Орында ғ ан:Даулбаев Б.С Тексерген:Медеуов Е.К

Операциялы қ ж ү йе Операциялы қ ж ү йе (Операционная система; operating system) компьютерді ң барлы қ басты ә рекеттерін (пернелер та қ тасын,экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-а қ қ атар операциялы қ ж ү йені ң бас қ аруымен іске қ осылатын бас қ а программаларды ң ж ұ мысын бас қ аратын, к ө бінесе т ұ ра қ ты са қ тауыш құ рыл ғ ыда т ұ ратын, машиналы қ кодта жазыл ғ ан программа. экрандыпрограмма

Осы заман ғ ы жалпы тапсырмаларды ат қ ару ғ а арнал ғ ан компьютерлер, соны ң ішінде жеке компьютерлерде, ба ғ дарламаларын жегу ү шін Операциялы қ ж ү йені қ ажетсінеді. Жеке компьютерлерге арнал ғ ан Операциялы қ ж ү йе мысалдары ретінде келесілерін келтіруге болады: Microsoft Windows, Linux, Mac OS (Darwin) ж ә не Unix.жеке компьютерлердеMicrosoft WindowsLinuxMac OSDarwinUnix Операциялы қ ж ү йені ң айырмашылы қ тарыны ң бірі: Бірнеше ба ғ дарламаны бір уа қ ытта жегуге м ү мкін етеді. Ба ғ дарлама жазуды о ң айлатады, себебі ба ғ дарламаны ң жабды қ тарды бас қ ару қ ажеті пайда болмайды. Б ұ кіл жабды қ пен ба ғ дарламаларды ң ө зара ә рекеттесуін Операциялы қ ж ү йе бас қ арады. Б ұғ ан қ оса ба ғ дарлама ғ а жабды қ пен бас қ а ба ғ дарламалармен ә рекеттесуге жо ғ ары де ң гейлі тілдесуді қ амтамасыз етеді.тілдесуді

ОЖ тарихы жарты ғ асырдай уа қ ытты қ амтиды. Ол к ө бінесе есептеуіш аппаратураны ң ж ә не элементтік базасыны ң дамуымен байланысты аны қ талады. Бірінші санды қ есептеуіш машиналар 40ж. басында пайда болып, операциялы қ ж ү йелерсіз ж ұ мыс істеді, ұ йымдарды ң есептеу процессіндегі барлы қ есептері ба ғ дарламалаушымен бас қ ару пультінен қ олмен істелінді. 50ж. ортасынан мониторлы қ ж ү йелер пайда болды, олар тапсырмалар пакетін орындауда операторлар ж ұ мысын автоматтандырды ж. интегральным микросхемалар ғ а ө ту компьютерлерді ң келесі ұ рпа ғ ына жол ашты, оларды ң ө кілі IBM/360. Осы кезе ң де қ азіргі ОЖ – лерге қ атысты барлы қ коцепциялар: мультипрограммалау, мультипроцесстеу, к ө птерминалды іс- т ә ртіп, виртуальды жад, файлды қ ж ү йелер, қ ол жетуді шектеу ж ә не желілік ж ұ мыстар жасалды.

60-ж. ая ғ ында ARPANET глобальды желісін жасау ж ұ мыстары басталды, ол Интернет желісіні ң аттану н ү ктесі болды. 70-ж. ортасына қ арай мини-компьютерлер ке ң тарала басталды. Мини-компьютерлерді ң архитектурасы мэйнфреймдармен салыстыр ғ анда қ арапайым болды, б ұ л оларды ң Операциялы қ ж ү йелерінде де кескінделді. 70-ж. ортасынан бастап UNIX ОЖ- ні қ олдану компьютерлерді ң ә рт ү рлі типтеріне же ң іл т ү рде к ө ше бастады. ОЖ Unix алдымен мини-компьютерлерге жасал ғ ан болса да, оны ң икемділігі, элеганттылы ғ ы, қ уатты функционалды қ м ү мкіндіктері ж ә не ашы қ ты ғ ы компьютерлерді ң барлы қ класстарында орны қ ты позицияда болуына жа ғ дай ту ғ ызды. 80ж. басы операциялы қ ж ү йе тарихында дербес компьютерлерді ң пайда болуымен айры қ ша м ә нді болды. 80 жылдарда коммуникациялы қ технологиялар ғ а локальды қ желілер ү шін негізгі стандарттар: 1980 жылы Ethernet, 1985 Token Ring, 80ж. ая ғ ында FDDI қ абылданды. Б ұ л т ө менгі де ң гейдегі желілік ОЖ ү йлесімділігін, сондай-а қ желілік адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қ амтамасыз етті. 90ж. басында барлы қ ОЖ-лар ә ртекті клиенттер ж ә не серверлермен ж ұ мысты қ олдай алатын қ абілеті бар желілік ОЖ айналды.ARPANETUnix

