TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMYASI TIBBIY VA BIOLOGIK FANLAR KAFEDRASI FAN:TIBBIY KIMYO

MAVZU: YADRO KIMYOSI VA UNING TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI X.jardi:RASHIDOV BOBUR TEKSHIRDI: ZULFIYA IBRAGIMOVNA

REJA: 1.Radioaktiv nurlanish va uning turlari 2.Radiatsiyaning biologik tasiri 3.Radioizotoplar yordamida skanerlash 4.Pozitron-emission tomografiya (PET) 5.Kompyuter tomografiyasi (KT) 6.Magnit-rezonasli tomografiya (MRT)

Radioaktiv nurlanish va uning turlari Atomlar yadrolarining tarkibi ozgarishi bilan borib, yangi element yadrolari hosil bolishiga olib keluvchi jarayon yadro reaksiya deyiladi. Radio reaksiyalari tabiatda va suniy usulda roy beradi. Tabiiy yadro reaksiyalari radioaktiv elementlarning parchalanishi tufayli sodir boladi. Radioaktiv elementlar ozidan uch xil a-, B-, y-nurlar chiqarib, boshqa element yadrolarini hosil qiladi.

Alfa-parchalanish. Beqaror izatop barqaror izatopga aylanishida u nur tarqatadi va energiyasi kamroq bolgan holatga otadi. Bunda nurlanishning turlaridan biri alfa- zarracha ajralib chiqadi. Beta-parchalanish. Beqaror yadroda neytron protonga aylanishida hosil boladi. B-parchalanish yangi hosil bolgan elementlarning tartib raqami bir birlikka ortib, yadroning massa soni ozgarmay qoladi. Gamma nurlanish. Gamma-nurlar bu yuqori energiyali nur turi bolib, beqaror yadroning zarrachalari qayta guruhlanib, barqaror, energiyasi pastroq izotop hosil bolishida ajralib chiqadi.

Radioatsiyaning biologik tasiri Radioatsiya otish yolida molekulalar bilan toqnashib, ulardan elektron olib chiqadi va beqaror ionlar hosil boladi. Radioatsiyaga eng sezgir hujayralar qatoriga- orqa miya suyuqligi, teri, jinsiy azolar, ichak va osayotgan bolalar hujayralari kiradi.

Kimyogarlar, radioaktiv izotoplar bilan ishlaydigan vrachlar va hamshiralar kerakli darajada radiatsiyadan himoyalanishlari zarur. Labaratoriya halati, qolqoplar ham malum darajada radiatsiyadan himoyalaydi. Shunga qaramay alfa nurini ajratuvchi zarrachani yutib yoki hidlab yuborgan organizimning ichki azolari jiddiy shikastlanadi.

Radioizotoplar yordamida skanerlash Organizmda biron bir azo holatini aniqlash uchun radiolog shu azoda toplanib qoladigan radioizotoplarni ishlatadi. Befmor radioaktiv izotopni qabul qilgandan song, rentgenolog radioaktiv izotop joylashgan yerni va undan chiqarayotgan radioaktivlik darajasini aniqlaydi. Bu moslama skaner deb nomlanadi va u tasvirni chizib berish uchun ishlatiladi.

Skaner tana boylab, radioaktiv izotop turgan va ozidan gamma nurni tarqatayotgan azo ustidan sekin asta otkaziladi. Nur chiqayotgan yuza kattaligini kamayishi yoki ortishi azolarning kasallanganligini, yani osma osishi, tromblar yoki shishlar hosil bolganligini korsatadi.

Pozitron-emission tomografiya (PET) Yarim yemirilish davri qisqa bolga, uglerod- 11, kislorod-15, azot-13, ftor-18 kabi pazitron ajratuvchi izotoplar pozitron- emission tomografiya (PET) deb nomlanuvchi tasvir shakllantrish usulida ishlatiladi. Bu usulda ishlatiladigan izotoplar, masalan ftor-18, organizmdagi, masalan glukoza kabi moddalar bilan miya faoliyati, modda almashinuvi va qon aylanishini organish uchun ishlatiladi.

Bu usul ayniqsa onkologiyani barvaqt tashhisida, kardiologiya, nevrologiya kasalliklarini aniqlashda, ayniqsa azolar konfiguratsiyasini hosil qilishda, kasallik rivojlanishi va tuzalishi davrida natijalarni kuzatib turishda yaxshi samara beradi.

Kompyuter tomografiyasi (KT) Miya, opka, yurak kabi azolarni skanerlab, tasvirni hosil qilish uchun ishlatiladigan yana bir usul- bu kompyuter tomografiyasidir (KT). Kompyuter tekshirilayotgan azoning ketma-ket qatlamlariga yonalgan ta rentgen nurlarini nazorat qiladi. Toqimalar va suyuqliklar rentgen nurlarini oz zichligiga yarasha turlicha yutadi va shuning asosida azolarning bir qator tasvirlari hosil boladi.

Kompyuter tomografiyasi (KT) usuli miyaga qon quyilishi, osimtalar hosil bolishi, atrofiyalarda qulaylik keltiradi.

Magnit-rezonasli tomografiya (MRT) Magnit rezonasli tomografiya azolar tasvirini olish usullari orasida eng kuchlilaridan hisoblanib, rentgen nurlarini ishlatmasligi bilan ajralib turadi. Bu organizm uchun zarari eng kam bolgan usul. Magnit rezonasli tomografiya yani MRT usuli ayniqsa, ozida vodorod atomlarini suv molekulalari korinishida tutgan yumshoq toqimalarni tasvirini olishda qulay keladi.

Brahiterapiya Brahiterapiya- bu radioaktiv izotoplarni organizimga implant sifatida joylashtirishga asoslanib nur terapiyasining bir turi hisoblanadi. Bu usulda radioaktiv izotoplar implantatsiya qilinadi va u ichki nur terapiyasi deb ham nomlanadi. Brachis qoshimchasi yunoncha tildan olingan bolib kalta masofa degan manoni anglatadi.

Soglom toqimalarga zararni iloji boricha kop yetkazmasdan rak bilan kasallangan azolarga radiatsiyaning katta dozasi yuboriladi. Ishlov berish vaqtini kamaytirish uchun, radiatsiya dozasi katta beriladi.

Davolash davomiyligi zaruratga qarab belgilanadi. Odatda yuzaki davolashning 1 kursi uchun radioatsiyaning kamroq miqdori talab etiladi, ammo davolashga olti-sakkiz hafta vaqt kerak boladi.

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!