Korxonalar iqtisodiy nochorligini baholash va tahlil qilish BD-75 Mirdadayev Mirsayid
Raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyotida ishtirokchilarning tolov majburiyatlarini tolashga qodir emasligini tan olish orqali uni tartibga solishni muhim normalarini belgilamasdan uning rivojlanishini taminlab bolmaydi. Negaki, ikkita subyekt ortasidagi ozaro qarzdorlik bu shunchaki, qarzdorlik emas. Bu majburiyatlar butun bir iqtisodni, jamiyatning majburiyatidir. Yani, qarzdorlik faqat ularning ozigagina tegishli muammo emas.
Bankrotlik tushunchasi italyancha «banco-rotto» degan sozdan olingan bolib, aslida kursi (orindiq)ning sinishini anglatsada, bu soz aslida qarzdorning tolov majburiyatlarini tola qoplashga qodir emasligini izohlaydi.
Ozbekiston Respublikasining «Bankrotlik togrisida»gi qonunida bankrotlik alomatlari yuridik shaxslar uchun alohida, jismoniy shaxslar uchun alohida tartiblari belgilangan. (2016-yil 27-yanvar)
Qarzdorning pul majburiyatlari boyicha kreditorlar talablarini qondirishga va (yoki) majburiy tolovlar boyicha oz majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) tolovlar majburiyati yuzaga kelgan kundan etiboran uch oy davomida qarzdor tomonidan bajarilmagan bolsa, uning bankrotlik alomatlari deb etirof etiladi
Bankrotlikning hayot sikli Tashkil topish va faoliyatni boshlash Oyoqqa turish va faoliyatni kengaytirish Osish, rivojlanishGullash, taraqqiy etishChokish va sinish davri
Tashkil topish va faoliyatni boshlash davrida yangi tovar bozorga tavsiya etiladi, tovarni bozor talabi kuzatilmaydi va sotish darajasi juda past boladi. Mazkur bosqichda koproq tovar bilan tanishuvni taminlash lozim boladi. Oyoqqa turish va faoliyatni kengaytirish davrida korxonaning bozorga chiqishi va tovarlarni tavsiya etishi biroz jonlanadi, sotish hajmi bir oz osishiga erishiladi, shu bilan birgalikda tovarlarga yangilik kiritish xarajatlari kopayadi
Osish, rivojlanish tovarlarni sotish hajmi, bozorni solishtirma sigimi osib boradi, raqobat kuchayadi va keskin tus oladi. Mazkur bosqichning asosiy vazifasi tovarlarni sotish hajmini va assortimentini oshirish hisobiga maksimal foyda olishga qaratiladi. Gullash, taraqqiy etish tovarlarni sotish hajmi, osish darajasi eng yuqori (maksimal) darajaga kotariladi, bozor ushbu mollar bilan haddan ziyod toyinadi, yangiliklarga oid xarajatlar kamayadi, ish hajmini bundan ortiq oshirib bolmay qoladi. Chokish va sinish davri tovar istemol uchun jozibadorligini yoqotadi, sotish hajmi, mahsulotning bozordagi sigimi tushib ketadi.
Iqtisodiy nochorlik davomiyligi har bitta korxonada turlicha kechadi va yakun topadi. Bundan shunday xulosaga kelinadiki, har qanday korxonaning oxirgi manzili bu iqtisodiy nochorlik, bankrotlik ekan. Faqat ushbu davriylik har qaysi korxonada turlicha davriylikda kechadi. Yani siklik jarayon bitta korxonada tezroq, bitta korxonada sekinroq kechadi.
Bankrotlik sikli 1.Tashkil topish va faoliyatni boshlash 2.Oyoqqa turish va faoliyatni kengaytirish 5. Chokish va sinish davri 4. Gullash, taraqqiy etish 3. Osish, rivojlanish
Qoyilgan maqsad va tahlil mazmunidan kelib chiqqan holda tahlil vazifalari sifatida quyidagilarni tarkiblash mumkin: - xojalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy nochorligi (bankrotligi)ning joriy va istiqboldagi holatini baholash; - xojalik yurituvchi subyektlarda iqtisodiy nochorlik (bankrotlik)ning yuzaga kelish sabablarini organish, tahlil etish; - xojalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy nochorligi (bankrotligi)ni tahlil etishning modellarini tuzib chiqish va uning ozgarishlarini baholash;
- xojalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy nochorligi (bankrotligi) risklarini baholash va ularni minimallashtirish; - xojalik yurituvchi subyekt iqtisodiy nochorligi (bankrotligi)ni oldini olish yuzasidan aniq chora-tadbirlar belgilash; - iqtisodiy nochorlik (bankrotlik)ni oldini olish va unga qarshi kurashish yuzasidan boshqaruv qarorlarini tayyorlash va uni amaliyotga joriy qilish