Тек қ ана коммуникациялы қ есептерді (Cisco Systems компаниясыны ң IOS ж ү йесі) орындау ғ а арнал ғ ан мамандандырыл ғ ан желілік ОЖ-лер пайда болды.. Со ңғ ы онжылды қ тар ішінде корпоративтік желілік ОЖ-лерге ерекше к өң іл б ө лінді, олар ү шін масштабтауды ң жо ғ ар ғ ы д ә режесі, желілік ж ұ мысты қ олдау, қ ауіпсіздікті ң дамы ғ ан құ ралдары, гетерогендік орталы қ та ж ұ мыс істеу м ү мкіндігі, орталы қ тан ә кімшілік ету ж ә не бас қ ару құ ралдарыны ң болуы сипатты.CiscoIOS ж ү йесі

Компьютерде орын алатын ә р ә рекет, артта ө тетін қ ызмет болсын, ба ғ дарлама болсын, ү діріс ретінде ө теді. Компьютер фон Нейман құ рылымына негізделген жа ғ дайда, процессор бір мезетте тек бір процесті ө ндей алады. MS-DOS секілді ескі ж ү йелерде б ұ л тос қ ауылды айналып ө ту ү шін еш амал жо қ бол ғ анды ғ ынан, б ұ ларда бір мезгілде тек бір ү діріс қ ана ө те алатын.фон НейманMS-DOS Ал осы заман ғ ы Операциялы қ ж ү йелер болса, тіпті жал ғ ыз процессорде де бір мезетте бірнеше ү діріс (бірнеше тапсырманы) орындауды м ү мкін етеді.

Windows Операциялы қ ж ү йесі Қ азіргі кезде ә лем бойынша к ө птеген компьютерлер Microsoft фирмасыны ң Windows ж ү йесінде ж ұ мыс жасайды. Бірнеше к ө п қ олданатын версияларын қ арап шы ғ айы қ.

Windows NT (NT англ. New Technology) б ұ л жай графикалы қ қ абы қ ша емес, ол операциялы қ ж ү йе. Дербес компьютерлерді ң жа ң а модельдеріні ң м ү мкіншілдіктерін қ олдананады ж ә не DOS ж ү йесінсіз ж ұ мыс істей алады. Windows NT 32-разрядты ОЖ. Ол қ олданушылар ғ а к ө п міндетті ат қ аратын, к ө п процессорлы қ қ олдау, құ пиялы қ, деректерді қ ор ғ ау ж ә не т.б. қ амтамасыз етеді.

Windows 95 универсальды жо ғ ар ғ ы ө німді к ө п міндетті ат қ араты ң ж ә не к ө п ү здіксіз 32-разрядты ке ң тарал ғ ан желілік м ү мкіншілігі бар ж ә не графикалы қ интерфесі бар операциялы қ ж ү йе. Windows 95 жеке ба ғ дарламалар арсында ғ ы а қ параттармен алмасуды іске асыраты ң ж ә не м ә тіндік, графикалы қ, дыбысты қ ж ә не видео а қ паратттарды ө ндеу, мультимедиямен ж ұ мыс жасау м ү мкіндіктерін қ олданушы ғ а қ амтамасыз ететін интеграциялан ғ ан орта. Windows 95-ті ң қ олданушы интерфейсі ө те тиімді ж ә не қ арапайым. Windows 3 қ абы қ шасына қ ара ғ анда б ұ л операциялы қ ж ү йе компьютерде операциялы қ ж ү йе DOS-ты қ ажет етпейді. Ол ДК немесе Pentium-ге арнал ғ ан. Жедел жадыны ң к ө лемі Мбайт болу қ ажет. Компьютерді қ ос қ анна ң кейін ж ә не BIOS м ә тіндік ба ғ дарламаларды қ олдан ғ ан со ң Windows 95 операциялы қ ж ү йесі автоматты т ү рде қ атты дисктан е ң гізіледі.

