadigan zamburuglar ham boladi. Kop sporalar quruq holatda hayotchanligini on yillab saqlashi mumkin. Muhim fiziologik xususiyatlari; zamburuglarning rivojlanishi uchun kislorod zarur bolib, aerob organizm hisoblanadi. Lekin ayrim zamburuglar, masalan, achitqi zamburuglariga ozgina kislorod ham yetarli. Kop zamburuglar turli xil (spirtli, limonli) achitish xususiyatiga ega. Zamburuglar C da yaxshi osadi, bazilari C da ham osaveradi. Zamburuglarning osishi uchun yoruglik zarur emas, lekin quyosh nuri ularning osishi va spora hosil qilishiga salbiy tasir etadi.

Zamburuglarning sifati Qoziqorin xarid qilayotganda avvalo, uning tashqi korinishiga qarash kerak: yuzasi silliq va barra korinishidagilarning sifati yaxshi boladi. Yumshoq va solib borayotganlari esa aksincha. Qoziqorin qalpoqchasi bandiga yaxshi birikkan bolishi kerak. Yana sifati buzilmagan zamburug yoqimsiz hid taratmaydi.

Tabiat va inson hayotidagi ahamiyati. Kriptokozli bemor Infektsiyalangan sichqonchaning o'pkasidan olib tashlangan kriptokok hujayrasi To'qimalarda kriptokokk hujayralari Zamburuglarning tabiatda ahamiyati katta. Ularning saprofit vakillari bakteriyalar bilan birga, organik moddalarni anorganik moddalarga aylantirishda muhim rol oynaydi. Tuproqdagi organik qoldiqlarning mineral moddalarga aylanishi tuproq unumdorligining oshishi, bakteriyalar bilan zamburuglar faoliyatiga bogliq.

Zamburuglar tuproqda bakteriyalar, aktinomitsetlar va mikroorganizmlar bilan birgalikda organik moddalarni parchalab, sanitarlik vazifasini bajaradi va tabiatda moddalar aylanishida ishtirok etadi. Shu bilan birga tproqda osimlik kasalliklarini qozgatuvchi zamburuglar toplanib ham qoladi. Monokultura natijasida osimliklarning malum turlarigagina ixtisoslashgan zamburuglar yigiladi. Aspergilius, Penicillium, Mucor, Trichothecium, Rhizopus va boshqa turkumga mansub bazi tur zamburuglar uruglarning mogorlashiga sabab bolib, ularning unuvchanligini pasaytiradi. Kopgina mogor zamburuglar homashyoni saqlash davrida paxta tolasi sifatini buzadi. Bazi turlari istemol qilinadi (jumladan, qoziqorin). Zamburuglarning fermentativ, antibiotik, toksik va parazitlik xususiyatlaridan veterinariyada hamda osimliklarni zararkunanda va kasalliklardan himoya qilishda, shuningdek, yengil sanoatda, oziq-ovqat va farmatsevtika sanoatida foydalaniladi.fermentativ

Adabiyotlar 1. V. A. Burigin., F. X. Jonguzarov Botanika Oqituvchi T.: V. A. Kursanov., N. A. Kamarnitskiy va bosh. – Botanika Oqituvchi I II tom. 3. I. Hamdamov., P. Shukrullayev va boshqalar – botanika asoslari Mehnat T.: S. Soxabiddinov Osimliklar sistematikasi I II bob. Oqituvchi T.: Hamidov Osimliklar geografiyasi Oqituvchi T.: F. Kamilova., Jongurazov., Botanikadan amaliy mashgulotlar. T. Mehnat, Xolida Mirfayoz qizi Maxkamova. Botanika. T. Oqituvchi 1995.