Windows 98 -бен Windows 95-ті ң айырмашылы ғ ы: Windows 98 операциялы қ ж ү йесінде Internet Explorer браузерімен біріктірілген ж ә не Web-браузер т ү рінде жасал ғ ан. Windows 2000 Professional ә р т ү рлі компьютерлерде- портативтіден бастап серверліге дейін қ олданылаты ң жа ң а ғ асырды ң операциялы қ ж ү йесі. Интернетте коммерциялы қ ә рекеттерді жасау ү шін тиімді операциялы қ ж ү йе.

Windows CE 3.0 операционная система для мобильды есептеуіш құ рыл ғ ылар ү шін қ олданылатын операциялы қ ж ү йе мысалы, қ алталы қ компьютерлер, цифрлы қ а қ паратты қ пейджерлар, мобильды телефондар, мультимедиялы қ ж ә не DVD құ рыл ғ ылары Windows CE операциялы қ ж ү йесіашы қ архитектурасы бар, к ө птеген құ рылымдарды қ олдану ғ а м ү мкіндік беретін, 32- разрядты, к ө п міндетті ат қ араты ң, к ө п ү здіксіз операциялы қ ж ү йе. Windows CE т ұ тас, біра қ жо ғ ар ғ ы ө ндірімді. Б ұ л бірлеспроцессорларды ң бірнеше маркаларымен ж ә не ө ндірушілермен ж ұ мыс жасайты ң мобильдік ж ү йе.

. Unix операциялы қ ж ү йесі Bell Telephone Laboratories-та құ рыл ғ ан. Unix ө те к ө п қ олданушыларды ң ж ұ мыстарын бір мезгілде қ амтамасыз ете алатын к ө пміндетті операциялы қ ж ү йе. Unix ОЖ ядросы биік де ң гейдегі С тілінде жазыл ғ ан, ж ә не ассамблерде тек қ ана 10процент коды ғ ана бар. Б ұ л санал ғ ан айлар ішінде ОЖ Unix бас қ а аппратты қ платформалар ғ а аудару ғ а ж ә не байсалды ө згерістермен қ осымшыларды о ң ай е ң гізуге болады. UNIX бірінші к ө шірмелі операциялы қ ж ү йе болып аталады. К ө п деген қ олданып ж ү рген UNIX версияларында ә р дайым ө згерістер е ң гізіліп отырады. Бір жа ғ ына ң б ұ л ж ү йені ң м ү мкіншілігін артырып отырады, ал бір жа ғ ына ң – қ олданып ж ұ рген версиялар арсында айырмашылы қ тар пайда болады.Осы ғ ан байланысты ж ү йелерді ң ә рт ү рлі қ асиеттеріне стандартизация қ ажеттілігі туындайды

UNIX ата қ тылы қ себебі: Код ж ү йесі биік де ң гейдегі С тілінде жазыл ғ ан, ө те т ү сінікті ж ә не тиімді. UNIX к ө п міндеттік к ө п қ оланушылы қ ж ү йе. Стандарты бар.Бірін ғ ай архитектурасы ж ә не интерфейс стандарты бар. Қ арапайым, біра қ алымды модульды қ қ олданушы интерфейс. Бірлескен, иерархиялы қ файлды қ ж ү йе қ ызметін к ө рметеді. Ө те к ө п қ осымшалар, сонымен қ атар о ң ай таратылатын, қ арапайым м ә тіндік редактордан бастап деректер базасыны ң бас қ ару ж ү йесіне ң ая қ тайды.

Linux ж ү йесіні ң бастап қ ы құ рылуы 1991 ж. финский студенті ЛинусТорвальдс (Linus Torvalds) баста ғ ан жылды ң қ ырк ү йек айында ол ар қ ылы ө зіні ң операциялы қ ж ү йесін бірінші қ адамын таратты ж ә не оны ң ж ұ мысына к ө ніл аудар ғ ан адамдар ғ а арты қ шылы ғ ымен кемшілігін к ө рсетуге к ө мек с ұ рады. Осы уа қ ыттан бастап к ө птеген программистер Linux-ті қ олдай бастады. Қ азіргі ау қ ытта Linux ө те алымды ж ү йе, ж ә не тегін (free). Линус Торвальдс с символом Linux "пингвином" Линус Торвальдс операциялы қ ж ү йені емес, тек оны ң ядросын ө ндеді. Ал бас қ а компаниялар операциялы қ ж ү йесін утилиттармен ж ә не қ олданбалы ба ғ дарламалармен қ амтамасыз етті. М ұ ны ң кемшілігі, бірі ңғ айлы ғ ы ж ә не ойластыр ғ ан ж ү йені құ ру процедурасыны ң жо қ ты ғ ы.